België is spil van Europese drugsmarkt

Cocaïne is volgens het rapport de meest gebruikte illegale stimulerende drug in de Europese Unie. Die populariteit blijkt ook uit de inbeslagnames: in 2017 waren dat er meer dan 104.000, goed voor in totaal 140 ton aan cocaïne. Een record: in 2016 bedroeg het nog 70,9 ton. En België speelt daar een belangrijke rol in, met dank aan de haven van Antwerpen: ons land was goed voor 45 ton inbeslaggenomen cocaïne. Enkel Spanje komt daarmee in onze buurt (41 ton), terwijl de andere lidstaten volgen met veel lagere aantallen. De toegenomen populariteit van cocaïne zorgt er niet voor dat de gebruikers minder moeten betalen: de prijs blijft stabiel, maar de zuiverheid is volgens het rapport wel van het hoogste niveau in de laatste tien jaar. 

Ook de distributie van al die drugs is veranderd. Het drugsrapport vermeldt de verkoop via sociale media en het darknet, maar ook snellere bedeling via drugskoeriers. De ‘uberisering’ van drugshandel maakt dat drugs thuis geleverd worden, op maat van de klant. “Waar de gebruiker vroeger zelf naar de dealer of een dealpand moest stappen, komt het aanbod nu zelf naar de gebruiker”, vat professor criminologie Charlotte Colman (UGent)  samen. “Je belt naar een callcenter en zij sturen een drugskoerier, of je vraagt het snel via WhatsApp aan een dealer.” 

Of die nieuwe diensten ook tot meer gebruik leiden, is volgens Colman niet zeker. Marijs Geirnaert van het Vlaams Expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD) ziet alvast wel meer gebruikers in de hulpverleningscentra. “De laatste jaren stappen veel meer cocaïnegebruikers naar de hulpverlening dan vroeger. Maar lang niet alle gebruikers melden zich bij de hulpverlening, dus het gebruik neemt uiteraard daarbuiten ook toe.” Vandaag is de groep cocaïne- en amfetaminegebruikers in de hulpverlening opgeteld groter dan het aantal heroïneverslaafden, weet het VAD.

Naast cocaïne speelt België ook een hoofdrol bij amfetamines: de productie van synthetische drugs als speed of MDMA blijft geconcentreerd in België en Nederland. Het Europees Drugsagentschap spreekt over 21 opgedoekte drugslabo’s in Nederland in 2018, terwijl dat er een jaar voordien nog maar 11 waren. In ons land vonden ze enkel chemische dumpingplaatsen, wat ook wijst op productielabo’s van synthetische drugs. Colman noemt de aantallen nog een onderschatting: zij spreekt over 10 Belgische ontmantelde labo’s en 38 dumpingplaatsen in 2018, terwijl er in 2012 nog maar 5 labo’s werden gevonden. “Bovendien kan het zijn dat het labo in Nederland ligt, maar het chemisch afval in België gedumpt wordt, om het strafrechtelijk allemaal moeilijker te maken”, zegt Colman. “Dumpingplaatsen zijn zichtbaarder, maar dat wil natuurlijk niet zeggen dat er geen labo’s meer zijn.”

Uit eigen onderzoek weet Colman dat de synthetische drugslabo’s zich vanuit Nederland aan het verspreiden zijn, eerder dan dat ze zich zouden verplaatsen. “Niet iedereen kan zomaar een druglabo oprichten, het is veel moeilijker dan een cannabisplantage aanleggen. De chemische expertise om amfetamines te maken zat vooral in Nederland en verspreidt zich in onze regio eerder dan in andere landen.”

Het Europees Drusagentschap benadrukt dat drugs nooit een landelijk probleem zijn. “De hogere inbeslagnames wijzen op efficiënt politiewerk en samenwerking tussen lidstaten”, vindt directeur Alex Goosdeel. “Een groot deel van de drugs die in Antwerpen gevonden zijn, had een andere eindbestemming.” Een paar jaar geleden was Spanje nog de grote spil van cocaïne uit Zuid-Amerika, maar drugsroutes veranderen regelmatig van koers. “De haven van Antwerpen is minder afgesloten dan bijvoorbeeld Rotterdam. We zitten letterlijk in een stad, dus kan je mensen veel moeilijker weren. Bovendien is het laden en lossen in Rotterdam allemaal geautomatiseerd, waardoor er veel minder havenarbeiders aan te pas komen. Er zijn daar dus ook minder mensen aanwezig die eventueel omgekocht kunnen worden om drugs uit een container te halen. In Antwerpen heb je die afsloten setting nog altijd minder.”

Goosdeel pleit voor meer samenwerking via Europol en wil vooral extra methoden krijgen om het druggebruik in kaart te brengen. “Voorlopig zien we nog weinig ernstige gezondheidsproblemen, maar als we kijken naar cocaïneresten in het rioolwater in onze steden, is het duidelijk dat het gebruik van drugs toeneemt. Gebruikers gaan ook vaker dan vroeger verschillende soorten drugs gebruiken.”

Ook Lies Gremeaux van Sciensano, die het Belgische luik van het rapport schreef, vraagt meer aandacht voor de gebruikers. “De markt verandert, er gebeurt meer online. Dan zouden we ook de hulpverlening en preventie daarop moeten afstemmen en vroegtijdig contact zoeken met gebruikers via het internet.”

Lees ook binnen HLN+:

Wat doen drugs met je lichaam? Toxicoloog: “Er zijn twee soorten waar ik écht voor waarschuw”