Het signaal van de kiezer kan niet langer in een slagkrachtig beleid worden omgezet 

We worden om de oren geslagen met analyses die de verkiezingsuitslag van 26 mei willen verklaren. De stemmen zijn amper geteld, en we kennen het signaal van de kiezer al. Een signaal dat trouwens vrij in te vullen is naargelang de ideologische positie van de boodschapper, die soms al bezig is met de strategie in functie van de regeringsonderhandelingen. De mensen hebben "voor een strakker migratie- en integratiebeleid" gestemd, of "tegen een regering die een hardvochtig sociaal  beleid heeft gevoerd", of "voor een nieuwe staatshervorming".

Er wordt voorbij gegaan aan het feit dat we de signalen van 26 mei nog niet kunnen begrijpen, omdat ze nog niet bestudeerd zijn. Dat zal de volgende coalities wel niet beletten om een "winnend signaal" te kiezen, vervolgens antwoorden in een regeerakkoord gieten, en dan aan de slag te gaan. Tot er bij de volgende verkiezingen weer signalen zullen gegeven worden.

Dus eigenlijk zoals het hoort in een democratie: voldoende macht verwerven om een slagkrachtig beleid te voeren in functie van de grote maatschappelijke uitdagingen waar de mensen van wakker liggen: diversiteit en integratie, migratie, klimaat, zorg, werkgelegenheid, sociale zekerheid, …

Er is één probleem dat in weinig analyses wordt aangekaart, maar wel fundamenteel is: de macht is meer dan ooit versnipperd. Laat dit nu net één van de weinige zaken zijn die we wél met zekerheid kunnen besluiten na 26 mei. Het volstaat te kijken naar de zetelverdeling en zelf de oefening te doen welke meerderheden er mathematisch mogelijk zijn.

We weten trouwens al veel langer dat het tijdperk van makkelijke machtsconcentratie in de partijpolitiek voorbij is. Sedert 1981 is het gezamenlijke stemmenpercentage van de drie Vlaamse traditionele partijen gehalveerd. En dat ten voordele van andere en meer partijen die ondertussen ook voldoende aanhang kennen om een rol van betekenis te spelen: N-VA, Vlaams Belang, Groen, en nu ook PVDA.

Ons land is op dat vlak niet uniek. Ook elders versnippert de macht. In Frankrijk, Duitsland, of het Verenigd Koninkrijk is al lang geen sprake meer van een tweepartijensysteem waarin sociaaldemocraten en conservatieven de macht wisselen of delen. En Nederland is ondertussen wereldwijd zowat het land met het meeste politieke partijen per inwoner. 

We wennen er maar beter aan. Volgens Moíses Naím, die in een recent verleden een boek publiceerde over "het einde van macht", is een versnipperd partijpolitiek landschap eigenlijk het nieuwe normaal.

De essentie van zijn betoog is dat het steeds makkelijker wordt om macht te verwerven, maar ook moeilijker om die te behouden. Hij beschrijft op heldere wijze hoe op zowat alle domeinen grote traditionele organisaties die lange tijd de macht in handen hadden, steeds vaker uitgedaagd worden door zogenaamde micromachten: kleine nieuwe en wendbare spelers die de macht niet altijd overnemen, maar er wel in slagen om de gevestigde orde te hinderen en te destabiliseren. 

Enkele voorbeelden uit verschillende domeinen: innovatieve start-ups dagen gevestigde bedrijven uit, burgermedia concurreren met traditionele media, grote legers en politiediensten krijgen zootjes ongeregeld van rebellen of terroristen steeds moeilijker onder controle, en wendbare hedgefondsen verdienen ondertussen meer dan gewone banken.

Er zijn redenen om te geloven dat de analyse van Naím een grond van waarheid bevat. Het is opvallend hoe snel nieuwe politieke spelers kunnen groeien (het wordt makkelijker om macht te verwerven). En hoe snel grote politieke spelers kunnen imploderen (het wordt moeilijker om macht te behouden). Want hoe kan een grote politieke speler groot blijven en dus machtig? Door middelen in te zetten die de kiezer overtuigen en binden. Die middelen zijn steeds minder voor handen.

De tijd is voorbij dat de pastoor, of recenter de vakbond, opriep voor wie te stemmen. Mocht het toch nog gebeuren, dan luistert de kiezer niet meer. Ook het levenslang op dezelfde partij stemmen uit gewoonte is er niet meer bij. En beloftes worden steeds moeilijker uit te voeren als een partij compromissen moet sluiten, of als een belangrijk beleidsprobleem wegens de complexiteit ervan niet zomaar snel op te lossen valt. Dan krijg je ontgoochelde kiezers.

Grenzen sluiten of de pensioenen optrekken naar 1500 euro: ik moet het nog zien gebeuren. En een volledig uitgewerkt partijprogramma rond vele beleidsthema’s is iets wat weliswaar verwacht wordt van een machtspartij, maar het heeft als nadeel dat de boodschap verwatert in een poging een divers kiespubliek met diverse voorkeuren tegelijk te willen bedienen. Dan is het wellicht handiger om met een duidelijke boodschap succesvol op één niche uit te pakken: milieu, migratie, of Brexit bijvoorbeeld.

Op het eerste gezicht zouden we het moeten toejuichen dat onze democratie dynamischer wordt. De democratische software wordt geavanceerder. Maar in een gezonde samenleving moet de overheid alle signalen kunnen capteren en democratische antwoorden bieden. Dat velen nu opnieuw verrast zijn door de verkiezingsuitslag, toont misschien wel aan dat de manier waarop ons politiek systeem nu georganiseerd is niet langer geschikt is in tijden van dynamische democratie.

Niet om de samenleving te begrijpen, en nog minder om krachtdadig te besturen. Het risico is een verder afnemend vermogen om dringende vragen van de kiezers (‘los de problemen op’) te beantwoorden. Een breed debat in de samenleving over de kwaliteit van onze democratie dringt zich dus op, want de democratische hardware is verouderd.