Hoelang is Hongkong nog veilig voor dissidenten en China-critici?
Een nieuwe uitleveringswet gaat het voor China makkelijker maken dissidenten en activisten uit Hongkong te halen. Zoals Lam Wing-Kee, die kritische boeken over Peking verkoopt. ‘Mijn lot is bezegeld.’ Zondag is een massademonstratie gepland.
Als Lam Wing-Kee vanuit zijn ballingsoord zijn gevoelens omtrent Hongkong moet verwoorden, komt hij er niet helemaal uit. Hij houdt van Hongkong, zegt hij, maar hij is blij er weg te zijn. Hij ziet de situatie als hopeloos, maar hij geeft niet op. “Plaats jezelf in mijn situatie: als jouw land je van je mensenrechten berooft, je vrijheid van meningsuiting afneemt en je leven in gevaar brengt, zou je dan nog van dat land houden? Alles wat je dan nog wilt, is maken dat je wegkomt.”
Het zijn veelzeggende woorden, vooral uit de mond van Lam Wing-Kee. De 64-jarige boekhandelaar – verkoper van in China verboden boeken – leek altijd onverschrokken, zelfs toen hij gearresteerd werd, maandenlang vastzat, de hete adem van Peking in zijn nek. Maar sinds anderhalve maand is het hem te veel geworden en is hij uitgeweken naar Taiwan, in vrijwillige ballingschap. De druppel te veel, dat was de nieuwe uitleveringswet, die normaal gesproken volgende maand van kracht wordt.
De uitleveringswet veroorzaakt in Hongkong grote onrust. De wet is bedoeld om verdachten aan het Chinese vasteland uit te leveren, maar is volgens critici een bedreiging voor Hongkongs autonomie. Gevreesd wordt dat politieke activisten, die nu in Hongkong bescherming genieten, straks aan het partijdige Chinese rechtssysteem worden blootgesteld.
Zondag zullen naar verwachting 300.000 Hongkongers de straat op gaan tegen de wet, de grootste betoging sinds de parapluprotesten van 2014.
Alles is geoorloofd
“Zodra die wet is goedgekeurd, is mijn lot in Hongkong bezegeld”, zegt Lam aan de telefoon vanuit Taiwan, waar hij een nieuw leven hoopt op te bouwen. Het de facto onafhankelijke eiland is in zijn ogen de enige plek in de Chinese regio waar nog rechtszekerheid geldt. “Ik word door China gezocht. Als die wet er is, kan de Hongkongse regering op geen enkele manier mijn veiligheid garanderen. Dan ben ik in Hongkong mijn leven niet meer zeker.”
Lam, een voormalige manager van de Hongkongse boekhandel Causeway Bay, waar lange tijd de sappigste boeken over het regime in Peking werden verkocht, heeft goede redenen om uitlevering aan China te willen voorkomen. In 2015 werden hij en vier van zijn collega’s door Chinese agenten opgepakt, omdat ze verboden boeken naar het vasteland hadden gestuurd.
Lam werd acht maanden in China vastgehouden, glipte weg tijdens zijn vrijlating op borg en stelde de Chinese praktijken publiekelijk aan de kaak. Zijn arrestatie was illegaal, zei hij, en tekenend voor China’s oprukkende inmenging in Hongkong.
“In de Chinese rechtspraak is alles geoorloofd, dat hebben wij in Hongkong al duidelijk mogen zien”, zegt Claudia Mo, lid van het Hongkongse parlement en een hevig tegenstander van de uitleveringswet.
Ontvoerd naar het vasteland
Mo is persoonlijk bevriend met Lam, en hielp hem bij zijn vertrek. “In het hotel hiertegenover hebben Chinese veiligheidsagenten een zakentycoon ontvoerd”, wijst Mo vanuit het raam van haar kantoor. “En de boekhandelaars van Causeway Bay zouden ook zomaar kunnen ‘verdwijnen’. Ik vrees dat deze nieuwe wet dergelijke ontvoeringen zal legaliseren.”
Mo maakt zich zorgen over Hongkongs toekomst, dat bij de overdracht aan China in 1997 zijn politieke vrijheden mocht behouden, maar steeds vaker in botsing komt met de Chinese overheid. Mo ziet Peking zijn greep op Hongkong vergroten en vreest dat de uitleveringswet een extra manier wordt om critici de mond te snoeren. “Ze willen Hongkong zo in China integreren dat we zullen verdwijnen”, zegt ze. “Hongkong is een klein bootje dat snel aan het zinken is.”
Volgens het pro-Peking-kamp is de ophef over de uitleveringswet overdreven en spelen de critici een politiek spel. Zij wijzen erop dat de wet tal van waarborgen bevat, zoals een uitzondering voor politieke misdrijven en voor misdrijven die alleen strafbaar zijn op het vasteland.
Zo zouden verkopers van kritische boeken niet in aanmerking komen voor uitlevering. “De vlucht van Lam Wing-Kee naar Taiwan is puur drama”, zegt Regina Ip, parlementslid van het pro-Peking-kamp. “Hij is helemaal niet in gevaar. Ik denk dat hij beter kan kalmeren en terugkomen.”
Creatief met aanklachten
Maar die waarborgen stellen de critici niet gerust. Peking is sluw genoeg, zeggen ze, om aanklachten te verzinnen of uit te vergroten, zoals tegen Lams collega-boekhandelaar Gui Minhai, die officieel wordt vastgehouden vanwege een auto-ongeluk. “Ze kunnen een aanklacht voor me verzinnen”, zegt Lam. “Misschien iets als geldverduistering of schriftvervalsing. Ze kunnen iets verzinnen dat illegaal is in zowel Hongkong als op het vasteland.”
Zondag wordt in Hongkong betoogd tegen de uitleveringswet, maar Lam heeft zijn conclusies getrokken. Hij denkt niet dat de wet nog tegen te houden is. Hij wil zich op zijn toekomst richten en een nieuwe boekhandel openen in Taiwan.
“Een nieuwe Causeway Bay”, zegt hij. “Met kritische boeken over China, die ik naar het vasteland zal blijven sturen. Ik blijf om Hongkong geven en denk dat ik nog steeds iets kan doen. Een boekhandel openen, dat is mijn manier van verzet.”
Drie vragen over de nieuwe uitleveringswet
Waarom is de nieuwe wet nodig?
Hongkong heeft zijn eigen rechtssysteem, en heeft uitleveringsverdragen met twintig landen, maar niet met het Chinese ‘moederland’. Met zijn onafhankelijke rechtspraak, geworteld in de Britse ‘common law’, wilde Hongkong lange tijd zijn vingers niet branden aan China, waar de rechtspraak gepolitiseerd is. Maar daardoor bleven ook criminelen buiten schot. Recentelijk leidde dat tot een bijzonder pijnlijke zaak, van een Hongkongse jongeman die in Taiwan zijn zwangere vriendin vermoordde. Hij wist naar Hongkong te vluchten en blijft daar buiten bereik van justitie in Taiwan. De Hongkongse regering besloot daarop om uitleveringen aan China en andere landen mogelijk te maken. Deze uitleveringen zullen per geval beoordeeld worden, door een Hongkongse rechter en door de chief executive, Hongkongs hoogste leider.
Wat is het probleem?
Volgens critici is de Taiwanese moordzaak een excuus om Peking meer controle op Hongkong te geven. De Communistische Partij van China (CPC) probeert al langer om de liberale havenstad meer in het gareel te krijgen, en zou daar met de uitleveringswet meer munitie voor krijgen. Peking deinst er niet voor terug politieke tegenstanders met schijnprocessen uit te schakelen. Hongkongse activisten, journalisten maar ook zakenlui zien de bui al hangen. Als zij zich kritisch opstellen, kan Peking een aanklacht tegen hen formuleren en om hun uitlevering vragen. Alleen al de dreiging die van zo’n wet uitgaat, leidt tot een verdere verkilling van het Hongkongse politieke klimaat.
Hoe gaat het verder?
De afgelopen maanden is in Hongkong hevig geprotesteerd tegen de uitleveringswet. Vorige week gingen zelfs – hoogst uitzonderlijk – duizenden advocaten de straat op. Ook de internationale gemeenschap heeft kritiek geuit, onder meer de Europese Unie en Amerikaanse Kamer van Koophandel. In reactie zijn extra waarborgen in de wet opgenomen, maar die veranderen volgens critici niets. Ook de betoging van zondag zal waarschijnlijk weinig uitmaken. De Hongkongse regering is vastbesloten de wet voor het zomerreces ter stemming te brengen, en in het parlement zijn pro-Chinese afgevaardigden in de meerderheid.