‘Chernobyl’ is naast een fantastische serie ook een parabel voor onze tijd
De HBO-serie Chernobyl is indringend, en laat zonder overbodige woorden zien wat het belang is van feiten en onafhankelijke wetenschap.
De superlatieven die op de serie Chernobyl worden losgelaten zijn terecht. In slechts vijf afleveringen creëert de serie een sfeer en een spanning die zich kan meten met het beste van True Detective en vertelt een les voor de mensheid die zelden zo indringend is verbeeld. Die spanning wordt natuurlijk een handje geholpen doordat dit een verhaal is over de grootste nucleaire ramp uit de geschiedenis, als je de atoombommen op Japan niet meerekent. Maar dan nog. De spaarzaamheid van de dialogen, het vertrouwen dat de beelden het verhaal vertellen, dat alles zegt iets over de visie van de makers. Bovendien: moest er nog wel iets worden gezegd over Tsjernobyl?
Ja, er moest nog iets gezegd worden.
Op 26 april 1986 explodeerde reactor nummer 4 in het stadje Tsjernobyl, in het Oekraïense deel van de Sovjet-Unie. De gevolgen waren letterlijk niet te overzien omdat zoiets nog nooit was gebeurd – en omdat radioactiviteit onzichtbaar is. Radioactieve deeltjes maakten een enorm gebied onbewoonbaar. De Sovjet-autoriteiten, beducht om een falen van het communistische regime te erkennen, lieten 2.600 vierkante kilometer rond de reactor ontruimen. Duizenden mensen stierven direct of indirect aan de gevolgen van straling en de radioactieve fall-out die onder meer gewassen tot in Scandinavië onbruikbaar maakte.
Een staat die zich schikt naar de grillen van de leiding, is een falende staat. Chernobyl laat er geen twijfel over bestaan
Onafhankelijkheid wetenschap
De serie Chernobyl laat zien wat de werkelijke oorzaak was van de ramp en hoe de autoriteiten de schuld vervolgens bij een handjevol mensen probeerden te leggen. Alles om maar niet te hoeven erkennen dat het systeem had gefaald. Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van een wetenschapper, Valery Legasov, die door Moskou naar de rampplek wordt gestuurd. De verwachting is dat hij zich zal schikken naar de partijdiscipline, want dat had hij tot dan toe altijd gedaan. Wat hij ook mocht vinden in Tsjernobyl.
Maar de serie is niet alleen een historisch verslag over een ramp en de vraag wie schuld draagt. In wezen is dit een zeer eigentijdse serie over het belang van feiten, over de absolute noodzaak van onafhankelijke wetenschap en over de dodelijke gevolgen van elk autoritair systeem dat individuen dwingt hun mond te houden. Net zoals we kerk en staat wettelijk gescheiden hebben, zo zouden we de onafhankelijkheid van de wetenschap wettelijk moeten waarborgen.
Dat is het gevoel waarmee je achterblijft als je na vijf afleveringen de cijfers in beeld ziet verschijnen. Over de schattingen van de enorme aantallen doden, terwijl het officiële Russische cijfer sinds 1986 nog steeds 31 is. Over de mannen en vrouwen die de directe desastreuze gevolgen ondervonden. Een staat die zich schikt naar de grillen van de leiding, is een falende staat. Chernobyl laat er geen twijfel over bestaan. Het een leidde tot het ander.
Desondanks zorgt de mensheid altijd weer voor verrassingen. Want wat blijkt een van de gevolgen van het succes van deze serie? Volgens persbureau Reuters is het toerisme in het gebied in korte tijd met 40 procent gestegen. Het toerisme. Naar de plek waar een nucleaire ramp plaatsvond. Een van de personages in de serie zegt het zo: “Niemand denkt ooit dat het hem zal overkomen.”
Chernobyl is te zien bij HBO, in België via Telenet Play en Play More.