Helft van de Vlamingen vertrouwt ‘het nieuws’
Vlamingen behouden een relatief hoog vertrouwen in hun dagelijkse portie nieuws. In het jaarlijkse Digital News Report bekleedt Vlaanderen de vierde plaats, maar er lonkt een grote generatiekloof: boven de 35 jaar vertrouwt 61 procent het nieuws, eronder is dat slechts 38 procent.
Vandaag publiceert het Reuters Institute for the Study of Journalism zijn jaarlijks ‘Digital News Report’. Dat rapport peilt bij de inwoners van 38 landen en regio’s naar hun consumptie van nieuws, en misschien nog belangrijker: hun vertrouwen in dat nieuws. Voor België werd de bevraging afgelopen februari bij 2.075 respondenten uitgevoerd, imec-SMIT analyseerde die cijfers.
Op het eerste gezicht lijkt die score goed nieuws op te leveren. De helft van de Belgen vertrouwt in het algemeen het nieuws, terwijl het internationale gemiddelde op 42 procent ligt. Opvallend is daarbij dat Vlaanderen (56 procent) opvallend hoger scoort dan Wallonië (41 procent) en er dus voor zorgt dat België op de vertrouwensranking de zevende plaats bekleedt. Voor Vlaanderen zelf is dat plek vier, enkel Finland, Portugal en Denemarken doen beter.
Fake news
De onderliggende trends zijn op zich niet nieuw: een jongere leeftijd, laag opleidingsniveau of rechtse oriëntering leveren in het algemeen een lager vertrouwen in nieuws op. Toch lijkt de generatiekloof zich in het rapport meer dan ooit als een allesbepalende factor in de markt te zetten: terwijl 61 procent van de Vlaamse nieuwsgebruikers ouder dan 35 jaar het nieuws vertrouwt, daalt dit tot 38 procent van de nieuwsgebruikers jonger dan 35 jaar.
“Nochtans is het wantrouwen in nieuws via sociale media of zoekmachines ongeveer even laag bij alle leeftijden, terwijl de klassieke mediamerken in het algemeen betrouwbaar worden ingeschat”, zegt mediaprofessor Ike Picone van imec-SMIT. De verklaring lijkt dan: het is niet ‘wat’ maar ‘hoe’ er geconsumeerd wordt, dat het vertrouwen bepaalt. “Bij de jonge groep heeft sociale media natuurlijk een veel prominentere plaats in die consumptie.”
Voor 20 procent van de jongeren (-35) blijken sociale media de belangrijkste nieuwsbron, voor de ouderen is dat 5 procent. “En op die plek is nieuws natuurlijk veel minder gecureerd door bijvoorbeeld een redactie”, ziet Picone. Op de Facebook-tijdlijn raakt nieuws namelijk een stukje ‘vervuild’: polariserende artikelen krijgen een grotere luidspreker, een gedeeld artikel is vaak al voorzien van commentaar en ‘fake news’ wordt te pas en te onpas gebruikt. “Je kan vermoeden dat mensen in die omgeving een kritischer houding aannemen”, zegt Picone. Slechts 18 procent van de Vlamingen vertrouwt het nieuws via sociale media.
Nieuwe onderzoeksresultaten van Arteveldehogeschool bevestigen trouwens die kritische houding. Begin januari werden ruim 1.000 Vlaamse jongeren tussen 15 en 24 jaar bevraagd: Facebook komt eruit als nieuwsbron waar wordt ‘gesnackt’. Het vertrouwen in Facebook is met 18 procent veel lager dan nieuwswebsites en klassieke media (77 procent).
Voor dat laatste onderzoek werden ook diepte-interviews uitgevoerd met jongeren en hun ouders. “Daaruit bleek dat jongeren eigenlijk niet naar Facebook trekken om nieuws te consumeren, ze zien het er vooral passeren of klikken er op”, zegt onderzoekster Annelore Deprez, die wel een “revival” ziet van nieuwssites en -apps, vooral bij de 20- tot 24-jarigen. “Waar Facebook bij onze bevraging van vorig jaar veruit het belangrijkste nieuwskanaal was, liggen die websites nu haast in dezelfde orde. Het blijft voor hen dus wel een online gegeven.”
In die online-omgeving blijven ze wel waakzaam, zo tonen beide onderzoeken. Jongeren nemen het nieuws niet zomaar voor waar aan. “De zaken die ondernomen worden om desinformatie tegen te gaan, zoals dubbelchecken of erover praten met een vriend, liggen bij hen een pak hoger”, vertelt Picone. Met de veelbesproken term ‘fake news’ lijken zowel jongeren als ouderen echter te worstelen.
Paywalls
Het zou tot een harde conclusie kunnen leiden: hoewel jongeren zich bewust zijn van desinformatie en een groot vertrouwen uiten in klassieke media, vinden ze hun weg er niet naar. “De paywalls die uit de grond schieten, dreigen een probleem te vormen”, merkt Picone een internationaal vehikel op: de komende generaties willen niet betalen voor nieuws. “De echte nieuwsjunks misschien nog, maar het grootste deel ziet nieuws als een basisrecht.” Ook zou uit de diepte-interviews volgen dat klassieke media en hun beproefde formats ‘niet aansluiten bij de leefwereld van de jongere’.
De toekomst lijkt alvast een tweesnijdend zwaard, aangezien zowel Deprez als Picone ouders aanwijzen als de belangrijkste doorgevers van nieuwswijsheid en -vertrouwen. Gaan de jongeren van vandaag op termijn hun wantrouwen dan niet doorgeven? “Jongeren zijn heel wat voorzichtiger in die online-omgeving dan hun ouders. Als ze hun eigen lessen kunnen doorgeven, zoals dat nieuws niet per se op de Facebooks van deze wereld te rapen valt, kan dat het vertrouwen net weer opkrikken”, denkt Deprez.
“Waar bij families nu de krant op tafel ligt of het gezin in de zetel duikt voor het 19 uur-journaal, worden kinderen dan misschien ook op een andere manier warm gemaakt voor betrouwbaar nieuws: ‘Volg eens deze interessante journalist op Twitter’ bijvoorbeeld”, zegt Picone. “Al bestaat het gevaar wel dat nieuws veel minder zichtbaar wordt als mama en papa enkel nog door artikels scrollen op hun smartphone.”