15 dagen Trump: logboek van een narrenschip - Björn Soenens

Björn Soenens is Amerikawatcher bij VRT Nieuws en wordt vanaf de eedaflegging van Donald Trump op 20 januari de vaste correspondent van de VRT in de VS (standplaats New York City).

Terwijl de huidige Amerikaanse president Obama vandaag voor het laatst in zijn ambtstermijn gratie verleent aan twee kalkoenen – Tater en Tot – trekt Donald Trump zich de komende dagen terug in Mar-a-Lago, zijn sjieke residentie in Palm Beach, Florida, om rond deze Thanksgiving voort te werken aan de samenstelling van zijn nieuwe regering.

Op 8 november verbaasde Trump de hele wereld – vriend én vijand – door de strijd om het Witte Huis te winnen. Wat volgt is de kroniek van 15 verwarrende dagen. Het logboek van een narrenschip.

“Ik hoop dat de komende vier jaar vlug voorbij zullen zijn. De spanning onder Amerikanen is te snijden. Nooit meegemaakt in de veertig jaar dat ik in de VS woon.” Het zijn de bezorgde woorden van Vlaming Marc De Vlieger uit Florida, woorden die hij me enkele dagen geleden via Facebook toestuurde.

We wisten dat het zou gebeuren, de ochtend na de verkiezing. Amerika werd niet wakker in vreugde, maar onder een donkere wolk van wantrouwen, na een lange moddercampagne met heel veel littekenweefsel.

De helft van het land is blij, de andere helft is triest en haat de nieuwe president. Over ‘hoe kon dit?’ is al veel geschreven. Wie het niet zag aankomen, heeft niet goed gekeken. Velen die keken, zagen het niet.

Waarnemers leken een onvermogen te hebben om écht te begrijpen wat de kiezer in de diepe binnenlanden van Amerika motiveerde, waardoor iedereen dus verrast werd. De kiezers zetten de analisten een grote neus.

Veel Amerikanen stemden op Trump omdat ze dat konden. Omdat ze dat ook mogen in een democratie. Om de boel op te schudden. Wie in Amerika rondreed, kon het zien of voelen: dat er een diep gevoel van frustratie en woede leefde, tegenover het gezag, de overheid, de politiek, het bedrijfsleven, de bankwereld.

Veel Amerikanen leven in een wereld waarin ze het gevoel hebben geen stem meer te hebben, het gevoel niet meer mee te kunnen doen. De Amerikaanse Droom op drift. De droom die – met de woorden van de zwarte schrijver Ta-Nehesi Coates – vroeger naar pepermunt rook en smaakte naar aardbeientaart, is niet meer.

De droom stinkt, de wereld van vroeger is niet meer. Vroeger, dat was toen Amerikanen van verschillende etnische of economische achtergrond bij mekaar in de buurt woonden. Die ‘sociale middenring’ kweekte begrip. Maar hij is weg.

Velen leven nu in hun particuliere echokamer, waarin alleen het eigen grote gelijk klinkt, met de bijhorende samenzweringstheorieën over de grote naderende ondergang. Ieder zijn nieuws en ieder zijn waarheid, dat bemoeilijk de nationale dialoog.

Wat Trump en consoorten verweten werd tijdens de campagne – angst, haat en nijd – zag je na zijn verkiezing aan de andere kant opduiken. Wie voorheen tolerantie predikte en openheid en nuance, zag met de verkiezing van Trump plots het einde van de wereld opdoemen.

Het was geen rationele of verstandige reactie, geen bezadigd afwachten en kijken met arendsogen naar wat nu zou gaan gebeuren. Het leek een voortgezette spiraal van angst en bangmakerij.

Laten we eens kijken wat er in de 15 dagen sindsdien is gebeurd. Tijdens zijn campagne deed Donald Trump heel wat straffe beloftes aan zijn supporters. Hij zou een grote muur bouwen om de Mexicanen buiten te houden, hij zou 11 miljoen mensen zonder papieren deporteren, hij zou alle moslims de toegang tot Amerika ontzeggen, hij zou Obamacare afschaffen en het klimaatakkoord van Parijs in de prullenmand gooien. Twee weken later ziet de wereld volgens Trump er al helemaal anders uit.

Plots zijn in Trumps presidentenwereld flink wat onderdelen van Obama’s zorgverzekering goed voor de Amerikaan: dat kinderen tot hun 26ste op de verzekering van hun ouders kunnen, en dat je niet meer geweigerd kan worden op basis van een bestaande ziektetoestand.

De muur met Mexico wordt misschien wel een gewoon hek. De elf miljoen illegalen die buiten moesten, zijn er nu nog een goede 2 miljoen (alleen de criminele drugdealers en misdadige bendeleden mogen een snelle exit verwachten). De andere 8 tot 9 miljoen zijn ‘goede mensen’, in de post-electorale woordenschat van Trump.

Hillary Clinton moest en zou naar de gevangenis: Lock her up, Hillary for prison. Nu wil Trump de Clintons geen pijn meer doen. Hillary heeft al genoeg geleden, zegt Trump en hij wil haar met rust laten. Ach, de kloof tussen verkiezingsretoriek en de realiteit van regeren.

Moslims die uit gevaarlijke terreurlanden komen, zullen nauwkeurig worden gescreend, maar niet meer de facto de toegang tot Amerika worden ontzegd. Hij riep zijn aanhangers in ’60 minutes’ op CBS op om latino’s en zwarten met rust te laten. ‘Stop it!’, zei hij recht in de camera. Hou er mee op. Ik wil het land één laten worden, zei Trump, als een soort hoeder van de natie, een geheel nieuwe rol voor de vastgoedmiljardair. Er zijn minstens twee Trumps.

Maandenlang was klimaatopwarming een hoax, een verzinsel van de Chinezen, regelrecht bedrog om nieuwe belastingen aan het Westen op te leggen. Maar tegen de New York Times zei Trump dinsdag dat hij kan aannemen dat er misschien toch een verband bestaat tussen menselijke activiteit en de opwarming van de aarde. Tegelijk wil hij alle remmen losgooien voor de ontginning van kolen, gas en olie. Trump verwart, altijd, overal.

Donald John Trump is ook niet langer overtuigd dat marteling en waterboarding (waarbij het lijkt of iemand verdrinkt door water op een lap stof te gieten die over het gezicht van de verdachte ligt) aanbevelenswaardige ondervragingstechnieken zijn.

Tot die conclusie kwam Trump na een goed gesprek met de mogelijk toekomstige minister van Defensie James Mattis, een gepensioneerde generaal van de Marines. Mattis zei: “Geef me een pakje sigaretten en een paar biertjes, dat werkt beter om verdachte te laten praten.”

Met de pers botert het wel, niet, weer wel, en weer niet. Afgelopen maandag hield hij voor een 40-tal tv-bazen en beroemde nieuwsankers zoals Wolf Blitzer van CNN een tirade tegen de oneerlijkheid en onrechtvaardigheid van de pers. Tegen de New York Times ging hij tekeer omdat ze hem vragen wilden stellen. Hij tweette: ‘Not nice!’ en ging vervolgens toch on the record tijdens een bezoek aan de redactie van de NYT.

Communicatie bij Donald Trump lijkt vaak op éénrichtingsverkeer, op propaganda zonder tegenspraak. Tegelijk zegt hij te houden van vrijheid van meningsuiting. Trump blaast voortdurend warm en koud. Soms lijkt de nieuwe president op een bipolaire man, een ‘mood swing man’ met hevige stemmingswisselingen.

Warm en koud blaast hij ook tegenover zijn partijgenoten. Volgens Trump zijn de huidige partijleiders – voorzitter van het Huis van Afgevaardigden Paul Ryan en leider in de Senaat Mitch McConnell – verliefd op hem.

Vier weken geleden haatten ze hem nog, en hij hen. De erotisering van de macht? Ook hier: voortdurende stemmingswisselingen. Aantrekken en afstoten. De nieuwe president verlangt er zo naar geliefd te zijn. Wie president wordt, krijgt plots veel ‘vrienden’.

Ooit ging Trump achter Obama aan. Hij twijfelde aan zijn Amerikaanse burgerschap, en vond de president een kneus over zowat alles. Na één ontmoeting met POTUS op 10 november werd het grote liefde: “I respect him tremendously, I enjoyed him a lot.” Stemmingswisseling, ook hier.

De seksist en alfaman Donald Trump heeft intussen twee vrouwen benoemd in topfuncties: Betsy DeVos als minister van Onderwijs, en Nikki Haley (tot nu gouverneur van South Carolina) als ambassadeur bij de VN. Trump blijft verbazen.

Trump blaast warm en koud, elke dag opnieuw. Hij benoemde Reince Priebus, een trouwe establishment-partijman als stafchef. Dezelfde dag stelde hij ook de omstreden radicaal-rechtse Steve Bannon aan als strateeg in het Witte huis. Bannon is de man achter de controversiële website Breitbart, die de komende maanden Marine Le Pen aan de macht wil helpen in Frankrijk.

Bannon is de man achter Alt-right, de ideologische strekking die een blanke heerschappij in Amerika nastreeft. Bannon staat gekapitteld als een racist, als een antisemiet. Hoe kan je dat rijmen met Trumps grenzeloze vertrouwen in zijn schoonzoon Jared Kushner - vestgoedmagnaat en man van zijn geliefde dochter Ivanka – een orthodoxe jood?

Kushner, voor wie Trump een rol ziet weggelegd als gezant voor het Midden-Oosten, om vrede te stichten tussen Israël en de Palestijnen. Kushner, die druk uitoefende op zijn schoonvader om Chris Christie aan de kant te schuiven als manager van het transitieteam, omdat Christie in een vorig leven als openbaar aanklager ooit Kushners vader twee jaar achter de tralies stopte.

Trump, die de steun krijgt van racistisch Amerika. Trump, die zegt dat we hem op zijn woord moeten geloven als hij zegt dat hij blanke racisten en neo-nazi’s veroordeelt. Trump die herhaalt dat hij de steun van Alt-right (dat de blanke suprematie voorstaat) verwerpt.

Op een conferentie in Washington D.C. brachten sommige deelnemers de nazigroet uit en spraken ze in het Duits hun steun uit voor Trump. Heil Trump. Trump distantieert zich nu wel van die kerels, maar hij heeft wel de zaadjes van de haat geplant in zijn giftige verkiezingscampagne. Alt-right voelt zich nu wat verweesd nu Trump hen de woestijn instuurt: “We feel bamboozled by the Donald.”

Trump, die vaak vriendschap verwart met kennis en kunde. Die vertrouwelingen benoemt in strategische functies. Neem nu Michael Flynn, de nieuwe nationale veiligheidsadviseur. Velen maken zich (terecht) zorgen over die Flynn.

Eigenlijk is Flynn een gesjeesde tweederangs luitenant-generaal. Een man die de nieuwe president influistert dat de sharia aan een opmars bezig is in de VS (nonsens). Een islamofoob. Mensen die hem kennen, spreken over Flynn Facts: verdraaide halve waarheden en leugens, denken in complotten.

Sinds de campagne van 2016 lijken we te leven in een tijdperk waarin men niet meer verschilt van mening, maar van feiten. Het postwaarheidstijdperk. Michael Flynn, een man die door Obama in 2014 werd ontslagen als baas van de militaire inlichtingendienst, ooit raadgever bij Russia Today, de staatszender gesponsord door Vladimir Poetin.

Richard Wolffe van The Guardian schreef dat Trump en Flynn omstreden figuren als George W. Bush en Cheney doen voorkomen als respectabele professoren in de militaire geschiedenis.

Amerika heeft een lange traditie van grote denkers op de post van veiligheidsadviseur: van Henry Kissinger tot Zbig Brzezinski, van Brent Scowcroft tot Condoleezza Rice. Met Flynn komt een einde aan die traditie, zo lijkt het.

Trump, die zaken doen verwart met politiek bedrijven. De nieuwe president ziet bijvoorbeeld niet goed in waarom hij geen zakenrelaties naar het Witte Huis zou kunnen uitnodigen voor wat foto’s. Trump spreekt zoals Nixon: “Als de president iets doet, is het niet illegaal.” Het is een gevaarlijk idee: dat de president zichzelf boven de wet plaatst.

Trump heeft nog geen moment vrijaf gekregen sinds zijn verkiezing. Het was de afgelopen twee weken een komen en gaan in de New Yorkse Trump Tower en op en rond zijn golf resort in Bedminster, New Jersey. Sollicitanten bij de vleet: van Mitt Romney to Chris Christie, van Ben Carson tot Nikki Haley, van Mitt Romney tot Rick Perry.

Er moeten veel ministers en adviseurs worden aangesteld, het liefst nog voor Kerstmis. 4000 vacatures moeten worden ingevuld. Er is geen minuut te verliezen in de 70 dagen tussen de verkiezing en de eedaflegging op 20 januari. PEOTUS (President Elect of The United States) verzuipt in het werk.

Voortdurend. In een YouTubeboodschap kondigde hij aan dat hij op dag 1 van zijn presidentschap TPP wil opzeggen, het Trans Pacific Partnership, het vrijhandelsakkoord met landen rond de Stille Oceaan (van Chili en Mexico tot Vietnam en Australië).

Zijn supporters vinden het heerlijk dat hij zijn campagnebelofte nakomt, want al te vaak hebben ze hun hun baan overzees zien verschepen door de doorgedreven globalisering. Globalisering ontwricht. Veel tewerkstelling is vernietigd.

Zijn tegenstanders vinden het verwerpen van TPP dan weer een blunder van formaat, omdat het China vrij spel en meer macht zal geven in dat gebied, omdat Amerika hiermee de kans verknalt op nieuwe markten en meer export van Amerikaanse goederen.

De Democraten liggen in puin, moeten nadenken over zichzelf, over waarom ze hun blanke arbeiderskiezers hebben verloren in staten als Michigan, Wisconsin en Pennsylvania.

Toch willen ze ook samenwerken met Trump. Trump, wiens voorstellen soms meer als muziek in de oren klinken bij de Democraten dan bij de Republikeinen.

Minder vrijhandelsakkoorden vinden de Democraten ok. Een voorstel om betaalde moederschapsrust in te voeren na de bevalling kan op veel bijval rekenen (Nu is Amerika het enige Westerse land zonder zwangerschapsverlof). Trump wil niet raken aan het homohuwelijk. Trump wil Amerika’s bruggen en wegen heropbouwen met grote infrastructuurwerken en dat vinden de Democraten een topidee (de Republikeinen zullen met argusogen toekijken hoe Trump daarvoor in de staatskas moet grijpen).

Trump wil de macht van lobbyisten voortaan beperken. Ja, Trump verwart en verbaast, aan de lopende band.

Trump schokt ook. Met zijn voortdurende tweets als @realdonaldtrump. Trump beloofde na zijn verkiezing dat hij zich zou inhouden…Niet veel van te merken: hij haalde uit naar de New York Times, naar Saturday Night Live, naar de cast van de musical ‘Hamilton’ die vicepresident Pence zou hebben beledigd, naar demonstranten in de straten van Portland…

Volgens een peiling van de Quinnipiac University wil 60 procent van Trumps eigen kiezers dat hij zijn twitteraccount (met bijna 16 miljoen volgers) afsluit.

Als hij de eed aflegt, erft hij de twitteraccount van zijn voorganger Obama, @POTUS (President of The United States). Zijn stafchef zal hem in Twitterquarantaine moeten plaatsen om verder onheil te voorkomen.

Mood swing Trump. Bipolair gedrag. Draaien met de wind. Eerst was hij tegen het Kiescollege (het systeem waarbij de presidentsverkiezing per staat moet worden gewonnen om kiesmannen binnen te halen tot je er 270 hebt). Hij was tegen het Kiescollege omdat dat systeem de verkiezingsuitslag kan verdraaien (Clinton won twee miljoen méér stemmen). Plots weet hij het niet meer.

Het Kiescollege geeft ook een stem aan kleine staten, zegt Trump, en dat is toch wel fijn voor de democratie. Trump verbaast, draait en keert, aan duizelingwekkende snelheid. Trump durft zonder verpinken vaak van gedacht te veranderen, soms meerdere keren op één dag.

De nieuwe president heeft nog vele hoofdpijnen voor de boeg: Rusland, IS, terreur, Syrië, Irak, Turkije, Noord-Korea, China, de economie, het onderwijs. Ook de berichten over racistische graffiti op middelbare scholen in Amerika, over Nazisymbolen op garages en muren, baren zorgen. Het kruitvat Amerika moet de komende weken snel worden ontmijnd.

Zes op de tien Amerikanen zijn volgens een recente peiling optimistisch over Trumps aanstaande presidentschap. Die zestig procent gelooft dat hij banen gaat scheppen, het land veiliger zal maken en een leider zal worden die het land trots maakt. In die zelfde peiling vindt bijna zes op de tien hem geen evenwichtig persoon.

Hoe bipolair, hoe impulsief wordt Donald J. Trump als president? Hoe stabiel wordt de wereld onder Trump? Zoals schrijver Gerard Walschap ooit zei: “Een mens, ge geraakt daar niet aan uit.”.

En dat maakt ons net bezorgd en bang, dàt niet te weten. Bij Trump is het altijd: verwacht het onverwachte. Be prepared!

Voor mij persoonlijk: ik denk dat ik het komende jaar ogen en oren te kort zal komen om Trumps presidentschap 24 uur op 24 te kunnen volgen. Never a dull moment, dat staat vast. Het wordt allicht het logboek van een narrenschip.

Happy Thanksgiving, en laat de kalkoen u smaken.