Moeten maagverkleiningen toegankelijker worden? ‘Ik heb het ene dieet na het andere geprobeerd, niets hielp’

Hij kreeg op zijn twintigste een mini-bypass. Maar als het van Jordy Windis (22) afhing, dan had hij al op zijn zestiende op een operatietafel gelegen. “Dan had ik een betere kindertijd kunnen beleven”, zegt de jongen uit Denderleeuw. 

Windis kampte een groot deel van zijn jonge leven met overgewicht. Op zijn vijftiende, toen hij naar het Zeepreventorium in De Haan kon, woog hij om en bij 130 kilo. Hij verloor er 50 kilo, maar terug thuis begon hij vrij snel weer bij te komen, tot hij op zijn achttiende 140 op de weegschaal zag staan. “Het lukte me gewoon niet om zo’n dieet vol te houden.” 

Met zijn bypass lukt dat wel. “Ik besef nu heel goed: elk pondje gaat door het mondje. Ik let dus nog altijd goed op.”

Obesitas is een epidemie geworden

De operatie die voor Jordy geen optie was, kan binnenkort misschien wel voor andere minderjarigen met obesitas. Toch als het van het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) afhangt. Dat adviseert om de terugbetaling uit te breiden naar jongeren onder de achttien jaar, onder strikte voorwaarden. 

“Het uitstellen van zo’n operatie bij een zestienjarige die ernstige gezondheidsrisico’s loopt, kan meer nadelen opleveren dan de operatie nu al uitvoeren”, zegt Mattias Neyt van het KCE. Het gaat concreet om jongeren met een BMI boven 40, de zogenaamde morbide obesitas. Al benadrukt het KCE dat chirurgie bij deze groep een grote uitzondering moet blijven: ze kan alleen in geval van hoge medische nood plaatsvinden, door een multidisciplinair team, in een gespecialiseerd centrum. 

Het rapport blijft een advies. De toekomstige minister van Volksgezondheid zal samen met het Riziv moeten bekijken of en hoe de terugbetalingsregels herzien moeten worden. 

Enkele gespecialiseerde artsen reageren alvast opgetogen. Matthias Lannoo, chirurg aan het UZ Leuven, noemt het een goede zaak. De terugbetalingsregels, die van 2007 dateren, waren dringend aan herziening toe. “De ziekte is enorm veranderd in die tijd. Obesitas is een epidemie geworden, een van onze grootste gezondheidsproblemen.”

Psychologische maturiteit

Zo’n 5 procent van de kinderen en jongeren in ons land is vandaag obees, met een BMI hoger dan 30. Bij volwassenen is dat intussen één op de zeven. Tegelijkertijd neemt het aantal maagoperaties fors toe: in 2016 ondergingen 13.000 Belgen een ingreep om gewicht te verliezen, 80 procent meer dan zeven jaar eerder. Die operaties worden voorlopig alleen terugbetaald voor volwassenen met een BMI hoger dan 40 of minstens 35 als ze ook diabetes type 2 hebben.

Lannoo herhaalt de boodschap die hij al jaren verkondigt: dat cijfers zoals leeftijd en BMI niet het allerbelangrijkste zijn. “Het belangrijkst is om te kijken naar hoe iemand door zo’n ziekte is aangetast.” Los daarvan is voor hem de psychologische maturiteit van belang. “Een patiënt moet voor mij in staat zijn een andere levensstijl aan te houden, ook na de operatie. Anders heeft het geen effect.”

Begin van een nieuwe levensstijl

Ook bariatrisch chirurge Kristel De Vogelaere (Deltaziekenhuis CHIREC, Oudergem) vindt dat de terugbetalingslat voor bariatrische ingrepen te hoog ligt. “Zo zie ik alsmaar meer jonge adolescenten met morbide obesitas die onder meer medicatie tegen hoge bloeddruk, cholesterol en diabetes nemen en ’s nachts vanwege slaapapneu met een masker slapen. Als je niets doet, dan zijn die patiëntjes er over vijf jaar niet meer. Het is geen makkelijkheidsoplossing”, benadrukt ze. 

“Jongeren die uiteindelijk geopereerd worden, zijn vaak al jaren obees en worden al jaren gevolgd door een multidisciplinair team, zonder blijvend goed resultaat. Als we beslissen een vermageringsingreep uit te voeren, gaan we niet over één nacht ijs. Een vermageringsingreep is vaak een drastische hulp als de medische klachten ronduit gevaarlijk worden. 

“De jongeren die ik zie, worden echt beknot in hun leven. Ze komen nog weinig buiten, voelen zich depressief, hebben weinig vrienden en kampen met een laag zelfbeeld. Een ingreep is voor deze jonge adolescenten niet het eindpunt, maar het begin van een nieuwe levensstijl, waarbij patiënten blijvend medisch gevolgd moeten worden om optimale resultaten te verkrijgen en te behouden.” 

Zelfverzekerd

Jordy Windis vindt het herkenbaar. Hij werd niet gepest, zegt hij. Maar als kind voelde hij zich wel lange tijd heel slecht en eenzaam. “Ik bleef vaak thuis. Als dikkerdje pas je gewoon voor veel activiteiten. Ik verzon excuses voor de zwemlessen, omdat ik geen zwembroek aandurfde. Hamburgers eten met vrienden durfde ik ook niet. En naar een pretpark of kermis ben ik amper geweest, ik paste toch nergens in.” 

De bypass die hij op zijn twintigste liet zetten, maakte een enorm verschil. “Ik heb het idee dat ik nu alles aan het inhalen ben. Ik heb een lief, een schoon lief zelfs. Ik ben zelfverzekerd, durf als travestiet in een badpak op te treden.” 

En ook belangrijk: Windis werkt eindelijk in de modewereld. “Ik dacht vroeger dat me dat nooit zou lukken. Ik kreeg zelfs geen vakantiejob in een klerenwinkel omdat ze me te dik vonden.” 

Weinig geweten over lange termijn

Er worden vandaag al minderjarige obesitaspatiënten geopereerd, maar volgens experts gaat het hoogstens om enkele tientallen per jaar. Meestal krijgen die een zogenoemde sleeve gastrectomy, een maagverkleining. Dat is een dure aangelegenheid. De weinige ziekenhuizen, veelal in de periferie, die zulke ingrepen uitvoeren, rekenen de patiënt de volle pot aan. Dat gaat makkelijk over 5.000 euro. 

Omdat maar een beperkt aantal gezinnen zo’n bedragen op tafel kan leggen, ziet chirurg Matthias Lannoo ook heel wat morbide obese jongeren jaren wachten, tot ze meerderjarig zijn en de terugbetaling een optie is. 

“Soms is echt niets anders meer mogelijk. Dan proberen we hen zo goed mogelijk in te lichten over zo’n operatie en hen een andere levensstijl aan te leren.” Hij vindt dat niet vreemd, tenminste niet als je obesitas ook als een ziekte ziet. “Iemand met longkanker vraag je toch ook niet om te wachten op een behandeling? Wie ziek is, wordt behandeld.”

Het enthousiasme van de chirurgen wordt niet door iedereen gedeeld. Ann De Guchtenaere, hoofdarts bij het Zeepreventorium in De Haan, benadrukt dat niet goed geweten is wat de medische gevolgen op lange termijn van zulke operaties op jonge leeftijd zijn. “Met de gezondheid van kinderen speel je niet. Een termijn van vijf jaar is onvoldoende om uit te sluiten dat het probleem later terugkomt.”

Gecombineerde aanpak

In het Zeepreventorium werken ze volgens een gecombineerde aanpak: behalve artsen begeleiden diëtisten, psychologen, kinesisten en pedagogen de kinderen met obesitas. De vraag naar chirurgie krijgen ze weinig, zegt De Guchtenaere. “Als je pleit voor een terugbetaling van maagoperaties, dan ben ik bang dat je obesitas herleidt tot een probleem dat een simpele operatie kan oplossen. Nee, het is een eindfase voor een heel kleine groep, na een lang traject. De stappen ervoor mag je niet overslaan.”

Sarah Cornelis (27) kreeg drie jaar geleden een gastric bypass. Ze woog 109 kilo en was al haar hele jeugd zwaarlijvig. “Ik heb het ene dieet na het andere geprobeerd, niets hielp. Het zit ook wel wat in de familie bij ons. Ik heb altijd gezegd: als ze mij een snelle oplossing aanreiken, zou ik die met twee handen grijpen.” 

Sarah kwam niet in aanmerking voor een terugbetaling, want haar BMI was niet hoog genoeg en ze had ook geen diabetes. “Maar ik zat slecht in mijn vel en wilde een nieuwe kans.” Ze viel 40 kilo af, maar kwam daarna weer 10 kilo bij. “Ik weet nu dat ik een eetverslaving heb”, zegt ze. 

Sarah krijgt intussen psychologische begeleiding en groepstherapie, die ze ook uit eigen zak betaalt. Voor haar operatie had ze twee keer een gesprek met een psycholoog in het ziekenhuis. “Maar had ik toen geweten wat de kern van mijn probleem was, dan had ik misschien niet in mijn lichaam moeten laten snijden.”

Slecht signaal

Het is precies om die reden dat diëtisten en psychologen het voorstel van het KCE minder smaken. “Wij pleiten er al twintig jaar voor te investeren in preventie, zodat kinderen niet tot op het punt van overgewicht raken”, zegt ontwikkelingspsychologe Caroline Braet (UGent). “Maar er zijn nooit budgetten voor, en nazorg lijkt nooit een prioriteit. Veel patiënten zijn dan ook niet voorbereid om na de operatie een gezonde levensstijl aan te houden.”

De gevolgen daarvan zijn niet onschuldig. Een veelvoorkomend probleem volgens experts is dat het eetpatroon na zo’n operatie te wensen overlaat en patiënten daardoor tekorten aan voedingsstoffen zoals ijzer, vitamine D en eiwitten oplopen. Daardoor riskeren ze bloedarmoede, zwakke botten en spierverlies. 

“Alleen de ingreep terugbetalen is een slecht signaal”, zegt professor endocrinologie Bart Van der Scheuren (KU Leuven), die ook voorzitter is van de Belgian Association for the Study of Obesity. “Er moet meer geïnvesteerd worden in het traject met psychologen en diëtisten voor en na zo’n ingreep. Maar daar schort het dus nog steeds.”

De 5 miljoen euro die minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open Vld) vlak voor de verkiezingen uittrok voor de terugbetaalde bezoeken van kinderen met overgewicht aan diëtisten, noemt hij onvoldoende.

Niet altijd gewenste effect

Ook chirurg Lannoo benadrukt dat een ingreep altijd invasief blijft. En dat die gepaard gaat met heel ingrijpende veranderingen: geen alcohol, geen vetten, geen suikers meer eten. “Niet iedereen is bereid die stap te zetten.”

Wie dat wel is, is ook niet gegarandeerd voor de rest van zijn leven mager. Lannoo: “De operaties hebben niet altijd het gewenste effect. We zien patiënten terug die het ongelooflijk goed doen, maar we zien er ook die opnieuw erg zwaar zijn. In dat laatste geval kunnen we nog vrij weinig doen. De bazooka die zo’n ingreep is, kun je maar één keer inzetten. Daarna kun je alleen nog maar kleine geweerschoten lossen.”

Windis beseft dat heel goed, zegt hij. Hij gelooft ook dat zijn gewicht nog wat zal stijgen in de komende jaren. De dokter heeft hem daarop voorbereid. “Ik denk niet dat ik het ooit nog zo ver zal laten komen als vroeger. Maar je weet dat nooit zeker.” 

Hij weet dat na de plaatsing van zijn bypass nog weinig andere ingrepen mogelijk zijn. “Maar daar lig ik niet wakker van. Ik kan nu ten minste zeggen dat ik ooit echt mager ben geweest. Dat ik nu het leven heb dat ik ooit zo graag wilde. Mijn lief zegt trouwens dat hij mij graag zal blijven zien, ook als ik weer dikker word.”