INTERVIEW. Ava DuVernay maakte ‘When They See Us’ over The Central Park Five: “Ik moést en zou dit onrecht aan de wereld tonen”

‘When They See Us’ is niet alleen één van de meest besproken series van het moment, het is in Amerika meteen ook de meest populaire reeks op Netflix. Dat heeft de streamingdienst gisteren zelf in een persmededeling laten weten. Het nieuwste project van Ava DuVernay (bekend van onder andere ‘Selma’ en ‘A Wrinkle In Time’) vertelt het tragische verhaal van vijf tieners – Kevin Richardson, Antron McCray, Yusef Salaam, Raymond Santana en Korey Wise – die valselijk beschuldigd werden van verkrachting en poging tot moord. De jongens van 14 tot 16 jaar, waren op 19 april 1989 toevallig in Central Park, toen er een blanke vrouw verkracht werd. Ze worden alle vijf opgepakt en dagenlang onafgebroken verhoord – zonder advocaat, ouders, eten of slaap. Ze worden zodanig onder druk gezet dat ze uiteindelijk tot bekentenissen overgaan. Hun veroordeling volgt, en de tieners gaan naar de gevangenis. En of ze veroordeeld worden: door politie, justitie, de jury, de media, én door een rijke vastgoedmakelaar die zelfs 85.000 dollar betaalt om in een paginagrote krantenadvertentie op te roepen tot de doodstraf van de zogenaamde ‘wolvenbende’. Die vastgoedmakelaar is niemand minder dan president Donald Trump, die er tot op de dag van vandaag nog steeds van overtuigd is dat de jongens wel degelijk schuldig zijn. Zes tot dertien jaar lang zaten de jongens uit het New Yorkse Harlem vast. Vier jaar geleden klopten ze aan bij DuVernay die het tragische verhaal maar niet van haar kon afzetten.

Ik wilda na ‘Selma’, ‘Thirteenth’ en ‘Queen Sugar’ eventjes niet meer de ‘Social Justice Girl’ spelen, en veel liever een film als ‘A Star Is Born’ doen. Ik wilde ‘sexy’ projecten aannemen, mysteries zoals ‘Gone Girl’. Maar hoe meer ik naar mijn hart luisterde, hoe moeilijker ik het vond om dit verhaal te negeren. Ik denk dat ik nu oud en ervaren genoeg ben om zelf te beslissen wat ik wel en niet wil doen, en dit was er nu zo eentje dat me heel nauw aan het hart lag. Dat ik nog maar eens de activiste moet spelen, neem ik er maar bij. Ik vond het bovendien enorm belangrijk dat dit verhaal verteld moest worden. Ik wil dat de hele wereld weet wat er op die dag in 1989 gebeurd is en wat de nasleep er van was.

Omdat ‘Central Park Five’ te politiek geladen was. Dat was de bijnaam die de staat New York, de stad New York City en de pers aan de jongens gegeven hadden. Ik vind het een mensonterende naam. Donald Trump gebruikt ze maar al te graag in zijn tweets, dat zegt genoeg. Ik wilde dan ook een titel vinden die de nadruk legt op het onrecht dat hen werd aangedaan, en niet focussen op hun bijnaam die maar al te vaak op een denigrerende manier gebruikt wordt.

Dat ís een mirakel. Het is ongelooflijk dat deze jongens zo’n verschrikkelijke periode in hun levens hebben kunnen verwerken. Ze hebben op jonge leeftijd zoveel meegemaakt, maar ze hebben de moed nooit laten zakken. Integendeel, ze zijn er alle vijf juist sterker uit gekomen. Dat bewijst nog maar eens hoe sterk zwarte en bruine mensen zijn en hoe hecht hun gemeenschap is. Ze werden afgeschilderd als beesten, criminelen en een ‘wolvenbende’, maar in werkelijkheid ging het om onschuldige tieners die op een walgelijke behandeld werden. Ik moést en zou dit onrecht aan de rest van de wereld tonen, en laten zien wat voor een wonder het is dat zij deze nachtmerrie overleefd hebben.

Ja, je merkt heel goed dat ze een bijzonder traumatische gebeurtenis hebben meegemaakt. Natuurlijk zie ik de diepe wonden die het op hen heeft nagelaten, maar ik wilde me vooral op de positieve dingen focussen, en dat is dat ze uiteindelijk gerechtigheid hebben gekregen. Soms vraag ik mij af hoe zij hier zo nuchter over kunnen praten. In de laatste aflevering zie je hoe Kory Wise zwaar werd mishandeld toen hij op zestienjarige leeftijd in de gevangenis van Rikers vastzat. Er was niemand die hem kwam bezoeken en hij had moeite om als minderjarige in een gevangenis voor volwassenen te functioneren. Maar als je hem nu voor je hebt zitten, dan valt het meteen op hoe ‘normaal’ hij is. Ik vind dat bijzonder straf. Ik zou al lang in een dwangbuis gezeten hebben.

Ik ben diep teleurgesteld in ons rechtssysteem, zo veel is zeker. Wij hebben een rechtssysteem dat eerder in jouw voordeel werkt wanneer je rijk en schuldig bent, dan wanneer je arm en onschuldig bent. 90 procent van de mensen die momenteel achter tralies zitten, heeft nooit een rechtszaak gehad. Ze zitten in de gevangenis omdat ze een deal hebben gesloten, want ‘als je deze deal aanneemt, dan kom je er ‘slechts’ met zoveel tijd van af’. Ze zijn bang dat ze anders langer moeten zitten, dus zijn ze al blij dat ze überhaupt een deal kúnnen sluiten. Arme mensen zijn vaak laag opgeleid en weten niet goed wat hun rechten zijn, waardoor ze zich veel gemakkelijker laten ompraten. Je wil niet weten hoeveel mensen er onschuldig in de cel zitten, gewoon omdat ze de borgsom niet kunnen betalen. In Amerika gaat het niet om schuld of criminaliteit, maar om geld en winst.

Dat is een goede vraag waar ik nog nooit over heb nagedacht. Maar om heel eerlijk te zijn: ik ben er zeker van dat zoiets ook vandaag nog kan gebeuren. De pers was indertijd zó gefocust op de sappigste details uit deze zaak, dat alles voortdurend werd opgeklopt. De agenten waren zo bezeten door hun gelijk dat ze de jongens maar bleven ondervragen totdat ze eindelijk te horen kregen wat zíj wilden horen. Dat is vandaag niet anders. Een overijverige openbare aanklager die de zaak zo snel mogelijk rond wil krijgen zodat ze geen gezichtsverlies lijdt. Ook dàt kan vandaag nog gemakkelijk gebeuren. We zagen onlangs de zaak van Sandra Bland, een jonge vrouw die door de politie werd tegengehouden op weg naar haar nieuwe baan, en drie dagen later dood in haar cel werd aangetroffen. Volgens de officiële verklaring zou ze om het leven zijn gekomen door verhanging, maar nieuw beeldmateriaal toont aan dat de politieagent gelogen heeft over de omstandigheden van haar arrestatie. (Op beelden is te zien hoe een agent over haar geknield zit langs de graskant en waarop je Bland hoort zeggen dat hij haar hardhandig met haar hoofd tegen de grond had geduwd, red.) Zo zie je maar dat dit vaker gebeurt dan je denkt. Zolang we niet beseffen wat er verkeerd gelopen is en we er voor zorgen dat dit niet meer gebeurt, zal de geschiedenis zich gewoon blijven herhalen.

Wel, het is duidelijk dat er op die bewuste avond heel wat verschillende soorten mensen in Central Park rondliepen. Er waren heel wat mensen die daar niet hoorden te zijn of die dingen deden die niet al te koosjer waren, maar het waren wel enkel de zwarte en bruine jongens van Harlem die werden opgepakt. Hun arrestaties waren gericht. Ik vind het dus moeilijk om te denken dat huidskleur hier helemaal niks mee te maken had. Van alle mensen die je die avond op het politiebureau had kunnen binnenbrengen voor ondervraging, haal je de zwarte en bruine jongens er uit. Ik denk dat zij een gemakkelijk doelwit waren, omdat ze kwetsbare tieners waren. Jonge, zwart en bruin en arm. Dus ja, ik ben er zeker van dat huidskleur wel degelijk een belangrijke rol heeft gespeeld. Als het vijf blanke jongens waren geweest, dan zou er één van hen zeker niet op zestienjarige leeftijd naar de beruchte Rikers-gevangenis gestuurd worden om daar vervolgens veertien jaar aan zijn lot te worden overgelaten. Dat kan je mij niet wijsmaken. Wanneer Donald Trump deze jongens als beesten en een ‘wolvenbende’ afschildert en twee weken voor hun rechtszaak tot de doodstraf oproept, maar de zaak van Brett Kavanaugh weglacht met een simpele ‘Boys will be boys’… tja, wat moet je daar van maken? Het enige verschil tussen Kavanaugh en deze jongens is dat ze een andere huidskleur hebben.

Het enige waar ik op dit moment mee bezig ben is ‘When They See Us’. Ik ben tien jaar geleden fulltime beginnen regisseren en ik heb in al die jaren nog nooit echt vakantie genomen. Ik had altijd wel iets klaarliggen. Deze was moeilijk, omdat de opnames haast onmiddellijk na ‘A Wrinkle In Time’ plaatsvonden. Ik ben haast letterlijk van de ene set op de andere gestapt. Dit was veruit één van de moeilijkste opnames ooit, met 117 acteurs, een verhaallijn die meer dan dertig jaar omvat, 66 dagen om alles in te blikken en vijf uur om alles uit te zenden. Het is eventjes genoeg geweest, want ik voel dat ik nu wel echt nood heb aan een pauze. Dus nu doe ik het eventjes rustiger aan, met uitzondering van mijn twee tv-series. (lacht) Maar daarna ga ik écht wat tijd voor mezelf maken in plaats van altijd maar van het ene project naar het andere te hollen.