Wat is een “noodregering”? En waarom legt Paul Magnette (PS) het op tafel?
PS-kopstuk Paul Magnette lanceerde gisteren een oproep voor de vorming van federale noodregering. Hij deed daarbij uitschijnen dat dat helemaal niet zo ongewoon is in de Belgische politieke geschiedenis. Klopt dat ook? Wat moeten we onder deze term verstaan? In wat verschilt zo’n regering van een “gewone” regering? Politicoloog Nicolas Bouteca (UGent) en historicus Emmanuel Gerard (KU Leuven) benadrukken dat het vooral een kwestie van retoriek is. “Het is een retorisch argument om het proces in een bepaalde richting te duwen.”
“Er bestaat in wezen geen verschil tussen regeringen. Behalve retoriek moeten we onder de term noodregering dus niks verstaan”, legt Gerard uit. Bouteca is het daar volledig mee eens. “Een dergelijke regering staat nergens beschreven in de Grondwet en heeft volheid van bevoegdheden, het is dus eigenlijk een gewone regering”.
De term dook voor het eerst op in 1992, tijdens de moeilijke regeringsformatie na de beruchte Zwarte Zondag-verkiezingen
“De term dook voor het eerst op in 1992, tijdens de moeilijke regeringsformatie na de beruchte Zwarte Zondag-verkiezingen”, gaat Gerard verder. Nadat Verhofstadt niet in zijn formateursopdracht was geslaagd, werd Jean-Luc Dehaene uiteindelijk aangeduid om een regering te vormen. “Men sprak toen van een ‘noodkabinet’, omdat er een aantal dringende zaken moesten worden afgehandeld, zoals de staatshervorming. Maar die regering is blijven zitten tot 1995. In die zin kunnen we achteraf dus nog moeilijk spreken van een noodregering.”
De regering Verhofstadt III, die het land leidde tussen december 2007 en maart 2008, is in de feiten de enige regering in de Belgische geschiedenis die zeer duidelijk een tijdelijk karakter had, al werd de term ‘noodregering’ destijds niet gebruikt. “Toen was er de uitdrukkelijke bedoeling om het niet te lang te rekken, het was een soort voorbereiding op wat zou komen”, aldus Gerard. “Maar als Verhofstadt toen niet zou zijn moeten vertrekken, was hij ook gewoon blijven zitten.”
Lees verder onder de foto.
Regering van Nationale Unie
In de Belgische politieke geschiedenis bestaat er wel een traditie van het vormen van zogenaamde "regeringen van Nationale Unie". Die werden in het verleden gevormd tijdens crisismomenten, wanneer men het er duidelijk over eens was dat er nood was aan stabiliteit in het land, bijvoorbeeld na oorlogen. “In zo’n geval gingen de drie traditionele partijen samen”, aldus Bouteca.
“Dit was vooral om een moment van duidelijke unie te creëren. Wanneer er geen gevoel van noodzaak bestaat, spreekt men in dit geval gewoon van een tripartite. Dat toont het verschil”, vult Gerard aan.
De situatie is vandaag wel fundamenteel veranderd, omdat de traditionele partijen samen niet meer aan een meerderheid geraken
Ook in de lange geschiedenis van onderhandelingen rond staatshervormingen zijn regeringen gevormd die als noodregering zouden kunnen worden bestempeld. Opnieuw wordt hier dan vooral gedoeld op het feit dat de traditionele partijen allemaal samengaan. “In de periode 1977-1981 hadden we acht regeringen op vier jaar, ook toen werd er op een bepaald moment gesproken over een kabinet van Nationale Unie”, zegt Gerard.
“Ook de regering-Leburton (die 1972 ontstond na een akkoord tussen de drie traditionele partijen om de verdere afhandeling van de staatshervorming mogelijk te maken, red.) zou als een noodregering kunnen worden benoemd”, legt Bouteca uit.
Daar houdt de vergelijking met de situatie met vandaag echter ook op. “De situatie is vandaag wel fundamenteel veranderd, omdat de traditionele partijen samen niet meer aan een meerderheid geraken”, aldus Bouteca.
Lees verder onder de foto.
Waarom net nu?
Dan rest natuurlijk de vraag waarom Magnette net nu dit plan in de strijd gooit. “Het is een manier om stabiliteit te zoeken, bijvoorbeeld voor het opmaken van een begroting. Maar ik denk niet dat het kan werken, want de maatregelen die moeten worden genomen gaan over een langere periode (dan de voorgestelde termijn van 1 jaar, red.)”, zegt Bouteca.
Eenmaal de noodregering er is, kan het besef groeien dat het werkt en kan paarsgroen zo misschien definitief worden geïnstalleerd
“Hij hoopt wellicht een soort van doorstart te kunnen maken, een opstapje naar wat volgt”, gaat Bouteca verder. Ook Gerard maakt dezelfde analyse. “Hij zegt duidelijk dat hij de socialisten en groenen erbij wil in de noodregering. Dat is wat hij uiteindelijk wil bereiken. Het is dus een retorisch argument om het proces in een bepaalde richting te duwen”.
“Eenmaal de noodregering er is, kan het besef groeien dat het werkt en kan paarsgroen zo misschien definitief worden geïnstalleerd”, verduidelijkt Bouteca.
Het gaat dus in de eerste plaats om een strategische zet van het PS-boegbeeld. “De herinnering van de regeringsformatie van 2010 speelt enorm. Men wil het deze keer niet zolang laten aanslepen. Omdat de huidige regering in lopende zaken geen meerderheid heeft in het parlement, dreigt de situatie vandaag nog chaotischer te worden”, aldus Gerard.
Het grondwettelijke belang verdwijnt, wat bijdraagt tot de degradatie van onze instellingen
Toch moet er kritisch worden gekeken naar het gebruik van dergelijke termen. "Dit soort van voorstellen dragen allemaal bij tot het stilaan surrealistisch karakter dat rond de regeringsonderhandelingen in België hangt. Het doet er eigenlijk allemaal niet meer echt toe. Het grondwettelijke belang verdwijnt, wat bijdraagt tot de degradatie van onze instellingen”, stelt Gerard. “Als je vandaag ook al hoort dat Kris Peeters (CD&V) in de regering zal worden vervangen als vicepremier, benoem je eigenlijk iemand nieuw in een ontslagnemende regering. Maar hoe kan iemand die pas benoemd is ook ontslagnemend zijn?”, besluit Gerard.