Oplopende spanning Iran en VS kan grote gevolgen hebben voor olietoevoer

Het is nog steeds niet helemaal duidelijk wie er achter de aanslagen zat op de twee olietankers afgelopen donderdag. De Verenigde Staten gaven vrijdag een video vrij waarop te zien is hoe mannen in een patrouilleboot een niet-ontplofte kleefmijn weghalen van de scheepswand van een van de tankers. Volgens Washington zou het om leden van de Iraanse Revolutionaire Garde gaan die bewijsmateriaal wilden verdoezelen.

Iran ontkent iedere betrokkenheid bij de aanslagen. Volgens de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken Javad Zarif zou het ook onlogisch zijn dat zijn land, uitgerekend op het moment dat de Japanse premier Shinzo Abe in Iran aankwam met een boodschap van president Trump, dergelijke acties zou ondernemen, en dan ook nog tegen een Japanse olietanker. Teheran suggereert dat de aanslagen het werk zijn van Saoedi-Arabië dat op die manier zou proberen om een conflict tussen de VS en Iran uit te lokken.

De Amerikanen wijzen op de dreigende taal die Iran uitslaat sinds de regering-Trump Irans voornaamste afnemers onder druk zette om de invoer van olie uit Iran te staken. Een commandant van de Revolutionaire Garde dreigde alle olietransporten via de Straat van Hormuz stil te leggen als Iran zijn olie niet meer kan uitvoeren. Maar of hij daarmee ook de opvatting van president Hassan Rouhani vertolkte is de vraag: mogelijk probeert de Revolutionaire Garde de gematigde krachten met dat spierballenvertoon juist de pas af te snijden.

Gevoelig knelpunt

In ieder geval is de zeestraat tussen Iran en Oman altijd een gevoelig knelpunt geweest: slechts 39 kilometer breed, terwijl de vaargeulen voor het verkeer van en naar de Golf maar drie kilometer breed zijn. Dat maakt de schepen uiterst kwetsbaar voor aanvallen met snelle bootjes van de Revolutionaire Garde, ook al zijn de schepen van de Amerikaanse Vijfde Vloot in Bahrein nooit ver weg.

Om de Straat van Hormuz te omzeilen hebben Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten pijpleidingen over land aangelegd, maar de capaciteit daarvan is lang niet genoeg om aan de vraag naar olie uit de Golf te voldoen.

Nadat Iran tijdens de Iraaks-Iraanse oorlog in de jaren tachtig olietankers begon aan te vallen, stuurden de westerse landen ook oorlogsschepen naar de Golf om de olietoevoer veilig te stellen. Het kwam zelfs even tot een rechtstreekse militaire confrontatie met de VS, toen in 1988 een Amerikaans fregat bijna zonk omdat het op een Iraanse zeemijn was gelopen. Vier dagen later sloegen de VS terug met een aanval waarbij ze twee Iraanse olieplatformen verwoestten en een oorlogsschip tot zinken brachten.

Bij wijze van waarschuwing aan Iran heeft de Amerikaanse regering de laatste tijd al extra oorlogsschepen en bommenwerpers naar de regio gedirigeerd, maar het is de vraag of de twee landen het zullen laten aankomen op een rechtstreeks conflict. Dat zou de hele regio in de brand kunnen zetten. Iran kan terugslaan via bevriende milities in Irak en Libanon, zoals de sjiitische Hezbollah-beweging. President Trump verzekerde vrijdag in een interview met Fox News dat de Straat van Hormuz niet zal worden gesloten of in ieder geval niet voor lange duur, maar hij wilde niet zeggen wat de VS van plan zijn te doen.

Regelrechte oorlog

Het zou niet de eerste keer zijn dat het blokkeren van een cruciale scheepvaartroute uitloopt op regelrechte oorlog. De Zesdaagse Oorlog brak in 1967 uit toen de Egyptische president Nasser de Straat van Tiran, tussen de Sinaï en Saoedi-Arabië, sloot voor Israëlische schepen. Eerder had Israël al gewaarschuwd dat het een blokkade, waardoor de belangrijke haven van Eilat onbereikbaar zou worden, als een oorlogsdaad zou opvatten. Nassers gok liep verkeerd af. De blokkade werd het signaal voor de Zesdaagse Oorlog, waarbij Israël de Sinaï en de Westelijke Jordaanoever onder de voet liep.

Vorig jaar dreigde het conflict tussen Rusland en Oekraïne weer hoog op te laaien na een conflict om de Straat van Kertsj. De Russische marine viel drie Oekraïense oorlogsschepen aan die via de nauwe doorgang de door Rusland geannexeerde Krim en Rusland op weg waren naar de Zee van Azov. Volgens het zeerecht had Rusland de schepen in alle gevallen moeten doorlaten, maar in plaats daarvan werd de Oekraïense bemanning gevangen gezet. Eind vorige maand legde Moskou een uitspraak van het Internationaal Zeerechttribunaal naast zich neer waarin Rusland de opdracht kreeg de Oekraïense mariniers vrij te laten.