Hoe deftig is het Vlaams Belang nu echt?

‘Domme gans’, tweette Chris Janssens, Vlaams fractieleider en regeringsonderhandelaar namens VB, vorige week per ongeluk over zijn partijgenote Dominiek Sneppe. Die had zich in de Krant van West-Vlaanderen laten ontvallen dat ze homo’s die huwen en kinderen opvoeden ‘een brug te ver’ vond. Op de radio legde het kersvers verkozen Kamerlid er nog een extra laag op.

Vreemd genoeg diende Chris Janssens geen Twitter-bericht te schrappen waarin hij die andere partijgenoot, Filip Dewinter, een ‘domme ezel’ noemde. Nochtans deed Dewinter een veel gerichtere poging om de gesprekken tussen Vlaams formateur Bart De Wever (N-VA) en het VB te kelderen.

Juist op de dag dat die gesprekken een tweede ronde in gingen – 4 juni, we zitten intussen al in ronde 3 – haalde Dewinter nog eens stevig uit. ‘Het verschil tussen @vlbelang en de rest: ZIJ @cdenv @sp_a @openvld collaboreren met de #islam, WIJ gaan in het #verzet #BanIslam #ramadan2019 #suikerfeest’, schreef hij op zijn beurt, ook al op Twitter.

Een nodeloze provocatie, die enkel kan worden begrepen als een poging om de toenadering tot zijn partij – schijnbaar of reëel – te saboteren.

Norse nonkel

Over het Vlaams Belang anno 2019 is een soort consensus gaan ontstaan. Het heet dat die keurige Tom Van Grieken zijn partij heeft opgeschoond tot een min of meer deftige, radicaal-rechtse formatie. Alleen die ene oude, norse, Poetin vererende nonkel, Filip Dewinter, moet ook hij tolereren. Maar behalve wat moslimhatende drukte komt daar niet meer uit voort, toch?

Het dient gezegd te worden dat Van Grieken & co. er inderdaad alles aan doen om dat beeld in de markt te zetten. Niet toevallig neemt de voorzitter zijn degelijke luitenanten Chris Janssens en Barbara Pas mee naar de gesprekken met formateur De Wever. Het verkiezingsprogramma is, naar internationaal, rechts-nationalistisch voorbeeld, een mix van radicaal-rechtse en linkse punten. En dan is er nog Dewinter, maar ja, dat is dus Dewinter: de man die, laten we dat toch niet vergeten, het geestig vond om bij zijn eedaflegging in de Kamer in 1991 een Hitlergroet-achtig gebaar te maken.

Schild & Vrienden

Klopt dat beeld van die nieuw-rechtse partij met dat ene zwarte, of bruine, schaap wel? Nader inzicht toont een andere realiteit. Er zit in de partij ook juist een tendens naar radicalisering. Die wordt verpersoonlijkt door de figuur Dries Van Langenhove, leider van de extreemrechtse groepering Schild & Vrienden.

Van Langenhove is officieel onafhankelijk, maar in zijn zog stromen jonge, radicale kaders het VB binnen. Van Langenhove, zo valt te leren op internetfora, slaat de brug van het ‘nieuwe’ VB naar een racisme uitwasemende, met fascisme en zelfs neonazisme flirtende harde kern.

Een kartel kunnen we het niet noemen, maar het lijkt wel alsof Tom Van Grieken op zijn beurt een soort samenwerkingsverband is aangegaan om zijn partij er weer bovenop te helpen – net zoals sp.a (met Spirit) en CD&V (met N-VA) ooit deden. Van Grieken heeft een alliantie gemaakt tussen de amechtige, door N-VA leeggezogen radicaal-rechtse partij die hij van Gerolf Annemans erfde en jonge, extremistische elementen.

Het is die ‘alliantie’ die het VB vandaag in een kansrijke positie gebracht heeft. Maar het is die alliantie ook die het VB vandaag nog altijd uiterst dubieus maakt.

Het lijkt wel alsof er bij VB, achter die deftige voorgevel, een richtingenstrijd bezig is. Aan de ene kant pogen mensen als Chris Janssens de partij zo deftig mogelijk te doen voorkomen, aan de andere kant proberen de Dewinters en Van Langenhoves de partij juist zo vuil mogelijk te houden.

Hoe lang weet het VB het deksel op de pot te houden? Hoe lang neemt Dries Van Langenhove vrede met een dienende rol, die hem niet bepaald op het lijf geschreven is? Vroeg of laat spat ook dit verband uit elkaar.

Haider

De situatie bij het VB vandaag doet denken aan die bij haar Oostenrijkse geestesgenoten FPÖ onder wijlen Jörg Haider. Toen Haider zijn partij in het begin van deze eeuw voor het eerst in een coalitie gidste (met de conservatieve ÖVP), vervelde hijzelf van een extremist met nazisympathieën tot een veeleer rechts-populistisch, wispelturig politicus.

In het recente, lezenswaardige en bijzonder actuele boek Eigen volk: Hoe het rechts-nationalisme Europa veroverde, verhaalt de Nederlandse politicoloog Kemal Rijken hoe Haider intern uitgedaagd werd door een radicalere rivaal, die zijn eerste politieke stappen zette in het neo­nazistische milieu. Die jonge kerel was Heinz-Christian Strache.

De tweedracht zou de FPÖ uiteindelijk doen barsten. Maar Strache kreeg wel het commando in handen. Hij was de man die de FPÖ in 2017 opnieuw in de regering leidde (met de ÖVP van Sebastian Kurz) – en er algauw weer uit ook. Strache is ook de man die zich, als vicepremier, domweg in de val liet lokken toen hij het (valse) aanbod kreeg om Russische oligarchen toegang tot de regeringsbesluitvorming te geven in ruil voor partijfinanciering.

Is Tom Van Grieken de Jörg Haider van het VB die voor zijn partij de salons van de macht opent? De hard-rechtse flank van N-VA wil het graag geloven. In werkelijkheid blijft het beeld troebeler. En in de 4chan-coulissen staat een Opwijkse variant van Strache al te stampvoeten van ongeduld.