Zuid-Amerikaanse gletsjers smelten als gevolg van luchtvervuiling

In de kern van de 1.200 jaar oude Quelccaya-gletsjer in Peru hebben wetenschappers sporen van lood en kwik aangetroffen, chemicaliën die na de Spaanse bezetting, gebruikt werden in de zilvermijnen van Potosí in Bolivia.

“In gletsjers belanden sporenelementen die uitsluitend uit de atmosfeer komen, daardoor kunnen ze worden gebruikt om de mogelijke grootschalige impact van antropogene activiteiten in de loop van de tijd nauwkeurig in te schatten”, zo staat in een rapport van het Byrd Polar and  Climate Research Center van de Amerikaanse Universiteit van Ohio.

“Tegenwoordig zijn er nergens op aarde nog gletsjers te vinden waar geen atmosferische afzetting van antropogene oorsprong kan worden gedetecteerd," zo gaat het rapport verder volgens een perstekst van het VN-Milieuprogramma UNEP.

Gletsjers trekken zich al tientallen jaren terug, maar wetenschappers stellen nu pas vast welke belangrijke rol de luchtvervuiling speelt bij die achteruitgang.

Volgens een onderzoek van het Nationaal Onderzoeksinstituut voor Gletsjers en Bergecosystemen (Inaigem) in Peru bevordert zwarte koolstof het smelten van sneeuw of ijs in de gletsjers van de Cordillera Blanca. Terwijl de witte gletsjers het zonlicht grotendeels weerkaatsen, nemen de zwarte roetdeeltjes de zonnewarmte immers net op, en ze verhogen zo de temperatuur.

“De zwarte koolstof die op de gletsjers wordt afgezet, is van verschillende herkomst”, zei Jesús Gómez, directeur gletsjeronderzoek bij Inaigem, aan UNEP. “Het kan afkomstig zijn van bosbranden, van het verbranden van weiden en landbouwresten, maar ook van voertuigen.

“De resultaten tonen ook aan dat de concentratie zwarte koolstof hoger is in gletsjers bij grote steden, bijvoorbeeld de Huaraz-gletsjer, en lager in gletsjers die verder van steden liggen, zoals de Yungay-gletsjer.”

Door het afsmelten van de gletsjers hebben nabijgelegen steden en dorpen aanvankelijk meer water. Maar na verloop van tijd vermindert de watervoorziening, en op sommige plaatsen kunnen zich zelfs lawines en overstromingen voordoen.

In Peru vormt dit een bedreiging voor het levensonderhoud van miljoenen mensen. Vooral voor de Peruaanse landbouw en de drinkwatervoorziening van de hoofdstad Lima kunnen de gevolgen zwaar zijn.

In Colombia leveren de gletsjers slechts 4 tot 8 procent van het water in bekkens van de Hoge Andes, zegt het Instituut voor Hydrologie, Meteorologie en Milieukunde van Colombia (Ideam). Maar zoals in de rest van de Andeslanden hebben de gletsjers ook een belangrijke culturele en toeristische waarde.

“In Colombia zijn de gletsjers heilige plaatsen voor inheemse gemeenschappen, ze zijn voor sporters belangrijk om aan sport te doen, voor onderzoekers dienen ze als laboratoria, en voor de meeste Colombianen hebben ze grote landschapswaarde”, zei Jorge Luis Ceballos, gletsjerspecialist van Ideam. “Maar de gletsjer wordt vooral gezien als een vingerwijzing voor de veranderingen die zich in de hoge bergen voordoen.”

De luchtverontreiniging die onlangs diep in de Andesgletsjers is aangetroffen, mag dan wel uit de tijd van de Spaanse verovering dateren, de veranderingen die zijn gevonden uit de twintigste eeuw zijn nooit eerder gezien in de geschiedenis van de mensheid, stellen de onderzoekers van de Universiteit van Ohio.

De meeste gletsjers in de wereld in de afgelopen decennia zijn gekrompen als gevolg van de stijgende temperaturen door de opwarming van de aarde. Maar vooral in de tropische Andes gaat het sinds de jaren 1950 bijzonder snel, blijkt uit de Atlas van Gletsjers en Waterlopen in de Andes die Unesco en GRID Arendal onlangs publiceerden.

De enige nog overgebleven gletsjer in Venezuela verdwijnt wellicht al in 2021. In Colombia zullen tegen het midden van deze eeuw waarschijnlijk alleen de grootste gletsjers op de hoogste toppen nog bestaan, aldus het rapport.

De ijskap op de 5.400 meter hoge vulkaan Nevado del Ruiz in Colombia is in de laatste 40 jaar zowat met de helft gekrompen, en de gletsjers komen nu veel minder laag dan vroeger. Daarbij moet wel opgemerkt worden dat de vulkaanuitbarsting van 1985 zo'n 10 procent van de ijsmassa heeft doen verloren gaan.

Gletsjeronderzoeker Gómez denkt, samen met andere wetenschappers, dat het afsmelten van gletsjers kan vertraagd worden door de uitstoot te verminderen die de opwarming van de aarde veroorzaakt, door maatregelen te nemen om de luchtvervuiling te beperken en door te investeren in het behoud van de ecosystemen in bergen met gletsjers.

“Alleen al door bosbranden te vermijden, niet langer weiden en landbouwresten te verbranden, en de controle op de uitstoot door voertuigen en industrie te vergroten, zou de hoeveelheid zwarte koolstofdeeltjes sterk verminderen die in de gletsjers worden afgezet”, zo zei hij aan UNEP.

Overheden kunnen ook het beheer van watervoorraden verbeteren met efficiëntere irrigatiesystemen, de waterkwaliteit in rivieren dicht bij steden verbeteren, en de ecosystemen in de bergen herbebossen met inheemse soorten die de waterfuncties helpen reguleren.

UNEP helpt Peru en andere landen in de regio om een beleid te ontwikkelen en te verbeteren dat de gezondheid van ecosystemen ten goede komt. Dat gebeurt via programma’s die brandstofnormen vaststellen en elektrische mobiliteit, duurzame openbaarvervoersystemen en beheer van de luchtkwaliteit bevorderen.

“Op nationaal niveau is het meten van luchtverontreiniging een belangrijke stap om haar te beheersen”, zei Sean Khan, hoofd van de eenheid Milieumonitoring van UNEP.

“De bronnen, patronen en trends begrijpen is belangrijk om te weten hoe we de impact op mensen en ecosystemen kunnen verminderen. Peru onderzoekt nu al de geschiktheid van goedkope sensortechnologie om sporengassen en fijne deeltjes in de lucht te meten en punten van besmetting te identificeren”, zo zei Khan. 

Bron: persmededeling UNEP/persbureau IPS.