Waarom zijn dezelfde mensen in één week solidair en verzuurd?

Zondag 26 mei was ik echt wel aangedaan door de verkiezingsuitslag. En het werd de dagen en weken daarna alleen maar erger. We werden om de oren geslagen met politieke analyses om ‘het signaal van de kiezer’ te begrijpen. Vlaanderen is verzuurd, onbegrepen, half racistisch, wil van die migranten af. België is onbestuurbaar, een gespleten land, het systeem faalt. 

Een week later hadden we gelukkig de 1.000 kilometer van Kom op tegen Kanker. Daar zagen we net het omgekeerde: een Vlaanderen dat barst van energie en enthousiasme om kanker, nochtans ook geen klein kwaaltje, te bestrijden. Duizenden en duizenden Vlamingen laten zich van hun meest positieve en solidaire kant zien. Een feest van vreugde, verdriet en hoop. Waarom zijn dezelfde mensen in één week zo solidair en positief enerzijds en zo negatief en verzuurd anderzijds? Of is dit een foute paradox?

Is er te veel kwaadsprekerij? Want als je jarenlang berichten hoort over een vluchtelingentsunami, de islam die ons gaat overspoelen, het door elkaar halen van vluchtelingen, migranten en illegalen, tja, dan is het erg menselijk dat je bang wordt. Blijkbaar vooral op het platteland, waar geen vluchtelingen zijn.

Is er te veel geruzie? Oppositie tegen de meerderheid, de meerderheidspartijen onderling, met de ‘bevriende’ zuilen, op de sociale media, tussen werkgevers en werknemers. Overal ruzie, ruzie, ruzie. Manu Claeys: “Politicologen en journalisten hebben het over het conflict als noodzakelijke brandstof voor de democratie, maar die analyse wordt problematisch wanneer het beeld van de democratie gaat samenvallen met provoceren, polariseren, het creëren van vijandbeelden en het voeden van de foert.”

Is er te veel nadruk op slecht nieuws? “Perceptie en realiteit hebben niets meer met elkaar te maken” schrijft Mark Coenen. Want goed nieuws is geen nieuws. Dus alle headlines zijn slecht nieuws, dat spreekt aan. Maar het geeft wel een absoluut vertekend beeld van de wereld. Alsof niets, werkelijk niets nog oké is. Bovendien wordt dat slechte nieuws liefst nog veel slechter voorgesteld dan het al is. Het groeiende fenomeen van fake news, cijfers leugenachtig opkloppen, beelden fotoshoppen... om zo de angst te vergroten en zichzelf een prima voedingsbodem te creëren voor nieuwe stoere beloftes en onmogelijke, simpele oplossingen. Zoals migranten, Walen, rechters... buiten en alles is opgelost.

Is er te veel vuilspuiterij? Straf, straffer, strafst. Politieke en maatschappelijke verantwoordelijken moeten beseffen welke impact hun woorden hebben. Communicatie kan veel, ook in negatieve zin. Zeker als men met de sociale media een instrument heeft waarbij de waarheid er niet veel toe doet. Waar fenomenen als Trump, Bannon, brexit en alt-right rolmodellen worden. Het onwaarschijnlijk stijgende aanbod van culpabiliserende taal geeft een vrijgeleide aan sommigen om vreemdelingenhaat en uitingen van homofobie te verspreiden, racistische brieven in bussen te steken. Natuurlijk moet men de problemen benoemen, maar het is een onaanvaardbare dooddoener om dat als excuus te gebruiken voor voortdurend polariserende taal. De toon werd gezet in besloten chatboxen of anonieme sociale media, maar dringen nu steeds vaker door tot het publieke debat. Op Twitter kun je alle verhalen van dagelijks racisme bij #allemaalvanbelang lezen. De samenleving verscheurt stilaan in plaats dat ze verenigt.

De kracht van het lokale

Ik wil niet geloven dat dit Vlaanderen is. Ik wil niet geloven dat er geen constructieve oplossingen zijn voor migratie. De angst voor verlies van zijn identiteit en toekomst zijn menselijk. Maatregelen zijn absoluut nodig. De aantallen vluchtelingen doseren? Meer investeren in thuislanden? Een Marshallplan lanceren? Meer integratieplannen uitwerken? Nederlands als brug naar integratie en arbeidsmarkt verplichten? Ik weet het niet, maar migratie is van alle tijden en kan evenzeer een positief project zijn. Tenslotte zijn we zelf kinderen van migranten.

Ik wil niet geloven dat onze samenleving niet in staat is om het positieve in mensen naar boven te halen in plaats van het negatieve. We moeten de brug slaan naar die ‘verzuurde’ burgers. Dat zou pas straf zijn. Het zijn gewoon mensen die je overal kunt tegenkomen, die positief en solidair willen zijn als je hen oplossingen in plaats van angst aanbiedt. Er is nood aan het herontdekken van het persoonlijke contact, de kracht van het lokale, de burgemeester, het op café gaan. Niet enkel voor de verkiezingen ‘de markten doen’, maar permanent. Niet enkel offline, maar ook online. Digitaal is het nieuwe normaal, maar nog niet bij de meeste politieke partijen. Met als resultaat dat het hele speelveld van sociale media grotendeels is overgelaten aan het extreemrechtse gedachtegoed.

Ik wil niet geloven dat er geen manier is om ‘het falende systeem’ te verbeteren. In Red de democratie van Manu Claeys staan concrete pistes voor een betere samenwerking tussen burger en politiek. Er is structureel overleg nodig tussen besturen en burgers om gedragen beleid te maken. De Duitstalige Gemeenschap is gestart met het ‘Ostbelgien Model’, een nieuwe vorm van burgerparticipatie. Parlement, politici en burgers gaan samenwerken. David Van Reybrouck presenteert al jaren nieuwe mogelijkheden van participatieve democratie, aanvullend op (niet in plaats van) de representatieve democratie. Er bestaan in vele landen al concrete initiatieven. Het zijn ideeën, maar wordt het niet eens tijd om die grondig te bekijken? 

Politieke partijen werken nog als 30 jaar geleden. Door de dagelijkse Wetstraat-hectiek beseffen ze mogelijk zelf niet hoezeer ze in ivoren torens zitten, top-down functioneren, geen inspraak voorzien. De piramide moet omgedraaid worden, politieke dossiers moeten niet door de studiediensten maar mét de burger gemaakt worden. Er is niks mis met het gedachtegoed van die partijen, wel met hun werking. Misschien is er zelfs net grote nood aan de basisprincipes van hun filosofieën. Maar dan geactualiseerd en geconcretiseerd. De verlichtingswaarden worden bedreigd. Never waste a good crisis.