Hoe sommige Instagrammers de humanitaire crisis in Soedan misbruiken om meer 'likes' en volgers te krijgen

Je hebt ze waarschijnlijk al zien passeren, de posts op een blauwe achtergrond die beloven hulp te bieden aan Soedanese kinderen. Een maaltijd in ruil voor een 'like' en 'follow'. Hoe werkt dat precies? 

Een humanitaire crisis veroorzaakt vaak veel ophef op sociale media. Mensen richten zich dan tot accounts die hulp kunnen bieden, in de hoop ook hun steentje bij te dragen. De huidige politieke en humanitaire crisis in Soedan is niet anders. Vooral op Instagram is er veel om te doen.

Het begon allemaal met een blauwe bol.

Toen de Soedanese dictator Omar Al-Bashir afgezet werd, kwam een Militaire Overgangsraad aan de macht. Demonstranten trokken opnieuw de straat op om de macht in handen van het volk te krijgen, en werden aangevallen door het Soedanese leger op 3 juni.

Die dag vielen er honderden doden, onder wie Mohamed Hashim Mattar, een 26-jarige ingenieur. Op de dag van zijn dood was zijn profielfoto op Instagram en Twitter een blauw vlak, zijn favoriete kleur. Dat werd overgenomen door zijn vrienden en familie als teken van rouw en protest. Steeds meer mensen veranderden hun profielfoto in het blauwe bolletje, en uiteindelijk werd het het symbool van de Mattar Blue Movement: een beweging die de crisis in Soedan onder de aandacht wil brengen. 

Maar daar bleef het niet bij. Het account @SudanMealProject werd aangemaakt, waarop werd beloofd dat ze elke ‘follow’ en ‘share’ een maaltijd zou gestuurd worden naar Soedanese kinderen. Het account bereikte in amper een week bijna 500.000 volgers. Maar de beheerder had geen enkele intentie of infrastructuur om die belofte na te komen. Het ging om een hacker die volgers en likes wou sprokkelen. Ondertussen is het account na klachten verwijderd door Instagram, maar honderden gelijkaardige accounts schieten uit de grond als paddenstoelen, allemaal met dezelfde belofte, en subtiel verschillende namen zoals @sudanmealproject.z of @projectmealsudan.

Het is een fenomeen dat steeds vaker voorkomt: mensen die misbruik maken van actuele crisissen en allerlei trends om meer volgers te krijgen. En het heeft een naam, 'hype-jacking'. Beheerders maken een account aan dat een link heeft met een bepaalde trend, en veranderen hun naam, foto en biografie wanneer een volgend thema onder de aandacht komt, maar behouden wel al hun volgers. Zo blijft het aantal volgers maar groeien, en kunnen de beheerders op elk moment de inhoud van hun pagina compleet veranderen.

Het lijkt op het eerste zicht misschien wel onschuldig, likes en volgers sprokkelen, maar dat is het niet. Vooral in een tijdperk waar er veel geld te rapen valt op sociale media. Hoe meer volgers, hoe meer geld je kan verdienen. Want 500.000 volgers die de content delen, zorgen ervoor dat het account zeer waardevol wordt, en dat het later doorverkocht kan worden aan merken of op de zwarte markt.

Het grote probleem met zulke fake accounts is dat ze de geloofwaardigheid van de organisaties die echte acties voeren, ondermijnen. “Ze gebruiken andermans miserie om geld te verdienen, maar zorgen er ook voor dat mensen steeds argwanender worden tegenover echte organisaties”, zegt Reinout Van Zandycke, expert politieke communicatie en sociale media.

De ‘like als je het eens bent- techniek’ is natuurlijk zeer bekend, en wordt ook door bedrijven en politici gebruikt om actieve volgers te hebben, volgens Van Zandycke. De dag van vandaag worden zo veel clickbaittechnieken - trucjes om mensen op je link te laten klikken - gebruikt, dat er steeds minder vertrouwen is in de (sociale) media in het algemeen.

Volgens Van Zandycke denken mensen die zich door fake accounts laten inpalmen dat ze effectief door het delen van een post een maaltijdpakket gaan opsturen. De overheersende gedachte bij zulke initiatieven is ‘baat het niet, dan schaadt het niet’. “Mensen willen met zo weinig mogelijk moeite hulp kunnen bieden, en als ze zulke posts liken, hebben ze weer een paar karmapunten verdiend.” Vooral doelgroepen die minder in contact komen met sociale media, zoals ouderen, laten zich hier makkelijker aan vangen omdat ze onbetrouwbare accounts niet even makkelijk kunnen onderscheiden van de rest.

Dieter Van Esch, expert sociale media bij Intracto, denkt dat het probleem al bij de benoeming van het account ligt. "Op Facebook mogen mensen niet zomaar van naam veranderen, het moet lijken op de vorige naam of er toch iets mee te maken hebben. Op Instagram kan je zo vaak als je maar wil van naam veranderen, er zit geen controle op." Op Facebook kunnen natuurlijk ook zulke fake pagina's worden aangemaakt, maar er kan niet constant veranderd worden van onderwerp, en dus is hype-jacking daar bijna onmogelijk met één enkele pagina.

Van Esch heeft ooit zelf een voetbalgerelateerde pagina aangemaakt op Facebook en al snel werd die gevolgd door 13.000 mensen. "Ik zou dus makkelijk naar een gokbedrijf kunnen stappen om een sponsordeal te sluiten en zeggen: kijk, ik heb hier 13.000 potentiële klanten die interesse hebben in voetbal", aldus Van Esch. Want hoe meer volgers een pagina heeft, hoe meer interesse bedrijven hebben om met die pagina reclame te maken.

Instagram zelf heeft ons alvast laten weten dat het de zaak momenteel onderzoekt en de accounts zal verwijderen die zich niet houden aan de gebruiksvoorwaarden.