100 jaar geleden: Amerikaanse president Wilson bezoekt België en houdt onder meer halt bij verwoestingen in Westhoek

Op 18 en 19 juni 1919 bezocht de Amerikaanse president Woodrow Wilson België. Meteen het allereerste bezoek van een president van de Verenigde Staten aan ons land.

Wilson verbleef toen al een half jaar in Europa. Het grootste deel van die tijd was hij in Parijs waar hij deelnam aan de conferentie die een einde aan de oorlog moesten maken. Hij had een grote invloed op het tot stand komen van het vredesverdrag met Duitsland, maar ook over alle andere kwesties deed hij zijn zeg.  

In het begin van zijn Europees verblijf had hij even Groot-Brittannië en Italië bezocht, maar voor België had hij voorlopig geen tijd. Dat zette kwaad bloed bij de Belgen, vooral toen bleek dat ze bij het vredesverdrag niet zouden krijgen wat ze hoopten.  Er werd openlijk gevraagd waarom Wilson niet de treurige toestand van de "verwoeste gewesten" ter plaatse kwam bekijken.

De president zou dat vermeden hebben om zich bij de vredesbesprekingen niet door emoties te laten beïnvloeden. In elk geval had hij het heel druk, want er werd in Parijs bijna dagelijks vergaderd.

Maar in mei 1919 was de tekst van het vredesverdrag rond. Het was nu wachten tot Duitsland ermee zou instemmen. Dat duurde een hele tijd, want het Duitse verzet tegen het verdrag was enorm. Op 16 juni kreeg Duitsland nog drie dagen – later verlengd tot een week - om te zeggen dat het met het verdrag zou instemmen. Wilson nam nu even de tijd om België te bezoeken. 

Vergezeld van zijn (tweede) vrouw Edith en zijn oudste dochter Margaret,  arriveerde de president met de trein in Adinkerke, het meest westelijke station van het land. Hij zou inderdaad eerst de zwaar getroffen Westhoek bezoeken.

Op het station werd hij ontvangen door koning Albert I en koningin Elisabeth, vergezeld van talrijke prominenten. Daaronder Brand Whitlock, de Amerikaanse ambassadeur in Brussel, die bekend raakte voor zijn bescherming aan de Belgische bevolking tijdens een deel van de Duitse bezetting.

Vanuit Veurne reed het hoog gezelschap achtereenvolgens naar de verwoeste steden Nieuwpoort, Diksmuide en Ieper.

Een wandeling door het totaal vernielde centrum van Ieper, langs wat eens de Lakenhallen en de Sint-Maartenskathedraal waren geweest, vormde een hoogtepunt. 

Daarna reden president en koning met hun gevolg verder door West-Vlaanderen: via Menen, Roeselare en Torhout gingen ze naar Oostende en Zeebrugge. 

In de verwoeste haven van Zeebrugge bezocht de president de mole, waar Britse troepen in april 1918 waren ontscheept in een poging de haven te blokkeren. De president liet zich ter plaatse uitvoerig informeren over deze gewaagde operatie. 

In de avond reed Wilson met zijn koninklijke gastheer per trein naar Brussel, waar hij overnachtte in het Hôtel Bellevue, een bijgebouw van het Koninklijk Paleis (het huidige BELvue Museum).  

Bekijk hieronder een film van het bezoek van Wilsons. Het eerste deel ervan geeft het bezoek aan West-Vlaanderen op 18 juni 1919.: aankomst in Adinkerke, Nieuwpoort, Ieper, Zeebrugge (bron NARA):

Ook de tweede dag van het bezoek was goed gevuld. Eerst ging de president even naar Marchienne-au-Pont in het industriebekken van Charleroi, waar hij met eigen ogen kon zien hoe hele fabrieken door de vertrekkende Duitse troepen waren verwoest en leeggehaald.  Blijkbaar voor het Belgisch evenwicht: zo werd aangetoond dat ook Wallonië schade had geleden.

Meteen na de middag had Wilson in Brussel diverse gesprekken, onder meer met Amerikanen in België, en hield hij een toespraak voor het parlement. 

Daarop vertrok hij naar Mechelen, waar  hij ontvangen werd door kardinaal Désiré-Joseph Mercier op het aartsbisschoppelijk paleis.  

Ten slotte bezocht hij Leuven, waar hij van de universiteit een eredoctoraat ontving. De plechtigheid vond plaats tussen de nog rechtstaande muren van de in 1914 uitgebrande universiteitsbibliotheek.  

Daarmee zat het bezoek erop. Na een banket die avond te zijner ere in het Koninklijk Paleis stapte Wilson weer op de trein naar Parijs.  Hij had voordien de koning en de koningin uitgenodigd voor een tegenbezoek aan de Verenigde Staten.  Dat bezoek zou in het najaar van 1919 plaatsvinden. 

Bekijk hieronder het tweede deel van de film met het bezoek van Wilson aan Marchienne-au-Pont, beelden uit Brussel, de ontvangst in Mechelen en de plechtigheid in Leuven:

Het presidentieel bezoek kreeg uiteraard belangstelling in de Geallieerde pers. De verwoestingen in België als gevolg van de "Duitse barbarij" werden zo nog eens in het voetlicht geplaatst.

Toch werd het nieuws in de kranten verdrongen door de spanning rond de vraag of Duitsland het vredesverdrag zou tekenen. Zo niet, dan kon de strijd tegen Duitsland meteen herbeginnen. Intussen nam naast de Duitse ook de Italiaanse regering ontslag, wat de spanning nog vergrootte. 

In België zelf was er ondanks alle eerbetuigingen en toejuichingen geen overdreven enthousiasme voor de komst van de president.  Bij het bezoek aan de Westhoek leek er soms meer aandacht te zijn voor het koningspaar dan voor Wilson zelf en volgens kranten werd hij in Brussel “maar koel” onthaald.

De populariteit van Wilson als grote vredesstichter was al lang getaand en ongetwijfeld waren de Belgen teleurgesteld dat hun land bij de Duitse herstelbetalingen niet kreeg wat het gevraagd had. 

Negen dagen na zijn bezoek aan België ondertekende Wilson het vredesverdrag in Versailles. Onmiddellijk daarna stapte hij op een schip richting Verenigde Staten, om nooit meer terug te keren. 

Hij was nochtans van plan geweest om aan het vervolg van de vredesconferentie deel te nemen. Maar eerst had hij zijn handen vol om het verdrag van Versailles door de Amerikaanse Senaat goedgekeurd te krijgen, wat hem uiteindelijk niet zou lukken.  Drie maanden na zijn terugkeer kreeg Wilson een beroerte waarvan hij nooit helemaal herstelde. Zijn rol was daarmee uitgespeeld. 

Het bezoek van Wilson zou niet meteen navolging kennen. De presidenten van de Verenigde Staten hadden lange tijd niet de gewoonte naar het buitenland te reizen en dat zou zo blijven tot de Tweede Wereldoorlog. Ook later heeft geen enkele Amerikaanse president een trip door België gemaakt zoals Wilson deed.

Het zou tot juni 1945 duren voor er weer een Amerikaans president op Belgische bodem was. Toen verbleef president Harry Truman er enkele uren, op doorreis naar de conferentie van Potsdam.

Sinds Richard Nixon in 1969 hebben alle Amerikaanse presidenten België bezocht, maar hun bezoek hield vooral verband met de NAVO en (soms) de Europese instellingen in Brussel. In 2014, honderd jaar na het begin van de Eerste Wereldoorlog, bracht Barack Obama wel een bezoek aan de Amerikaanse militaire begraafplaats in Waregem.