Politici verdwalen in het  zelfgemaakte doolhof van de zesde staatshervorming

We hebben nog wel even geen federale regering. En die moeilijke puzzel maakt ook de vorming van de regionale regeringen moeilijker. Er moeten keuzes gemaakt worden met veel onzekere gevolgen en dus worden die keuzes uitgesteld. De boosdoeners zijn de samenvallende verkiezingen, een maatregel die bedoeld was om het Belgische systeem te stabiliseren. 

Elio Di Rupo was na de lange regeringsvorming van 2010 een van de voorstanders van die samenvallende verkiezingen. CD&V was tegen en zoals dat in België de gewoonte is, vond men een akkoord dat het onverzoenbare verzoende zonder het te verzoenen. Iedereen kon zijn gelijk verdedigen vanuit het akkoord. Hendrik Vuye noemt dat een geval van doublethink in zijn boek over "De Zesde Staatshervorming" (2013, p. 224). Het komt erop neer dat er geen samenvallende verkiezingen zijn, maar de verkiezingen vallen wel samen.

De argumenten voor samenvallende verkiezingen zijn bekend, ze worden zo vaak herhaald dat vele burgers van dit land die ook geloven. Zo zouden er anders te veel verkiezingen zijn, dan komt er verkiezingsmoeheid en zijn politici blijvend in verkiezingsmodus. Dat laatste zou dan een minder beleid veroorzaken.

Maar er was een nog groter doel, Belgische stabiliteit. Jan Velaers (De Zesde Staatshervorming: instellingen, bevoegdheden en middelen, 2014, p262) citeert Philippe Moureaux (PS) tijdens het debat in de Senaat in 2013. Het doel van de samenvallende verkiezingen was "om de zaken te stabiliseren na een heel lange politieke crisis". Het deed toenmalig senator Bart Laeremans (Vlaams Belang) besluiten dat "het doel van de hervorming het stabiliseren van België is en de dat hervorming ‘de angst van de meerderheid voor een instabiel politiek klimaat weerspiegelt’". 

Er werd beslist dat vanaf 2014 niet enkel de verkiezingen van de deelstaten, maar ook die van de federale overheid om de vijf jaar zouden gehouden worden, op de dag van de Europese verkiezingen. Omdat dit de wonderformule zou zijn voor stabiliteit in dit land, werd daarbij bepaald dat als de federale regering zou vallen én er kwamen nieuwe verkiezingen, de legislatuur beperkt zou zijn tot de volgende Europese verkiezingen (artikel 46 van de Grondwet). 

Tegelijk krijgen de deelstaten de autonomie om zelf, weliswaar met een tweederdemeerderheid, de lengte van de legislatuur en de datum van hun verkiezingen te bepalen. 

Als en zou. Bij de Grondwetsartikelen 46 en 65 staan overgangsbepalingen. "Een wet, aangenomen met de meerderheid bepaald in artikel 4, laatste lid, bepaalt na de verkiezingen voor het Europese Parlement van 2014 de datum waarop het zesde lid in werking treedt". Er is dus een bijzondere wet nodig om die samenvallende verkiezingen te organiseren. Die wet is er nooit gekomen er zijn dus geen grondwettelijke samenvallende verkiezingen en dus, worden de verkiezingen samen georganiseerd. Zonder constitutieve autonomie voor de deelstaatparlementen (de term die in België gebruikt wordt om de bevoegdheden van de gemeenschappen en gewesten aangaande de inrichting van hun eigen instelling aan te duiden, red.).

Voor Hendrik Vuye is de hele regeling van de samenvallende verkiezingen een voorbeeld van multivergrendeling.

• eerste grendel. (De Zesde Staatshervorming, 2013, p224-225). De regeling wordt ingeschreven in de Grondwet en kan dus enkel via de lange procedure over twee legislaturen veranderd worden (eerste grendel). 
• tweede grendel. De deelstaten krijgen dan wel de autonomie om zelf hun verkiezingsdatum te bepalen, maar met tweederdemeerderheid (tweede grendel, je hebt twee derde nodig om de verkiezingen opnieuw te splitsen). 

• derde grendel. Die zet alles op zijn kop. De inwerkingtreding van de artikelen uit de Grondwet die de samenvallende verkiezingen en de autonomie voor de deelstaten regelen moeten door een bijzondere wet geregeld worden.

Die wet moest na 2014 gemaakt worden en men wist goed genoeg dat de kans groot was dat er dan geen tweederdemeerderheid zou zijn. Die grondwettelijke samenvallende verkiezingen staan dus op de kalender voor Sint-Jutemis. Vuye: "En zo heeft iedereen gelijk: er komen samenvallende verkiezingen die niet zullen samenvallen of “the power of holding two contradictory beliefs in one’s mind simultaneously, and accepting both of them”.

Dit soort bric-à-brac-Grondwetsartikels vinden de politici dus uit na nachtelijke onderhandelingen in kastelen. Compromissen, waarbij niet genoeg is doorgedacht over de gevolgen. De Belgische politiek heeft al de nare gewoonte om alles aan alles te koppelen.

Dat wordt door die samenvallende verkiezingen nog slechter. Deelname aan de ene regering wordt verbonden aan deelname aan een andere regering. Zo kwam in 2014 te elfder ure de Open VLD nog bij de Vlaamse regering omdat ze federaal nodig was. Ze heeft niet of amper meegeschreven aan het regeerakkoord. Maar het moest, voor de puzzel.

Ook nu zien we Bart De Wever (N-VA) op het Vlaamse niveau en Elio Di Rupo op het Waalse niveau rondjes draaien. Di Rupo wou in 2014 iedereen in snelheid nemen door eerst regionale regeringen te maken, maar overspeelde zijn hand en werd federaal buitengesloten. Een fout die hij geen twee keer wil maken. Ook De Wever schrikt terug voor te snelle stappen als federaal nog niets duidelijk is. Er is dus zeker sprake van stabiliteit, iedereen wacht op iedereen. 

Het Tiende Gravensteenmanifest (Land op de tweesprong, Pelckmans 2012, p.172) zegt het bondig: "De Vlaamse kiezer heeft zeker niet om samenvallende verkiezingen gevraagd. Voor de Gravensteengroep schroeft deze maatregel het bestaande, onvolmaakte federalisme nog eens terug. Het spel van de federatie moet correct worden gespeeld en niet alleen in de Grondwet worden beleden. Onder de federale landen is België nu al een anomalie, een federatie die er geen wil zijn".

De samenvallende verkiezingen tonen als sluitstuk, het failliet aan van het Belgische pacificatiemodel. Zoals de Gravensteengroep al schreef "De pacificatie en pariteitenmodus waarin tot nog toe alle staatshervormingen zijn onderhandeld, werkt niet meer". In hun krampachtige pogingen om dat systeem overeind te houden heeft de zesde staatshervorming de blokkering enkel verder en dieper georganiseerd. 

Angst is een slechte raadgever. Ook in het geval van samenvallende verkiezingen blijkt dat hoe krampachtiger je iets probeert vast te houden, hoe meer het je ontglipt. Samenvallende verkiezingen blijken even effectief als fluiten in het donker, het verdrijft even de angst, maar brengt geen oplossing. 

De politici die vandaag vertwijfeld rondjes draaien, verdienen geen medelijden. Ze hebben zelf het doolhof gemaakt waarin ze vandaag verdwalen. Ondertussen doen Johan Vande Lanotte en Didier Reynders als informateurs ernstig voort alsof er niets aan de hand is.