Oude politieke wijsheid: wie te graag gelijk heeft, is soms te weinig bezig met gelijk krijgen

In Lier werd afgelopen week de zogenoemde Mobiscore voorgesteld. Daarmee kunnen kandidaat-kopers nagaan hoe goed een woning gelegen is voor wie zich duurzaam en ecologisch verantwoord wil verplaatsen: hoe dichtbij zijn de winkels, het station, de sporthal?

Nu wil het toeval dat ik de eigenaars van de woning in Lier waar de Mobiscore boven de doopvont werd gehouden erg goed ken. Dat uitgerekend hun casus als voorbeeld naar voren wordt geschoven, is enigszins verwonderlijk. Zonder te veel privacy te schenden: de vader des huizes dient dagelijks het bloedrode stuk Brusselse ring te trotseren om in een industriegebied in Vlaams-Brabant te gaan werken. Hoezo, uitstekende ligging?

In theorie is de Mobiscore een interessant hulpmiddel. Het leert de Vlaming dat in het buitengebied gaan wonen consequenties heeft, en dat de stad ruimtelijk voordeel biedt. Maar vlekkeloos is de score dus niet.

Wat erger is: aan dat instrument gaat geen of amper sturend beleid vooraf. Decennialang is de Vlaming wijsgemaakt dat het allemaal niet uitmaakte hoe of waar hij zijn eigen lap grond uit de open ruimte wegsneed: vrijheid blijheid. Diezelfde Vlaming nu op individueel niveau straffen voor dat ruimtelijke laissez-fairebeleid, is dan een tikje oneerlijk.

Voorlopig is de Mobiscore enkel een signaal. Maar het voorstel van Vlaams Bouwmeester Leo Van Broeck om er meteen fiscale gevolgen aan te koppelen, doet terecht alarmbellen afgaan. Slimme mens, die Bouwmeester. Zijn koppeling van ruimtelijke orde aan klimaatzorg zit helemaal juist. Maar van communicatiestrategie heeft de man niet veel begrepen.

Te weinig Mieke Vogels

Zijn stevige interventies hebben de belangrijke betonstop meer kwaad dan goed gedaan. Te makkelijk liet Van Broeck zichzelf framen als contraproductief toppunt van groen moralisme. Bij elk publiekelijk optreden van de Bouwmeester leek er bij Groen alweer een procentpunt stemmen in rook op te gaan. Oude politieke wijsheid: wie te graag gelijk heeft, is soms te weinig bezig met gelijk krijgen.

Hoewel de partij er niks mee te maken heeft, zit in die hele Mobiscore een treffend symbool van wat in de campagne misging voor het zo zege­zekere Groen. Er werden geen harten veroverd. Groen was te veel Leo Van Broeck, maar vooral te weinig Mieke Vogels.

In zijn strategisch gelekte interne nota (het soort nota waarvan de auteur hoopt dat hij gelekt gaat worden) komt partijkopstuk Wouter Van Besien tot dezelfde conclusie: Groen heeft te makkelijk genoegen genomen met het vertolken van de bekommernissen van de kosmopolitische stedeling. Het gevolg zie je op de electorale landkaart: in de progressieve bolwerken doen de groenen het prima, daarbuiten veel minder. Van Besien: “We zullen voor het buitengebied meer moeten kunnen aanreiken dan ‘meer openbaar vervoer’ en ‘het behoud van de open ruimte’”.

Zo ver is een groot deel van ecologisch weldenkend Vlaanderen nog niet. Dat het landelijk gebied revolteert tegen de Mobiscore, stoot er op hoongelach. Alweer wordt de ‘onverantwoordelijke’ plattelandsbewoner afgezet tegen de deugdzame stadsbewoner. Dat de plattelander in het stemhokje revolteert, komt in die visie dan omdat hij het niet begrepen heeft, niet omdat hij het oneens is.

In al zijn bestuurlijke banaliteit toont de Mobiscore juist dat het landelijk gebied wel degelijk veel te verliezen heeft. Huizen in het buitengebied dreigen fors in waarde te verminderen. Dan kun je inderdaad zeggen: eigen schuld dikke bult. Erg sociaal is dat niet. Als een beter ruimtelijk beleid, dat inderdaad urgent is, niet vergezeld gaat van sociale compensatie, dreigen menselijke catastrofes. Een progressief behoort daar oog voor te hebben.

Het gaat niet alleen om te grote huizen die hun waarde dreigen te verliezen. Wie in landelijk gebied woont, is wel meer aan het verliezen. Postkantoren, banken, zelfs scholen: ze trekken allemaal weg uit ‘het dorp’. Winkels verdwijnen, en zorginstellingen – cruciaal voor een verouderende bevolking – zijn er al helemaal niet te bespeuren.

De impact daarvan op het verontrustend donkere stemgedrag in landelijk gebied kan best groot zijn. Het zou alleszins niet uniek zijn. De breuklijn tussen progressief stemgedrag in de (grote) stad en anti-establishmentstemmen op het platteland is internationaal ruim gedocumenteerd. De brexit of Donald Trump bouwden er hun succes op.

Toevallig ook afgelopen week vestigde de aan de Britse University of Warwick werkzame Duitse econoom Thiemo Fetzer de aandacht op de indrukwekkende resultaten van zijn onderzoek Did Austerity Cause Brexit? (‘Veroorzaakte het besparingsbeleid de brexit?’). Fetzers antwoord op die vraag is een verrassend helder ‘ja’.

Niet alleen maakt de econoom duidelijk dat de politieke polarisering (of radicalisering) in Groot-Brittannië samenvalt met sociaal-economische breuklijnen, hij toont ook aan hoe specifiek besparingsbeleid sommige groepen en regio’s harder getroffen heeft. Laten dat nu juist de groepen zijn die voor de brexit hebben gestemd.

Mensen die op radicaal-rechtse partijen stemmen, zijn niet zomaar bange, blanke, bejaarde conservatieven. Het zijn vaak mensen die wel degelijk iets ‘verloren’ hebben.

Voorlopig pikken voornamelijk de radars van de radicale partijen de ontzetting of ontreddering daarover op. Onderzoek naar de verkiezingsresultaten zal duidelijk maken aan wie Groen in de eindsprint nog zoveel potentiële stemmen verloor. Mijn gok: kijk eens naar de groeiende balkjes van de PVDA.