Betekent een nederlaag in Istanbul het begin van het einde van het tijdperk-Erdogan?
In het Turkse Istanbul zijn zondagochtend de stembureaus opengegaan voor de verkiezing van een burgemeester. Van de burgemeestersverkiezingen in de grootste stad van Turkije hangt veel af. Als de partij van president hier vandaag in het stof bijt, kan de oppositie – eindelijk – vleugels krijgen.
Binali Yildirim lijkt wel een ander mens geworden. Opeens prijkt hij met zijn voornaam op de grote posters die overal in Istanbul langs de openbare weg hangen, niet langer met zijn achternaam, zoals twee maanden geleden.
In de aanloop naar de burgemeestersverkiezingen van zondag zwaait de kandidaat van de regeringspartij AKP het publiek niet ietwat norsig toe vanuit zijn auto, zoals hij nog deed tijdens de campagne voor de verkiezingsronde van 31 maart, waarvan de uitslag door de kiesraad werd afgekeurd. Dit keer gaat hij met een glimlach de straat op, voert gesprekjes met burgers, laat selfies maken door vrouwelijke aanhangers met hoofddoek.
De oud-premier presenteert zich als mild en menselijk. Weg is de agressie van twee maanden geleden, toen de tegenstanders van de AKP in de lokale verkiezingen – toen in heel Turkije gehouden – werden weggezet als ‘verraders’ en ‘terroristen’ die het land naar de knoppen zouden helpen.
Uit het beeld verdwenen ook is president Recep Tayyip Erdogan, die in de vorige ronde kriskras het land door trok met soms wel acht toespraken op één dag, en die met polariserende onheilstaal de campagne overheerste. Yildirims toon is positief en optimistisch.
‘Wanhoopsoffensief’
Welhaast een kopie is het van de campagne waarmee zijn opponent, Ekrem Imamoglu van de oppositiepartij CHP, op 31 maart de verkiezingen won. Maar het is “te weinig, te laat”, zegt Gönül Tol, directeur van het Center for Turkish Studies in Washington en als ingezetene van Turkijes grootste stad zondag zelf kiezer. “Een wanhoopsoffensief.”
Er staat veel op het spel voor de AKP. De partij heeft Istanbul een kwarteeuw bestuurd, Erdogan begon er als burgemeester zijn politieke carrière. Bovendien is de metropool met haar 16 miljoen inwoners het economische en culturele hart van het land. “Wie Istanbul wint, wint Turkije”, zei de president.
De zege van Imamoglu in eerste instantie was al een klap voor Erdogan, maar met een tweede nederlaag voor zijn partij zou de vernedering enorm zijn. Het Erdogan-kamp zet dus de kolossale AKP-machinerie in om de herkansing in zijn voordeel te beslechten. Maar of dat genoeg zal zijn?
De AKP richt haar aandacht op twee groepen kiezers in het bijzonder. Ten eerste hoopt ze de potentiële aanhang te mobiliseren die op 31 maart niet kwam opdagen. In Istanbul bleven 1,7 miljoen mensen thuis, en de partij meent dat het merendeel daarvan in haar electorale vijver zwemt.
Ook probeert de AKP de Koerden te paaien. Die stemden dit keer massaal CHP, maar voorheen steunden veel conservatieve Koerden de regering-Erdogan. Yildirim hield begin juni in de Koerdische hoofdstad Diyarbakir een toespraak waarin hij zelfs het woord ‘Koerdistan’ gebruikte. “Ieder ander dan een AKP-kandidaat zou daarvoor de gevangenis ingaan”, zegt Tol.
‘Tegen het fascisme’
Of het allemaal zal helpen, is de vraag. Er bestaat een stilzwijgend pact tussen de CHP en de Koerdisch-gezinde partij HDP, die opnieuw geen eigen kandidaat naar voren schuift. “Wij vechten tegen het fascisme”, zegt Cengiz Uzuner, de 60-jarige co-voorzitter van de HDP in Istanbul. “Erdogan heeft alles gedaan om het Koerdische volk te vernietigen. Wij zeggen nee tegen de AKP.”
Maar waar de HDP zondag ‘ja’ tegen zegt, blijft een beetje in het vage. Een Imamoglu-poster zul je hier in het partijkantoor niet aantreffen en de naam van de CHP-kandidaat krijgt Uzuner zijn strot niet uit. Welk stemadvies geeft hij zijn achterban? Uzuner: “Wij kiezen voor vrede, voor democratie.” Dus Ekrem Imamoglu? “Ja, die. Er is geen andere optie.” En meteen er achteraan: “Maar hij is niet de oplossing voor Turkije.”
In de campagne heeft de CHP het dus op eigen kracht moeten doen. En die is aanzienlijk. De kemalistische partij was zelden zo vitaal, goed georganiseerd en eensgezind. Na Imamoglu’s overwinning op 31 maart – en het ongeldig verklaren ervan door de kiesraad – is het elan alleen maar verder toegenomen.
‘Buitengewoon goed’
“De CHP heeft nieuwe energie gekregen”, zegt Gareth Jenkins, een Turkijewatcher die sinds dertig jaar in het land woont. “Voorheen waren ze behept met het gevoel dat tegen de overmacht van de AKP toch niet op te boksen was. Een soort moedeloosheid. Nu hebben ze bewezen dat ze kunnen winnen. Imamoglu heeft het buitengewoon goed gedaan.”
Tegenover de oorlogstaal van de AKP zette de CHP-kandidaat zijn eigen blijmoedige boodschap. “Niet de confrontatie zoeken, niet Erdogan overschreeuwen, want dat verlies je”, zegt Turkijekenner en oud-europarlementariër Joost Lagendijk.
De CHP heeft haar optimisme inmiddels samengebald in ‘Alles komt goed’, de aanmoediging die een jongetje op straat Imamoglu toeriep nadat de kiesraad hem zijn burgemeesterspost had afgepakt. Het filmpje ging viraal en sindsdien hangt Istanbul vol met banieren waarop de leus prijkt.
Om het dubbeltje zondag de goede kant op te laten vallen, mikt de CHP op AKP-kiezers die ontgoocheld zijn over de manier waarop Imamoglu zijn rechtmatige winst is ontstolen. Daar schijnen er nogal wat van te zijn.
“Ik hoor het van veel vrienden die vorige keer AKP hebben gestemd”, zegt student medicijnen Gökçe (23) in de weldadige binnentuin van het naar de communistische dichter Nazim Hikmet vernoemde cultureel centrum in het Aziatische deel van Istanbul. “Ze zijn teleurgesteld. Wat de AKP heeft gedaan is niet eerlijk, vinden ze. Erdogan had de kiesraad niet onder druk mogen zetten.”
Een goede moslim
Bovendien zijn sommigen in de AKP erg gesteld op de vriendelijke Imamoglu. Ze zien hem als een goede moslim. “Hij heeft ons nieuwe hoop gegeven”, zegt Gökçe, zelf geheid CHP-stemmer. “Gaat er dan toch echt iets veranderen?”
De groeiende kans daarop leidde deze week tot een nieuwe wending in de strategie van de AKP. Tot dan was president Erdogan door zijn partij buiten de campagne voor Istanbul gehouden, omdat zijn polariserende stijl in maart kennelijk kiezers had afgeschrikt. Bovendien moest worden voorkomen dat verlies zondag vooral een nederlaag wordt voor Erdogan zelf.
Die bezwaren zijn terzijde geschoven, zo vernam persbureau Reuters van bronnen in de partij. In de peilingen heeft Imamoglu een voorsprong genomen van enkele procentpunten. Erdogan besloot in te grijpen en dook dinsdag opeens weer in Istanbul op, de kiezers toesprekend vanaf een bus. Opnieuw bracht hij Imamoglu in verband met de coupplegers van juli 2016.
Zo buitelen de wanhoopsoffensieven bij de AKP over elkaar heen. In plaats van Istanbul winnen gaat het nu om niet verliezen in Istanbul. Een smadelijke afstraffing zal de CHP vleugels geven, en mogelijk zullen de ontevreden elementen binnen de AKP dan eindelijk de moed vinden een nieuwe partij op te richten. In dat geval kan de oppositie afkondigen wat tot nu altijd ijdele hoop was: het begin van het einde van het tijdperk-Erdogan.
Wie in Istanbul stemfraude wil plegen, moet van goeden huize komen
Eén ding kan in ieder geval worden uitgesloten: dat de AKP zondag in Istanbul simpelweg met grootschalige fraude de overwinning veilig stelt. Dat zal niet gebeuren. Het stemproces in Turkije verloopt altijd grotendeels transparant, en dit keer zijn de mogelijkheden voor fraude geringer dan ooit. In alle stembureaus houden afgevaardigden van alle partijen toezicht op het uitbrengen en tellen van de stemmen. De waarnemersorganisatie Oy ve Ötesi (Stemmen en verder), die bij vorige verkiezingen landelijk tienduizenden vrijwilligers inzette, houdt opnieuw een oogje in het zeil.
Bij de lokale verkiezingen in Turkije van 31 maart vonden hier en daar onregelmatigheden plaats, op plekken in het achterland waar weinig controle is. “Maar om in Istanbul te sjoemelen, dan moet je van goeden huize komen”, zegt Turkijekenner Joost Lagendijk. “Alle capaciteiten van waarnemers kunnen nu worden ingezet op één stad.”
Ook spookkiezers zullen geen rol spelen; de kieslijsten zijn bij alle partijen tot in detail bekend. Waarnemers van de oppositie geven per stembureau de uitslag door aan hun partijcentrales. Met die dubbele boekhouding werd op de avond van 31 maart meteen duidelijk dat AKP-kandidaat Binali Yildirim ten onrechte de overwinning opeiste.
Dat omvangrijke fraude is uitgesloten, garandeert geen onomstreden resultaat. De marge was vorige keer al klein – Ekrem Imamoglu van de CHP had na diverse hertellingen een voorsprong van 13.000 stemmen – en dat zal dit keer vermoedelijk niet anders zijn.
Elke stem telt, en voor beide partijen is het zaak dat zo weinig mogelijk aanhangers de stad al inruilen voor hun vakantieadres. Door de CHP bestuurde toeristenplaatsen aan de Turkse zuidkust adverteerden de afgelopen weken met een aan inwoners van Istanbul gerichte oproep rond 23 juni vanwege het extreme weer vooral niet naar de kust te komen. Badplaats Bodrum waarschuwde dat het zou gaan sneeuwen op het strand; Adana voorzag temperaturen van 150 graden Celsius.
Wat zeggen de Istanbuli’s?
Zo gepolariseerd als de politiek is in Turkije, zo verdeeld zijn ook inwoners van Istanbul die zondag een nieuwe burgemeester kiezen.
Veysel Süretti (37) AKP-stemmer en chauffeur van een minibus:
“Ik heb gezien wat de AKP heeft gedaan om het leven beter te maken. De gezondheidszorg was een ramp. Dat het nu minder gaat met de economie is niet de schuld van Erdogan. Eerst probeerden ze hem te verdrijven met een staatsgreep, nu met economische sabotage. Maar ik vind niet alles goed van de regering. Ze geven baantjes aan hun partijgenoten en overheidsopdrachten aan bevriende zakenlieden. Dat is verkeerd.”
Unal Dumanli (50) CHP-stemmer en winkelbediende:
“Imamoglu is beroofd van zijn overwinning. Het is niet eerlijk gegaan. Ik denk dat veel mensen daarom zullen overstappen naar Imamoglu.”
Mehet Kayma (53) AKP-stemmer en gepensioneerd:
“De AKP bestuurt Istanbul al 25 jaar en ik zie geen problemen. De metro is mooi, het leven is goed. Ik ben een Koerd, ik kom uit het oosten. We hebben veel geleden door het geweld van de PKK. De Koerden die Imamoglu steunen zijn vrienden van de PKK. Terroristen.”
Nuh Çetin (56) CHP-stemmer en buschauffeur:
“Ik rook twee pakjes per dag, vanwege Erdogan. Ik ben links en houd van Atatürk, zoals alle alevieten. Bij ons alevieten zijn de vrouwen sterk en onafhankelijk. Het geweld tegen vrouwen is onder deze regering toegenomen. Maar de mensen beginnen in te zien dat Erdogan de Arabische islam heeft binnengehaald. Daarom keren ze zich van hem af. En omdat hij Imamoglu oneerlijk heeft behandeld.”