‘Netjes protesteren haalt niks uit’: klimaatrebellen willen radicaler te werk gaan

Donderdagmiddag, 14.15 uur. Een groep klimaatrebellen stormt op het traliehek af aan de achterkant van het federaal parlement waar straks 150 Kamerleden de eed afleggen. Ze slaan vliegensvlug hun armen om de tralies en hun met secondelijm ingesmeerde handen in elkaar. De commandant van de aanwezige agenten is verrast door de actie en schreeuwt naar zijn mannen dat ze moeten optreden. Die geven meteen gevolg aan zijn geroep, ze pakken de gelijmde handen van de betogers vast en trekken die met een ruk uit elkaar. Waarop de groep, zestien mensen in totaal, naar de overkant van de straat wordt geduwd.

Het zijn activisten van Extinction Rebellion (XR) een internationale protestbeweging die via geweldloze burgerlijke ongehoorzaamheid de aandacht vestigt op de klimaatproblematiek. Als ‘gewoon’ protest bij de overheid geen resultaat oplevert, moet je de beleidsmakers op andere manieren tot actie aanmanen, zijn de rebellen van mening. En liefst in zoveel mogelijk landen tegelijk. Dat doen ze door het verkeer stil te leggen op drukke knooppunten in de steden, door zich vast te lijmen aan parlementsgebouwen of treinen, door halfnaakt het Britse Lagerhuis binnen te stappen of door ‘dood’ neer te vallen op pleinen, in stations en in winkelcentra.

In ons land verstoorde Extinction Rebellion de uitzending van De zevende dag tijdens een debat tussen Guy Verhofstadt (Open Vld) en Geert Bourgeois (N-VA) vorige maand. Met olifantenslurven op hun gezicht stonden de actievoerders op uit het publiek, strooiden confetti uit en gingen vervolgens ‘dood’ liggen. Aandacht verzekerd, net als bij het sms-bombardement begin februari naar Joke Schauvliege (CD&V) dat opgezet was door Act for Climate Justice.

Maar alle demonstraties en opvallende acties ten spijt, haalden de groene partijen in ons land hun slag electoraal niet thuis. De ontgoocheling bij de klimaatactivisten was enorm. “Ja, het kan dat onze woede straks groter wordt,” twitterde Kyra Gantois van Youth for Climate na de verkiezingen. “Want blijkbaar helpt vriendelijk vragen en smeken om samen te werken niet.”

De vraag is hoe de klimaatbeweging zal reageren op de teleurstellende resultaten voor de groenen. Gaat de klimaatstrijd verharden, worden de protesten radicaler van aard?

“Netjes protesteren haalt niets uit, dus moeten we het in de toekomst drastischer aanpakken,” bevestigt Anuna De Wever. “Uit de verkiezingen blijkt dat heel veel stemmers het klimaat nog altijd niet als een prioriteit zien, maar dat migratie het grootste probleem is. Daarmee hebben wij dus een probleem. 

“Op welke manier we drastischer gaan handelen, weten we nog niet. Als we onze examens achter de rug hebben, komen we met de kerngroep bijeen voor strategisch overleg. We hebben in elk geval een concreet punt waarop we kunnen focussen: de klimaatwet. We beseffen dat de mensen hier beter over geïnformeerd moeten worden, want velen weten niet wat die klimaatwet inhoudt. We willen ons onder andere bezighouden met het verstrekken van meer en betere informatie, via scholen bijvoorbeeld. 

“Het kan zijn dat we ook opnieuw gaan spijbelen straks, dat moeten we bekijken. Maar we komen terug, dat is zeker. Het blijft hier niet bij.”

Burgerlijk ongehoorzaam

Bij Extinction Rebellion hebben ze vanaf het begin bewust gekozen voor radicalere vormen van protest. De beweging ontstond eind vorig jaar in Engeland nadat het een aantal actievoerders en academici duidelijk was geworden dat er maar niets gebeurde. Hoe ze dat konden veranderen, vroegen ze zich af. Inmiddels is de groepering, herkenbaar aan een cirkel met daarin een zandloper, uitgegroeid tot een gezelschap met afdelingen in 28 landen en duizenden activisten.

“Bij mij kwam het besef dat we méér moesten doen toen onze klimaatministers eind vorig jaar naar Polen gingen voor de internationale klimaatconferentie en bleek dat België als een van de weinige landen het akkoord niet ondertekende,” zegt Pieter Geens (39) van XR. Hij is mee met de actievoerders bij het parlementsgebouw, maar doet niet zelf aan het ‘lijmprotest’ mee. De IT’er uit Brussel wilde zich destijds niet neerleggen bij de beslissing van de klimaatministers en kwam terecht bij XR. “Het is een nieuwe en frisse beweging die verder gaat dan gewoon betogen, we zijn burgerlijk ongehoorzaam en tegelijk vredelievend.”

Zijn bekommernis om de toestand van onze planeet komt uit zijn kindertijd, zegt Geens. “Toen hoorde ik al dat er elke dag diersoorten uitstierven. Ik was er diep van onder de indruk en vroeg me af waarom we er niets aan deden. Wanneer ik eenmaal volwassen zou zijn, gingen we dat allemaal wel veranderen, dacht ik. Nu bén ik volwassen en leven we nog steeds in een wereld waarin de kinderen precies hetzelfde gevoel hebben als ik vroeger had. We mogen dat niet opnieuw doorschuiven naar een volgende generatie. 

“Als er nu niets gebeurt, is álles straks uitgestorven en kunnen we de klok niet meer terugdraaien. Voor mij is dat een persoonlijk strijdpunt; het maakt me heel emotioneel. Ik word razend kwaad omdat er niets aan gedaan wordt.”

Leven na 2050

De klimaatrebellen zijn er intussen bij gaan zitten, in Brussel. Op straat, pal tegenover de rij agenten. “We hadden niet verwacht dat de politie onze handen zou losrukken,” zegt Rob-in-hood, een dertiger met lang haar, baardje en hoed. Hij laat zijn gehavende handen zien: “Het deed verdomd pijn.”

Bedoeling was dat de politie de lijmers had laten zitten, zoals dat eerder gebeurde in het Verenigd Koninkrijk, Oostenrijk en Duitsland. Daar pasten de agenten er wel voor op om mensen los te trekken die zich met secondelijm aan treinen en gebouwen – zoals de Londense beurs – hadden vastgekleefd. De lijmers in Brussel hadden nochtans duidelijk met stift op hun armen geschreven dat ze ‘glued’ waren. Ze hadden het vanmorgen allemaal uitgebreid doorgesproken op de briefing. Ze zouden met hun gezicht naar het parlement gaan staan met een banner boven zich waarop hun boodschap staat: ‘We are watching you’, gericht aan de politici die vandaag de eed afleggen. Nu ze even snel van het hek verwijderd zijn als ze zich eraan vastlijmden, moeten ze op een andere manier zoveel mogelijk aandacht trekken, zegt Christophe, die vandaag dienst doet als woordvoerder van Extinction Rebellion. Ze besluiten hard te gaan roepen, in de hoop dat de politie hen zal wegslepen. “Dat is de meest krachtige boodschap.” Waarop ze beginnen te brullen: “What do we want? Climate justice! When do we want it? Now!”  

Aan de andere kant van de door de politie afgezette straat krijgen ze plots bijval. De Grootouders voor het Klimaat die vandaag een mars houden, laten luid van zich horen, samen met een groepje andere rebellen van XR. “Rebellion!” schreeuwen ze de straat in. “Extinction!” antwoorden de betogers aan het parlement. Na ruim een kwartier roepen en brullen stuurt de politie de rebellen een voor een weg. Ze protesteren niet. Net als bij De zevende dag laten de actievoerders zich gewillig afvoeren. Er volgens geen arrestaties. “Geen geweld, daar leggen we de grens”, benadrukt Geens. “We willen niet zoals de gele hesjes veroordeeld worden en versplinterd raken.”

Maar geweld is een ruim begrip. De een vindt dat mensen verhinderen om naar hun werk te gaan een vorm van geweld is, de ander legt de grens bij het beschadigen van andermans eigendom. “Ikzelf ben van mening dat andere mensen zich niet in gevaar mogen voelen”, zegt Geens. “Ook niet op verbaal vlak. Daarom kozen we er bij de VRT voor om olifantenslurven aan te trekken en confetti te gooien. Maar we hebben ook verschillende keren plaatsen in Brussel bezet en dat kun je als een vorm van geweld beschouwen, we hinderen tenslotte het verkeer. Nu, als ik eerlijk ben, ik ga in mijn vrije tijd ook liever fietsen met vrienden, maar ik doe het omdat het nú moet, niet over 5 of 10 jaar. Dan is het te laat.”

De tijdsdruk is van levensbelang, daar is elke klimaatactivist tot in iedere vezel van doordrongen.

“Volgens het rapport van het VN-klimaatpanel IPCC van oktober vorig jaar moet onze CO₂-uitstoot tegen 2030 met 50 procent verminderd zijn en tegen 2050 op nul staan. Anders zou de gemiddelde temperatuur vanaf 2050 misschien tot 2 graden kunnen stijgen”, zegt Johanna Vandenbussche (46), leerkracht project algemene vakken uit Gent en sinds dit jaar actief lid van XR. “Als de temperatuur daadwerkelijk 2 graden stijgt, dan slaat het klimaat helemaal op hol. Toen ik dat hoorde, ben ik gaan rekenen. Mijn zoontje van 6 is in 2050 nog maar 38 jaar. Dat is nog heel jong. 

“Natuurlijk maak je je als moeder dan zorgen. Hoe zal het leven van mijn kind er straks uitzien? En wat als we nog eens 25 jaar verder zijn? Dan is hij nog altijd relatief jong. Zal zijn leven een hel worden, vol stormen en andere klimaatrampen? Ik moet er niet aan denken. Dat is mijn voornaamste drijfveer om actie te voeren. Ik voel de tijdsdruk als een hete adem in mijn nek.”

Ook zij legt de grens bij geweldloze burgerlijke ongehoorzaamheid. “Maar als ik gearresteerd word, dan neem ik dat erbij.”

Ecologische transitie

Burgerlijke ongehoorzaamheid is de meest succesvolle manier om politieke veranderingen door te voeren, stelt Erica Chenoweth, politiek wetenschapper aan Harvard en medeauteur van het boek Why Civil Resistance Works: the Strategic Logic of Nonviolent Conflict. Ze deed onderzoek naar honderden betogingen en acties uit de vorige eeuw en concludeerde dat de kans op slagen van geweldloze acties dubbel zo groot is als bij gewelddadige protesten. Ze berekende dat wanneer gemiddeld 3,5 procent van de bevolking actief deelneemt aan betogingen, je zeker kunt zijn van een politieke verandering. 

Chenoweth en haar collega’s verzamelden gegevens van 323 gewelddadige en geweldloze protesten. Het succes van geweldloos verzet hangt ook af van het aantal deelnemers, stelt ze. “Cijfers vormen een belangrijke factor. Hoe groter het aantal demonstranten, hoe meer druk er uitgeoefend wordt op autoriteiten en machtsblokken.”

Niet iedereen bij XR is overtuigd van Chenoweths theorie. “Met hard geweld bereik je wel degelijk op korte termijn je doel”, zegt een vrouw die zich Nickel noemt. “Kijk maar naar de gele hesjes in Parijs. Maar daar kiezen wij niet voor. Ik ben bereid om me te laten arresteren, maar verder ga ik niet.”

Activiste Sarah (een schuilnaam) werkt bij de FOD Binnenlandse Zaken en wordt stilaan wanhopig, bekent ze. “Bij mij is het eind vorig jaar echt doorgedrongen dat we nog maar 12 jaar hebben om iets aan ons klimaat te doen. Ik voel me goed bij Extinction Rebellion, maar ik word wanhopig omdat niemand zijn levensstijl wil veranderen. Tegelijk ben ik zover gekomen dat ik bewust wil genieten van het leven. Misschien is het al over 5 jaar gedaan, in plaats van over 12 jaar. Dus maak ik er het beste van, nu het nog kan.”

Of ze denken met hun acties daadwerkelijk iets te veranderen, vragen we Pieter Geens: “We zijn niet alleen tegen, maar ook vóór iets. We proberen een manier van leven op te starten waarbij mensen zich goed voelen. Een levenswijze die meer aansluit bij waar we naartoe moeten; een ecologische transitie. We hebben een soort cafés, we houden meetings, geven voordrachten en trainingen over hoe je omgaat met geweld tijdens een manifestatie. En we doen mee aan klimaatmarsen.”

De eisen van Extinction Rebellion België liggen in de lijn van de Britse afdeling. Door de acties van XR in Engeland riep het parlement daar alvast de klimaatnoodtoestand uit, al is dat voorlopig alleen een symbolisch gebaar. XR België wil dat bij ons ook de klimaatnoodtoestand wordt uitgeroepen en dat de CO₂-uitstoot in ons land en in de omringende landen in 2025 wordt teruggebracht tot nul. De huidige doelstellingen volgens het akkoord van Parijs richten zich op 40 procent minder broeikasgassen tegen 2030.

Derde eis is een burgerparticipatieraad die geïnstalleerd wordt binnen de regering. XR wil ‘gewone burgers’ in plaats van ‘corrupte politici’ die zich over het klimaat buigen. De burgers worden niet verkozen maar geloot. Om de zoveel tijd worden ze vervangen zodat ‘de stem van het volk effectief kan worden weergegeven’.

Banken blokkeren

Ook bij Act for Climate Justice kiezen ze bewust voor burgerlijke ongehoorzaamheid als actiemiddel, zegt Hanne Flachet. “Via legitieme acties, al zijn die niet altijd wettelijk. Zoals onze blokkade van BNP Paribas Fortis in Brussel afgelopen maart. We ketenden ons vast aan betonnen vaten voor de deuren van de bank, zodat de werknemers niet binnen konden. We vonden het gerechtvaardigd omdat de banken massaal veel geld investeren in industrieën die de klimaatcrisis veroorzaken. Het is nodig dat die investeringen stoppen, dus brengen we dat op onze manier onder de aandacht. En we blijven daarmee doorgaan tot er geluisterd wordt.”

Milieubeweging Deep Green Resistance (DGR) – de Belgische tak werd begin dit jaar opgericht – gaat een stap verder. Ze zijn veel radicaler dan de meeste milieugroeperingen, zegt een jonge vrouw die zichzelf omschrijft als “een vertegenwoordiger van de beweging”. DGR vindt het doorsnee klimaatactivisme niet effectief genoeg en zoekt extremere manieren om sociale ongelijkheid en de milieucrisis aan te pakken. “We willen de vernietiging van het milieu stopzetten door de belangrijkste oorzaak te bestrijden; de industrialisatie. Op zich zijn we tegen geweld, maar we bepalen zelf op wat voor manier we handelen. Als hardere acties nodig zijn, dan gaan we daartoe over. Geweld tegen materieel bezit of tegen machines beschouwen we niet als geweld. Voor ons is het saboteren van industriële machines of bepaalde infrastructuur volledig gerechtvaardigd. Omdat het de enige manier is. Ofwel is straks alle leven op deze aarde vernietigd, ofwel handelen we nú.”

In Brussel houden de rebellen van XR het voor gezien vandaag. “We hadden langer aan het hek willen blijven, maar we hebben ons punt gemaakt”, concludeert een man uit Dendermonde die zich ‘One beer a day’ noemt. Gevoel voor humor hebben ze in elk geval wel. “We waren er niet op voorbereid dat de politie ons zo bruut zou wegtrekken. Maar het is een leermoment. Stapsgewijs komen we er wel. Volgende keer nemen we extra maatregelen.”