Wordt cannabisclub veroordeeld? ‘Als savooikool mijn leven draaglijker maakte, dan zou ik dat kweken’

“Als savooikool mijn leven draaglijker zou maken, dan zou ik savooikool kweken. Maar zo makkelijk is het niet.” Wim Tops, een 51-jarige man uit de Antwerpse Kempen, heeft de chronische ziekte van Lyme. Hij heeft daarom al een paar jaar groen in huis. Dat groen is geen kool, maar cannabis.

De man kwam ermee in aanraking toen zijn ziekte, die veel pijn, spasmen, angstaanvallen en maaglast veroorzaakt, al zijn levenslust wegnam. “Ik wilde er eigenlijk een eind aan maken, toen ik op het internet las over het vele leed dat plantjes kunnen verlichten.” Ook Tops’ leed werd verlicht. “Na drie maanden heb ik mijn rolstoel en beademingsmachine verkocht.” 

Grijze zone

Tops deelde zijn ervaringen zo enthousiast met anderen, dat steeds meer mensen bij hem aanklopten. Na verloop van tijd sloot hij zich aan bij de vzw Trekt Uw Plant, zodat hij kon helpen. Dat deed Tops als biologische kweker: hij nam de planten van tientallen andere zieke mensen met kanker, reuma of MS in huis, was een uur per dag bezig met de zorg ervan, maar gaf de oogst aan iedereen terug. “Het geld dat ik daarvoor kreeg, dekte amper de kosten.”

Tops wist dat hij zich in een grijze zone bevond, maar maakte zich geen zorgen. Hij verwijst naar de omzendbrief van het College van Procureurs-generaal die sinds 2005 stelt dat een meerderjarige persoon drie gram of één cannabisplant mag bezitten voor eigen gebruik. Maar op 5 mei 2017 viel plotseling de politie binnen, bij Tops en zeventien andere leden van de vzw.

“Donderdag horen we of we veroordeeld worden”, zegt Tops. “Ik ben strijdvaardig, maar ook ongerust. Boven mijn hoofd hangt een gevangenisstraf van achttien maanden en een boete van 2.000 euro. Ook wordt een verbeurdverklaring van 34.000 euro geëist van mij en mijn vrouw.” Onterecht, vindt hij. “We hadden een standbeeld moeten krijgen in plaats van een rechtszaak. Op geen enkele manier hebben we ons verrijkt of hebben we iemand kwaad willen doen.”

Geen geharde drugscriminelen

Maar het Openbaar Ministerie ziet dat anders. Dat stelt, nadat het in 2016 een uitgebreid onderzoek had opgezet, dat Trekt Uw Plant “opgericht is om misdrijven te plegen”. De procureur denkt dat de vzw veel meer cannabis verkocht dan de voorziene één plant per lid en vordert van de bestuursleden en plantenverzorgers celstraffen tot drie jaar, boetes tot 80.000 euro en een verbeurdverklaring van ruim 820.150 euro. Ook vraagt het dat de vzw ontbonden wordt. 

De advocaten van de beklaagden vroegen tijdens hun pleidooien om de vrijspraak. Advocaat Jos Vander Velpen, die onder meer de vzw en haar voorzitster bijstaat, benadrukte in de rechtbank dat de beklaagden niet dachten dat ze de drugswetgeving overtraden. “Ze wilden de volksgezondheid dienen en de zwarte markt de pas afsnijden. Dit zijn niet de geharde drugscriminelen die hier dagelijks de revue passeren”, klonk het.

Niet alleen de beklaagden, ook drugexperts zijn bezorgd over het verdict. Zoals professor criminologie Tom Decorte (Universiteit Gent). Hij wil zich niet over de grond van de rechtszaak uitlaten. “Mogelijk zijn vanuit bestuurlijk oogpunt zaken misgelopen of fout aangepakt”, stelt hij. Wat hem vooral zorgen baart, is dat met een veroordeling het kind met het badwater weggegooid zou worden. “Zo’n cannabisclub kan een volwaardig alternatief voor een zwarte en criminele markt zijn.”

Wettelijk gereguleerd

Decorte wijst op de grote transparantie van een club als Trekt Uw Plant. “Ze staat officieel in het Staatsblad als vzw, beheert openlijk een website, laat haar boekhouding zien aan wie kritische vragen stelt, organiseert manifestaties in het openbaar en gaat in gesprek met lokale overheden, politie en justitie.” Dat staat volgens hem veraf van wat georganiseerde misdadigers doen.

Uruguay is het enige land ter wereld waar cannabis social clubs wettelijk gereguleerd worden. “Als het van mij afhangt, sluiten we daarbij aan”, zegt Decorte. Heel wat andere experts-criminologen van verschillende universiteiten wezen al naar deze piste. 

Tino Ruyters, directeur van Free Clinic, een vzw die aan drugshulpverlening doet in Antwerpen, rekent zich ook bij de voorstanders. “Tenminste: als cannabis social clubs door de overheid gereguleerd en gecontroleerd worden”, zegt hij. De clubs mogen ook niet te groot worden – hij denkt aan maximaal vijftig leden. “Zo blijft het allemaal overzichtelijk”, meent hij. De kweek en de verkoop kunnen volgens hem op deze manier beter en veiliger geregeld worden, zonder in de extremen van alcohol en tabak te vervallen. 

War on drugs

Het is onduidelijk hoeveel cannabisclubs er in ons land zijn. Professor Decorte, die met zijn team al tien jaar probeert ze in kaart te brengen, kan er moeilijk de vinger op leggen. “Het is een heel volatiel gegeven. Ze komen en gaan snel.” 

Het is niet de eerste keer dat in ons land een cannabisclub veroordeeld zou worden. In 2014 gebeurde dat al met de Hasseltse Mambo Social Club. Voorzitter Michel Degens kreeg wel opschorting van straf als hij zou stoppen met het kweken van wiet. Ook Trekt Uw Plant was al voorwerp van gerechtelijke procedures. De vzw werd tot twee keer toe vrijgesproken. 

Wat veel leden vermoeden, maar niet kunnen bewijzen, is dat het nieuwe onderzoek met politieke druk te maken heeft. Dat zegt ook Decorte. Hij hekelt de buitenproportionele straffen voor de beklaagden. “Ik ben bang dat dit een symbooldossier gaat worden”, zegt hij. 

Decorte wijst in dat licht naar de war on drugs die in Antwerpen gevoerd wordt. “Ik vrees dat dit dossier vooral zal dienen om de nultolerantie kracht bij te zetten.” Hij betreurt dat. “Ons land blijft maar inzetten op een repressiemodel dat al meer dan een halve eeuw niet succesvol blijkt te zijn. Nochtans beweegt er internationaal veel op het vlak van alternatieve beleidsmodellen: in Portugal is persoonlijk gebruik gedecriminaliseerd, in Canada wordt cannabis gereguleerd...”

Stepping stone

Een vaak gehoord argument tegen cannabis social clubs is dat ze de stap naar harddrugs kleiner maken en het gebruik van zowel softe als harde illegale middelen doen stijgen – bijvoorbeeld omdat zo’n club een groot, commercieel en op winst belust bedrijf kan worden dat via agressieve reclame leden werft. 

In Spanje, waar zo’n duizend clubs zijn, lijken zulke uitwassen voor te komen. Clubleden proberen toeristen op de Ramblas in Barcelona een lidkaart en vervolgens ook een zak wiet aan te praten, geeft ook professor Decorte toe. Volgens hem heeft dat te maken met het gebrek aan regulering. 

“De steppingstonetheorie, die stelt dat ‘alles’ bij cannabis begint, is wetenschappelijk nooit bewezen”, vult Tino Ruyters aan. Hij zegt ook dat niet te voorspellen valt of bij een regularisering van social clubs het gebruik zal toenemen.

Psychotisch

Onlangs lieten enkele Belgische pijnartsen zich in deze krant uit over de “te snelle maatschappelijke aanvaarding” van cannabis als geneesmiddel om pijn te bestrijden. Volgens hen is onvoldoende bewezen dat cannabis werkt. Bij een op de 24 zou er volgens een recente studie pijnvermindering zijn. Tegelijkertijd zijn er heel wat nadelen: duizeligheid, misselijkheid, concentratieproblemen en een verhoogde kans op depressie en suïcidale gedachten.

Wim Tops benadrukt dat hij initieel ook bezorgd was over wat cannabis met hem zou doen. “Ik was vooral bang dat ik psychotisch zou worden. Maar als je ten einde raad bent, probeer je het toch. In mijn geval ben ik met microdosissen gestart, via een vaporiser.” 

Polydrugsgebruikers

Bij de Vereniging voor Alcohol en Drugs (VAD) wijzen ze erop dat er steeds meer polydrugsgebruikers zijn: mensen die joints roken, maar ook weleens naar xtc of cocaïne grijpen. 

“Wij vinden dat vooral het volledige drugsbeleid herbekeken moet worden, niet het beleid rond één drug”, zegt directeur Marijs Geirnaert, die zich noch voorstander noch tegenstander van de social clubs noemt. 

Het best is volgens haar om opnieuw een parlementaire werkgroep op te richten en alle drugs te bekijken. “We hopen dat dit in het nieuwe regeerakkoord wordt opgenomen.” VAD ijvert niet voor een legalisering, maar voor een decriminalisering. “Het is de illegale handel die juridisch aangepakt moet worden, niet de persoon die drugs gebruikt. Die gebruiker moeten we vooral zorg bieden.”

Heilzaam conflict

De vzw Trekt Uw Plant telt niet alleen leden die cannabis medicinaal gebruiken. Het merendeel van de 350 mensen met een lidkaart gebruikt de plant recreatief. Stefan Van der Mussele (37) uit Antwerpen is zo iemand. Hij was een tijdlang secretaris van de vzw en wacht nu ook een vonnis af.

Van der Mussele begon met cannabis omdat het hem een gezonder roesmiddel dan alcohol leek. “Maar ik vond het niet meer oké om telkens naar Nederland te rijden en daar ook nog eens de criminele organisaties die aan coffeeshops leveren te steunen.” Na zijn doctoraat in de medische wetenschappen werd hij daarom lid van Trekt Uw Plant.

Hij is optimistisch over wat het proces zal teweegbrengen. “In het activisme is een conflict met de overheid soms onvermijdelijk om tot een verbetering te komen, of om het debat op zijn minst een duw in de rug te geven.” 

Dat neemt niet weg dat de zaak op hem weegt. “We zijn al jaren verstrengeld in dit juridische proces, en dat is erg slopend. Of er straks een veroordeling komt of niet, gestraft ben ik toch.”