Ex-kindsoldaat Joyce: "Ik was 13 toen ik de vrouw werd van een 60-jarige rebel"

Het kind op de wat vergeelde foto uit 2003 is niet ouder dan een jaar of vijf. Hij heet Ali en is de zoon van Joseph Kony, de stichter en leider van het Lord's Resistance Army. Joseph Kony is een pseudo-profeet die zijn volk, de misprezen Acholi in het noorden van Oeganda, in opstand wilde laten komen tegen president Yoweri Museveni. Zijn handelsmerk: rituelen, angst en geweld. Het LRA ontvoerde massaal kinderen en dwong velen van hen om eerst hun naasten te vermoorden en daarna hele dorpen te terroriseren.

Ali Kony is geboren in de bush, zijn moeder is een van de vele vrouwen van de rebellenleider. Hij groeit op tussen wapens en ontvoerde kinderen, tussen vrouwen die zich over hem ontfermen. Vaak is hij mee op de vlucht voor het leger, naar Zuid-Soedan, naar Congo, naar de Centraal-Afrikaanse Republiek. Vandaag is Ali Kony een belangrijke commandant in wat er overblijft van het LRA en wordt hij gezien als de opvolger van zijn vader. Hij houdt zich de laatste tien jaar bezig met het stropen van olifanten, die hij verkoopt voor wapens. Ali Kony staat net als zijn vader (foto onder) op de zwarte lijst van verschillende landen.   

Joyce (schuilnaam) zit ontspannen in een boom. De foto is genomen in Kitgum, door de man aan wie ze was uitgehuwelijkt: "Een zestiger, met wit haar en zelfs een baard". Zo ging dat als je werd ontvoerd. Als 13- of 14-jarige gaven ze je aan een mannelijke rebel. Soms krijgt Joyce een nieuwe jurk, meegebracht van op strooptocht in een of ander dorp. Toch maakt Joyce vriendinnen, zelfs met andere vrouwen van haar man. Voor haar en anderen is het LRA als een nieuwe familie geworden, met structuur: voedsel, kleren en medische zorg. 

Professor Kristof Titeca (Universiteit Antwerpen) en de Congolese fotograaf Georges Senga hebben op basis van de foto's van het LRA verschillende ex-kindsoldaten opnieuw opgespoord. Veel geredde of ontsnapte rebellen zijn er niet. 70 procent van hen is omgekomen in de strijd.

Joyce is een van de gelukkigen, maar haar leven vandaag is er niet echt op verbeterd. Zij werkt nu in een bar in de stad Gulu, waar ze vijftig euro per maand verdient. "Ik kan 's nachts niet terug naar mijn dorp, want het is te onveilig. Dus slaap ik 's nachts op een stoel in de bar, want ik kan me geen huis in de stad veroorloven. De volgende morgen ga ik opnieuw aan het werk." 

Ook Anna (schuilnaam) is een soldatenbruid. Hier staat ze arm in arm met haar man, Vincent Otti, de nummer twee van het LRA. Die is de PR-man van het rebellenleger, die voortdurend foto's neemt en die samen met zijn vrouwen bekijkt. "Dit moet ergens in de buurt van Agogo geweest zijn. Ik werd blijkbaar gedwongen om te poseren, want ik ben niet aan het lachen. Ik was niet gelukkig."

In 1995 brengen rebellen onder Otti's bevel 250 inwoners van zijn geboortestad Atiak om. In 2004 volgt het bloedbad in Barlonyo, met 300 doden door brand, kogels en kapmessen. Maar Otti is ook de man die de vredesgesprekken leidt met de Oegandese regering. Hij stuurt aan op vrede en amnestie. Joseph Kony wil geen toenadering. Hij denkt dat Otti en andere officieren betaald zijn om hem te vermoorden. Daarom laat hij hen in 2007 executeren in het kamp in Garamba in Congo. 

Anna kan uit het LRA ontsnappen en probeert haar leven opnieuw op te bouwen. Maar ze sleept haar imago met zich mee. Haar nieuwe man aanvaardt haar en houdt van haar. Ze krijgt twee kinderen van hem. Maar haar schoonmoeder beschouwt haar als een stuk vuil uit de bush, en wanneer Anna een miskraam krijgt, heeft ze het helemaal verkorven. Haar man volgt de banvloek van zijn moeder en stuurt Anna weg. Nu probeert Anna te overleven als verkoopster van bonen, sorghum en rijst. 

Grace (schuilnaam) wordt als 14-jarig meisje ontvoerd. Jarenlang hoort haar familie niets meer van haar. Iedereen denkt dat ze is overleden. Tot er plots, zeven jaar later, een telefoontje komt. Grace' vader moet komen uitvissen of het zijn dochter is die is ontsnapt en is terechtgekomen in een opvangcentrum.

In zo'n centrum krijgen ex-rebellen een veilig onderkomen. Sociaal assistenten proberen hen te helpen om hun ergste trauma's te verwerken. Veel jongeren hebben PTSD (post traumatic stress disorder) opgelopen, zijn depressief en krijgen nachtmerries wanneer ze dromen van de gruwelijkheden die ze hebben begaan en ondergaan.  

Grace is op deze foto uit zo'n centrum zeven jaar ouder dan toen ze werd ontvoerd, ze heeft kogelwonden opgelopen in haar hoofd en haar borstkas. En ze heeft haar kind bij zich. "Toen mijn vader me zag, begon hij te huilen. En ik huilde ook. Hij zei drie keer: "Ben jij dat?" en ik zei: "Ja, ik ben het." 

Deze foto in de reeks "thuiskomen" is misschien wel de meest aangrijpende van de hele tentoonstelling Rebel Lives. U kunt zelf naar alle beklijvende foto's gaan kijken in het FOMU (Fotomuseum) op de Waalse Kaai in Antwerpen, tot 6 oktober. 

Bekijk hieronder de reportage: