Zeg niet ombouwen, maar transitie: ‘Media berichten te sensationeel over transpersonen’

‘Jonge transgender stapt uit het leven.’ ‘Niets tegen transgenders, maar het blijft abnormaal.’ ‘Transgender moslima vermoord en in stukken gehakt nadat vader daartoe opriep op televisie.’ ‘Sarah wordt Sam Bettens. ‘Ik dacht: ben ik hier wel desperate genoeg voor?’’ Het is maar een greep uit de titels die Emily Nees, derdejaarsstudente journalistiek aan de Hogeschool PXL in Hasselt, van eind 2018 tot juni aantrof in Vlaamse kranten en op hun websites.

Voor haar bachelorproef Sensatiezucht voedt risico op zelfdoding. Hoe Vlaamse kranten transgender personen de dieperik in duwen bestudeerde Nees de taal die Vlaamse kranten hanteren als ze over transgender personen schrijven. Zowel offline als online wemelt het van termen als ‘transgender’ als zelfstandig naamwoord, ‘abnormaal’, ‘verkrachting’, ‘geslachtsingreep’, ‘hormonenbehandeling’, ‘ombouwen’, ‘seksbeleving’ en ‘kiezen’. Journalisten verwijzen vaak naar het geboortegeslacht en blijken bovengemiddeld veel aandacht te hebben voor de lichamelijke transitie. In een gesprek met Het Laatste Nieuws zegt danseres Nora Monsecour zelfs letterlijk: ‘Om je volgende vraag voor te zijn: ik heb een normale vagina die perfect werkt.’

Hijgerig

Nees stelde voorts vast dat het beeld van transgender personen vaak stereotiep is, wat zich vertaalt in een gebrek aan diversiteit en rolmodellen. “Artikels staan bol van de clichés en van de negatieve voorstellingen. De constante focus op de transitie, begeleid door onrealistische foto’s, en het ongepaste taalgebruik zorgen ervoor dat zulke portretteringen het transgenderthema problematiseren. Vooral artikels over suïcide bij transpersonen hebben een hijgerige insteek.”

Transpersonen zijn niet opgezet met die aanpak. Ze storen zich vooral aan woorden als ‘ombouwen’ en ‘transformatie’. “In moeilijke tijden had ik vrienden die niet volledig achter mij stonden”, zegt transman Noah Pareyn (19) in Nees’ bachelorproef. “Zij zeiden dat ik mij liet ‘ombouwen’. Dat vind ik respectloos. De kranten kunnen het beter niet schrijven, want het heeft een negatieve connotatie.” Ook Helena Gwyn Nijns (36) vindt de woorden zelden juist gekozen. “Het werkwoord ‘ombouwen’ is denigrerend en objectiverend. Het klinkt als een auto die wordt getuned.”

Negatieve taal in artikels over transpersonen is niet gezond, vindt Nees. Judith Van Schuylenbergh, projectmedewerker suïcidepreventie bij het Transgender Infopunt van het UZ Gent, legt in de bachelorproef uit dat transpersonen sowieso al te lijden hebben onder het gebrek maatschappelijke acceptatie. “Daarnaast hebben transgender personen last van minderheidsstress. Dat is extra stress die ze ervaren vanwege hun minderheidsstatus. Het zorgt ervoor dat zij sneller kampen met een depressie of meer angst hebben. Ook interne transfobie (denken dat je minder waard bent omdat je trans bent, SS), afwijzing door de naaste omgeving en discriminatie kunnen een grote impact hebben op transgender mensen.”

Volgens Van Schuylenbergh zijn dat de redenen die verklaren waarom de suïcidecijfers bij transgender personen zo hoog zijn. Uit een studie van het Instituut voor Gelijkheid van Vrouwen en Mannen (IVGM) in 2017 blijkt dat de voorbije jaren bijna acht op de tien transpersonen aan zelfdoding dachten. Drie op de tien probeerden effectief uit het leven te stappen. 

Hapklaar handvest

Zelfmoord heeft zelden één aanwijsbare oorzaak, maar zoals er drempelverlagende factoren zijn, die het risico op suïcide verlagen, zijn er ook drempelverhogende factoren, doorgaans triggers genoemd. Mediaberichtgeving is er daar één van, zo waarschuwt het Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie in zijn publicatie Detectie en behandeling van suïcidaal gedrag.

“Ondanks meer zichtbaarheid in de media is het mentale welzijn van transpersonen er allesbehalve op vooruit gegaan”, stelt Nees vast. “De media lijken het taboe op transgender personen te hebben doorbroken. Men doet het uitschijnen alsof mensen die zich niet of niet helemaal thuisvoelen in het hokje van hun geboortegeslacht, hun plek in de samenleving succesvol hebben opgeëist. Maar de onthutsende cijfers over zelfmoord in de Vlaamse transgemeenschap vertellen een ander verhaal.”

Daarom stelde Nees een ‘hapklaar handvest’ op voor journalisten, bijvoorbeeld met de richtlijn om positieve, realistische verhalen te brengen of om transpersonen als gewone mensen af te beelden. “We berichten wel terughoudend over zelfmoord, maar als het over transmensen gaat, duikt er nog te veel sensatiezucht op. Kranten spelen een grote rol in het teweegbrengen van sociale steun, een belangrijke beschermende factor voor zelfmoord. Het zijn slechts kleine aanpassingen voor de dagbladen, maar ze kunnen een verschil betekenen voor de Vlaamse transgendergemeenschap.”

Wie vragen heeft over zelfdoding, kan terecht bij de Zelfmoordlijn op het gratis nummer 1813 of op www.zelfmoord1813.be. Personen die meer willen weten over het transgenderthema kunnen contact opnemen met Transgender Infopunt op het gratis nummer 0800 96 316 of via contact@transgenderinfo.be