Succes houdt niet van een te donkere huid

“Wat hebben Beyoncé, Mariah Carey, Rihanna, Cardi B en Nicki Minaj met elkaar gemeen?” Het zou het begin van een slechte mop kunnen zijn, maar het is de openingsvraag van een van de colleges van Mathew Knowles aan de Texas Southern University. Hij vindt het belangrijk dat zijn studenten nadenken over het succes van zwarte vrouwen in de entertainmentindustrie. Het antwoord op zijn vraag? De popsterren hebben allemaal een lichtbruine huid. Natuurlijk wil Knowles niet zeggen dat zijn dochters, Beyoncé en Solange Knowles, hun succes uitsluitend te danken hebben aan het feit dat ze meer mokka dan ebbenhout getint zijn, wel dat het hen geholpen heeft om aan de top te geraken. Een sentiment dat hij twee weken geleden nog eens herhaalde op de Amerikaanse radio.

“Er is nog steeds sprake van segregatie (in de entertainmentsector)”, aldus Knowles. “Het is geen toeval dat succesvolle zwarte vrouwen in de muziekindustrie allemaal een licht getinte huid hebben. Heel wat donkere vrouwen hebben talent en werken hard, maar ze worden te snel in een hokje geduwd, en komen enkel terecht bij zwarte R&B radiostations in plaats van op populaire top 40-zenders.”

Het probleem dat Knowles wil aankaarten heet colorisme: discriminatie op basis van de tint van je huid. Colorisme is een wereldwijd probleem dat al eeuwenlang meegaat. In landen als China en Japan hebben ze oude zegswijzen die neerkomen op  ‘een witte huid maakt andere lelijkheden goed’, de oude Grieken en Romeinen zouden lood en kwik gebruikt hebben om hun huid op te lichten, in India werd het kastenstelsel zodanig opgebouwd dat zij met de donkerste huid onderaan belandden en in de middeleeuwen stond een bleek vel symbool voor luxe, omdat zij binnenshuis konden blijven terwijl het werkvolk in de zon op het veld moest werken. 

Test met bruine papieren zak

“De basis van colorisme steunt op het idee dat je huidtint verbonden is aan je economische, sociale en politieke waarde”, aldus Amerikaans sociologieprofessor Joanne Rondilla in het boek Is Lighter Better? “Hoe lichter je bent, hoe meer je in aanmerking komt voor topjobs, hoe beter je zal verdienen en hoe meer succes je zal hebben in je liefdesleven.”

De voorkeur voor witte huid is zeker in de Afrikaanse gemeenschap onherroepelijk verbonden aan de donkerste bladzijde uit onze geschiedenis. Ten tijde van de kolonisatie werd het witte superioriteitsdenken immers gebruikt om slavernij te vergoelijken. Hoe donkerder je was, hoe minder mens je was. Je huidtint bepaalde welke positie je als slaaf toebedeeld kreeg: zij met een lichtere teint mochten in huis bij de kolonisatoren ‘werken’, zij die meer getaand waren moesten in het veld ploeteren. Hierdoor geraakte de gekolonialiseerde gemeenschap ook intern verdeeld.

Die verdeling is in de postkoloniale samenleving nog steeds gangbaar, omdat ze al dan niet bewust geïnternaliseerd werd. In Amerika moesten Afro-Amerikanen tot en met de jaren vijftig een ‘brown paper bag test’ ondergaan als ze toegang tot een eliteclub of prestigieuze universiteit wilden – wie donkerder was dan een papieren zakje werd onherroepelijk geweerd. “Dit heeft de zwarte gemeenschap echt getekend en laat vandaag nog altijd zijn sporen na”, zegt Rashad Robinson, oprichter van de Amerikaanse non-profit Color of Change aan AP. “Het bepaalde onze schoonheidsidealen, professionele leven en de manier waarop families met elkaar omgaan.”

Yaba Blay, professor Afrikaanse studies aan de Drexel-universiteit en zelfverklaard Professional Black Girl zegt dat we zelfs gewoon maar een krant moeten openslaan of naar tv moeten kijken om te zien dat het fenomeen nog levend en wel is. “Wie zijn de zwarte mensen die een machtspositie bekleden? Meestal zijn het mannen en vrouwen met een lichtere huidtint en meer Europese botstructuur”, aldus Blay in Ebony Magazine. “Van hen die als begeerlijk worden bestempeld in fictiefilms tot voormalig president Obama: wanneer we enkel de ‘light’ versie van zwarte mensen op belangrijke plekken zien gaan we dat visueel coderen als de betere versie van onszelf.” Volgens Blay komt colorisme dus ook voor binnen de zwarte gemeenschap “maar enkel omdat de witte gemeenschap ons dit destijds aangeleerd heeft”.

Miljardenmarkt

Matthew Knowles is niet de eerste die colorisme koppelt aan het succes van zijn dochter. Toen Queen Bey in 2011 haar plaat Four uitbracht, leek ze zo bleek op de hoes dat heel wat fans en media de popster beschuldigden van skin bleaching om zo populairder te worden, iets wat Nicki Minaj, Rihanna en Lil’ Kim ook verweten wordt.

Beyoncé heeft nooit toegegeven een behandeling te hebben ondergaan om haar huid lichter te maken, maar skin bleaching is desondanks big business. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie zou 77 procent van Nigeriaanse, 59 procent van de Togolese en 27 procent van de Senegalese vrouwen gebruikmaken van bleekmakende crèmes, injecties, laserbehandelingen, peelings of pillen. Ook op de Filippijnen en in Jamaica, China, Maleisië, Zuid-Korea en India wordt massaal met zulke whitening cosmetics gedweept en er komen steeds meer producten op de markt – ook van Europese en Amerikaanse cosmeticagiganten – die een breder publiek willen aanspreken.

Je kan het ze haast niet kwalijk nemen: in 2015 verdienden deze bedrijven volgens de website TakePart net geen 10 miljard dollar aan bleekmakende cosmetica. Financiële site MarketWatch voorspelt dat de markt voor zulke producten de komende tien jaar zo’n 24 miljard dollar waard zal worden, ondanks het feit dat de werkzame ingrediënten in sommige van deze producten ondertussen in heel wat landen verboden zijn. Crèmes met onder andere kwik en stereoïden zijn giftig, kankerverwekkend en veroorzaken brandwonden, littekens en in sommige gevallen zelfs orgaanfalen. 

Dwepen met een wittere huidskleur is dus niet alleen schadelijk is voor je mentale, maar ook voor je fysieke gezondheid. Verschillende Afrikaanse en Aziatische landen probeerden de verkoop van zulke producten al aan banden te leggen maar dat houdt de bevolking niet tegen: wanneer crèmes of pillen niet voorradig of te duur blijken doet men zelfs een beroep op javel om toch maar een tintje witter te worden.

Representatie

“Het gaat ons nog jaren kosten om te herstellen van het vastgeroeste idee dat wit beter is, en om die gedachte af te leren hebben we dringend nood aan een betere, en meer diverse representatie van ‘de zwarte mens’ in populaire cultuur”, zegt Naomi Grant, producer van de documentaire 50 Shades of Melanin en oprichtster van het creatieve collectief LAMBB, dat de rol van zwarte mensen in de media wil herdefiniëren. Grant ziet stilaan verbetering, wanneer actrices als Lupita Nyong’o en Viola Davies internationaal gelauwerd worden en hashtags als #thatmelaninpoppin viraal gaan. Ook elders in het culturele landschap zijn er voorzichtige verschuivingen.

Toen de eerste beelden van de animatiefilm Ralph Breaks the Internet naar buiten kwamen, viel het meteen op dat prinses Tiana – de eerste zwarte Disney-prinses, uit De prinses en de kikker – een lichtere huidtint en scherpere gelaatstrekken had dan in de originele Disney-film. Stemacteur Anika Noni Rose heeft toen duidelijk gemaakt hoe belangrijk het is dat ook zwarte meisjes zich herkennen in hun favoriete tekenfilm, en het productieteam heeft het animatieteam daadwerkelijk opnieuw aan het werk gezet. Ook op de film Crazy Rich Asians kwam heel wat kritiek vanuit de Aziatische gemeenschap, omdat er maar heel weinig (tot geen) acteurs met een donkere huid gecast werden.

De meest vooruitstrevende aanklacht op colorisme kwam misschien wel van de Amerikaanse sitcom Blackish, waarin dochter Diane op een gegeven moment thuiskomt met haar klasfoto en ze door de slechte belichting veel donkerder lijkt dan ze echt is – tot afschuw van haar ouders. “We hadden het gevoel dat 2019 het jaar was om ervoor te gaan”, lacht co-showrunner Kenny Smith in een interview met AP. Colorisme is immers ook binnen de zwarte gemeenschap een gevoelig topic. “Als man met een lichte huid heb ik zeker een light-skinned privilege, maar ik wou dat nooit aan mezelf toegeven”, zegt producer Peter Saji, die de aflevering scheef. “Ik ben min of meer opgegroeid met het idee ‘Oh, we zijn allemaal zwart, we ondervinden allemaal dezelfde problemen’. Niet dus.”

Mixed

“Colorism is very real, ook al moeten we een duidelijk onderscheid maken tussen de Amerikaanse gemeenschap en onze gemeenschap. Zij zitten met andere struggles dan wij omdat hun geschiedenis anders is. Maar ik begrijp wel waar ze vandaan komen”, bevestigt de Belgisch-Caribische muzikante Charlotte Adigéry, die zowel onder haar eigen naam als met haar project WWWATER furore maakt in binnen-en buitenland. 

“De druk op de zwarte community is wereldwijd wel hetzelfde: hoe lichter van huid je bent, hoe meer succes je hebt. In onze multiculturele maatschappij wordt wel eens gezegd dat mixed mensen het mooiste zijn, maar dat is onzin. Ik ben ook mixed (Adigéry’s ouders zijn van Martinique en Guadeloupe, KS) en toch heb ik me altijd minder gevoeld dan mijn vriendinnen die wel lichter waren. Wat ze bedoelen met zulke uitspraken is dat je wel een kleurtje mag hebben, maar geen dikke neus bijvoorbeeld. Exotisch, maar toch westers genoeg. Voor zwarte artiesten is het moeilijk om die grens te bewandelen”, zegt Adigéry.

Wat Beyoncé verweten werd vóór ze Lemonade (een openlijke ode aan haar ‘blackness’) maakte, werd Whitney Houston ook naar het hoofd geslingerd: haar muziek was volgens de zwarte community ‘te wit’, terwijl de witte massa haar dan weer dwong om haar foto’s lichter te maken zodat ze niet zo donker oogde.

De Gentse probeert zich hierdoor niet uit haar lood te laten slaan. In haar gelijknamig muzikaal project tast ze de grenzen van haar exotisme af. Op haar EP Zandoli mixt ze de verschillende muzikale invloeden uit haar jeugd met elektronische klanken en thema’s als identiteit. “Ik heb gegraven naar mijn roots om een zo authentiek mogelijk geluid voort te brengen”, stelt Adigéry. “Mensen kunnen mij daar niet op afstraffen – ik probeer niets anders dan mezelf te zijn.”

Charlotte Adigéry staat op 23 juli op Boomtown