Heldin van geredde drenkelingen, luis in de pels van Matteo Salvini: wie is Carola Rackete, kapitein van Sea Watch 3?

Zeventien dagen zwalpte ze over de Middellandse Zee met 53 geredde migranten aan boord van haar schip, de Sea Watch 3. Uitgeput ramde kapitein Carola Rackete daarna een kustwachtschip in de haven van Lampedusa, ondanks een aanmeerverbod van de uiterst-rechtse binnenlandminister Matteo Salvini. Italië wil haar nu vervolgen, maar dat maakt haar heldenstatus onder vluchtelingen en de voorstanders van een humaner migratiebeleid enkel maar groter.

“Carola heeft ons leven gered. Zonder haar waren we allemaal dood”, zei Fréderic Samassi, een 24-jarige Ivoriaanse jongeman die drie jaar doorbracht in Libische detentiekampen, na de redding. Twee dagen dobberde hij met tientallen anderen rond op de Middellandse Zee toen zijn gammel bootje lek sloeg. Ze waren al aan het zinken toen Rackete en haar Sea Watch 3 hen begin juni oppikten.

Daarna begon een ware odyssee. Geen enkel land was bereid om de drenkelingen op te vangen. “Het was moeilijk”, zou Rackete deze week vertellen aan het Duitse tijdschrift Der Spiegel vanuit Italië. “Nadat we aankwamen in de Italiaanse wateren nabij Lampedusa wisten we al dat we de haven niet binnen mochten varen. Slechts tien mensen die dringende zorg nodig hadden mochten van boord worden gehaald.”

Elke dag verslechterde de medische en hygiënische situatie aan boord. De vluchtelingen konden enkel op het achterdek verblijven, overspannen met slechts een tentzeil, waar ruimte noch privacy was. Door watergebrek konden ze maar om de paar dagen douchen. De Sea Watch 3 was ooit in gebruik genomen voor reddingsoperaties door Artsen Zonder Grenzen, maar zij achtten het schip maar goed genoeg om drie dagen mensen op te vangen. Niet langer.

Niercrisis

Rackete: “Onze situatie leek hopeloos. We stuurden elke dag medische rapporten naar de overheid in Rome, naar de Nederlandse vlaggenstaat (van het schip, red.) en de haven van Lampedusa. Niemand luisterde, we kregen geen antwoord.”

De kapitein en haar 43 overgebleven passagiers probeerden daarna via een kort geding bij het Europees Hof voor de Mensenrechten het invaarverbod ongeldig te laten verklaren, maar dat mislukte. Asielaanvragen in Malta, Frankrijk en Duitsland eveneens.

De wanhoop bezorgde enkele opvarenden post-traumatische stress. Veel vluchtelingen en migranten maakten al mensenrechtenschendingen mee in hun land van herkomst, of werden tijdens hun reis misbruikt door mensensmokkelaars.

Rackete zegt nu dat ze de opvang van de kwetsbaarste opvarenden het meest uitdagende vond, want er waren geen psychologen aan boord. “We wilden de mensen vertrouwen geven, maar hoe langer alles duurde, hoe meer we hun vertrouwen verloren. Als je twee weken op een schip doorbrengt in die omstandigheden, wordt het al snel explosief.”

Toen een passagier een uiterst pijnlijke niercrisis kreeg, werd de situatie onhoudbaar. “Het gevoel van de mensen aan boord was: moeten we allemaal eerst ziek worden, onszelf overboord gooien, vooraleer er iets gebeurt? Het was ook een moment waar de bemanning het niet langer aankon. Het werd uitputtender met de dag, en op het einde waren we allemaal wanhopig.”

Nadat drie vluchtelingen aan haar medische staf vertelden dat ze al zelfmoordpogingen achter de rug hadden, en dit opnieuw overwogen, besliste Rackete dat een rode lijn was overschreden. Ze voer op 26 juni de haven van Lampedusa in. Een schip van de Italiaanse kustwacht probeerde dat nog te verhinderen, waarop de grotere Sea Watch 3 hen tijdens de aanlegmanoeuvers per ongeluk ramde. Daarop werd ze gearresteerd en overgebracht naar Sicilië. Daar wacht ze nu in huisarrest op haar rechtszaak.

Tijdens een eerste hoorzitting boekten Rackete en haar advocaten al wel een eerste overwinning. De rechter verwierp de aanklacht dat ze een Italiaans marineschip bewust ramde, dat ze de territoriale wateren illegaal binnenvoer en oordeelde dat de Duitse en haar bemanning géén mensensmokkelaars zijn. Wel moet ze nog een tweede keer verschijnen voor steun aan mensen die de Italiaanse wateren illegaal binnendringen. Een hoorzitting hierover werd in de voorbije week uitgesteld.

Haar vader Ekkehart, een 74-jarige conservatieve, gepensioneerde defensietechnicus, zei in de Duitse pers niet verbaasd te zijn dat ze Salvini het hoofd durft te bieden. “Zo is ze nu eenmaal.”

Een ijsbreker, ook in het hoofd

Rackete werd geboren in het Noord-Duitse stadje Preetz en groeide op in Hambühren in Niedersachsen, waar ze nog altijd een kamer heeft in het ouderlijke huis, maar haar eigen woning is al vele jaren de zee geworden.

Na haar middelbare school ging Rackete maritieme wetenschappen studeren. “Ze wist altijd wat ze wilde, ze ging er voor en ze deed het”, zegt haar vader. Ze overkomt volgens hem alle obstakels, “wat haar zwak verklaart voor ijsbrekers”. Hij herinnert zich hoe ze ooit naar huis belde met een satelliettelefoon vanuit de Noordpoolregio, om te vertellen dat haar schip op dat moment door metersdik ijs aan het varen was. Haar sociale bewogenheid heeft ze van haar moeder, die bij een katholieke ngo gedetineerden helpt.

In 2015 leerde ze via een kennis de ngo Sea-Watch kennen, die reddingsoperaties uitvoert op de Middellandse Zee. Ontzet door de vele honderden bootvluchtelingen die verdronken, meldde ze zich aan om haar kennis van de zee ten dienste te stellen van een humanitair doel. Sindsdien nam ze deel aan zes reddingsmissies. Als kapitein van een schip, een promotie die ze maakte een jaar nadat ze aanmonsterde, sprong Rackete meteen in het oog omdat ze de regels negeerde. Ze nam drenkelingen altijd meteen aan boord, in tegenstelling tot andere ngo’s die hen eerst naast het schip lieten dobberen in reddingssloepen.

De missie waardoor ze nu beroemd is geworden, werd haar overigens per toeval aangewezen. De andere kapitein die ingeboekt was voor de laatste reis van de Sea Watch 3 moest zich verontschuldigen. Rackete sprong in als vervangster.

Politiek is Rackete links maar niet militant. Dat blijkt ook uit haar pragmatische bijdrage aan het boek Neuland, waarin Seawatch-activisten hun reddingsmissies op zee beschrijven. Ze argumenteert daarin dat ze vindt dat er een EU-missie nodig is die de drenkelingen redt – of minstens meer financiering voor privéorganisaties voorziet. Ze is ook voorstander van een Europees spreidingsbeleid voor asielzoekers en de mogelijkheid voor migranten om asielaanvragen in te dienen in overzeese ambassades van Europese lidstaten.

Ze zegt de voorbije Europese verkiezingen gestemd te hebben voor de linkse Europese partij van de Griekse oud-minister van Financiën Yanis Varoufakis, maar noemt zich ook fan van de Deense EU-commissaris Margrethe Vestager omdat zij de strijd aanbond met multinationals die te weinig belastingen betalen.

Een voorbeeld

Rackete is nu vooral voor de Italiaanse binnenlandminister een mikpunt geworden van haat, op sociale media gretig gedeeld door zijn extremistische aanhang. Vorige vrijdag bestempelde Salvini haar in een Facebook-bericht nog als een ‘rijke en verwende Duitse communiste’. De advocaten van Rackete dienen nu een klacht in wegens laster en eerroof. Zelf zei Rackete in haar Spiegel-interview verrast te zijn hoe persoonlijk het migratiedebat geworden is. “Het debat zou om het falen van de EU moeten gaan, niet over individuen zoals ik die toevallig in de schijnwerpers komen te staan.”

Salvini wenst ze ook niet te ontmoeten. “Zijn beleid schendt mensenrechten. De wijze waarop hij zich uit is onrespectvol en ongepast voor een politicus met zo’n toppositie.”

Over de vraag of ze een volgende keer dezelfde keuzes zou maken aarzelt ze niet. “Ik zou opnieuw op dezelfde wijze handelen, het is mijn taak”, zei ze aan La Repubblica. “We hebben een muur doen vallen, een die opgericht was in de zee door een veiligheidsdecreet (van Salvini, red.). Soms moet je daden stellen van burgerlijk verzet om de mensenrechten te bekrachtigen en slechte wetten voor de rechter te brengen.”

De heldenstatus die ze in progressieve kringen wordt toegedicht wuift ze tegelijk wel weg. “Ik zie mezelf niet als heldin. Ik hoop wel een voorbeeld te zijn voor mijn generatie: we mogen niet op onze stoelen blijven zitten en afwachten. We zijn niet verplicht om alles in stilte en onverschilligheid te aanvaarden.”