Spektakeltoerisme in de gruwelpretparken van Vietnam en Cambodja
Wie in Vietnam de schuiltunnels van de Vietcong bezoekt, kan zich achteraf lekker uitleven met een machinegeweer. En in de Cambodjaanse Killing Fields wandel je tussen de stukgeslagen schedels. Smakeloze geldklopperij of een leerrijke confrontatie?
“In tunnels kruipen en machinegeweren schieten! Quite fun!” Op TripAdvisor bedeelde een Amerikaanse vrouw de Vietnamese tunnels van Cu Chi enthousiast met vier sterren. Het reusachtige tunnelcomplex vlak bij Ho Chi Minh – goed voor ruim 250 ondergrondse kilometers – is een van de populairste trekpleisters in de regio.
Hordes toeristen met zonnehoedjes op wurmen zich in de krappe tunnels, die speciaal voor hen breder zijn gemaakt, om te ervaren hoe de Vietcong zich in het duister staande hielden tegen de Amerikanen. Levensgrote poppen beelden Vietnamezen uit die met een of ander stuk gereedschap in de weer zijn, gidsen demonstreren goed verborgen boobytraps waardoor de vijand een pijnlijke dood stierf. En als apotheose van de excursie, voor slechts een kleine meerprijs: een rondje schieten met een AK-47 of M16.
Hoewel sommige bezoekers er wel 100 dollar aan kogels besteden, is niet iedereen even enthousiast over een historische excursie met voortdurend geknal op de achtergrond. “Een schietbaan op een plek waar 55.000 mensen een gruwelijke dood stierven lijkt me toch een tikkeltje ongevoelig en ongepast”, klaagt iemand op TripAdvisor. “Cu Chi is verpakt als pretpark met weinig oog voor de wreedheden van de oorlog”, schrijft reisblogger Mark Bowyer op Rusty Compass.
Bowyer kent de regio goed en weet dat de schietbaan al dertig jaar bestaat. Destijds werd die beschouwd als een wat gek ideetje van een land dat nog volop herstelde van zijn oorlogswonden en nogal onhandig op zoek was naar toeristische inkomsten. En, aan de busladingen te zien, met succes. Bowyer: “Maar stel je de commotie eens voor als een bekend slagveld als Normandië een schietbaan zou installeren?”
Massagraven
“Je zou denken dat de verschrikking van de tunnels volstaat, maar Cu Chu probeert een soort ervaring te creëren die blijft hangen”, vertelt John Lennon, professor toerisme aan de Glasgow Caledonian University. Hij lanceerde in 1996 de term dark tourism. “Nieuw is die hang naar overdrijven niet. Over Auschwitz werd ook lang gezegd dat zelfs de vogels er stil waren, wat onzin is. Maar dit soort uitwassen gedijt goed in een vrije markt met weinig regulatie, zoals in Vietnam.”
Tweehonderd kilometer daarvandaan, vlak bij de hoofdstad Phnom Penh, bezoeken dagelijks 800 mensen het Genocidal Center in Choeung Ek, beter bekend als de grootste van alle Killing Fields. Tussen 1975 en 1979 stierven onder het regime van de Rode Khmer naar schatting zo’n 2 miljoen mensen. Ruim de helft daarvan werden geëxecuteerd op die Killing Fields en daar gedumpt in massagraven.
Ook Nick Swartenbroux (31) is er vier jaar geleden geweest. “Ik krijg er nog rillingen van”, zegt hij. “Dat zoiets is kunnen gebeuren, en nog niet zo lang geleden, is heel vies.” Hij zag er de hutjes waar Cambodjanen moesten wachten op hun executie, de massagraven waaruit soms nog stukken botten, schedels en kleding steken. Er is een toren boordevol ingeslagen schedels, en een grote boom waartegen kleine kinderen werden doodgeslagen. “Toen is mijn vriendin even moeten weggaan.”
Maar wat sommige bezoekers, net als de Vietnamese schietbaan, een smakeloze vertoning noemen, vond Swartenbroux net beklijvend. “Iedereen heeft weleens gehoord over de Killing Fields, maar pas door die plek te bezoeken is het echt blijven hangen. Ja, het is nogal in your face, maar het is ook echt. Ik heb achteraf een boek gekocht met getuigenissen uit die tijd.”
Oogkleppen
Youk Chhang van het Documentation Center of Cambodia zei onlangs in een interview dat er ook culturele verschillen spelen: waar de westerse toeristen veelal de onnodige etalering van geweld schuwen, wil de Aziatische bezoeker volgens hem wel de expliciete beelden en bloederige details. “Je moet beide wensen bedienen.”
Het aantal bezoekers is er de laatste tien jaar verveelvoudigd. Net zoals iedereen die New York bezoekt toch even langs het monument voor 9/11 passeert, is het gruwelveld voor veel reizigers deel van het reisprogramma. “Dat zijn gebeurtenissen die zo groot zijn, dat ze een plek herdefiniëren. Je kunt ze niet negeren”, vertelt Lennon. Swartenbroux: “Ik vind het wel goed om even stil te staan bij wat er gebeurd is in een land. Anders reis je toch met oogkleppen op?”
Soms laten die toeristen sigarettenpeuken achter of nemen ze stukjes bot mee. Swartenbroux heeft ze ook gezien: de toeristen die in fluoshortjes uitgebreid voor de foto poseren aan die beruchte boom. “Dat zal je altijd hebben, zeker?”
Ideaal is dat lompe gedrag niet, beaamt Lennon. Hij heeft moeite met mensen die achteloos een foto van zo’n plek op Instagram posten na een kiekje van hun huisdier en een avondje uit. “Maar het belangrijkste is dat die plek bestaat. Ooit bestonden zo 345 velden. Anders dan in Duitsland is er in Cambodja geen nationaal debat of zelfreflectie over het verleden. Zonder deze site vervalt de herinnering, het bewijs dat deze genocide echt is gebeurd. Dat is extreem belangrijk in tijden van fake news, of in een land waar geen democratie heerst en waar de regering nog altijd banden heeft met de Rode Khmer.”
