De kernwapens in Kleine Brogel: het slechtst bewaarde geheim van België

Het moet samen met de afkomst van Delphine Boël het slechtst bewaarde geheim van België zijn: de Amerikaanse kernwapens op de militaire basis van Kleine Brogel. Officieel liggen die er niet, maar niemand die dat ook echt gelooft. Een document, besproken in de parlementaire assemblee van de NAVO, bevestigt nu het vermoeden dat op de luchtmachtbasis een kleine reserve aan kernkoppen bewaard wordt. Ook de andere basissen die telkens in dat verband genoemd worden – Büchel in Duitsland, Aviano en Ghedi-Torre in Italië, Volkel in Nederland, Inçirlik in Turkije – komen in het document voor.

Een verrassing is dat niet, want door de jaren heen stapelden de aanwijzingen zich op. De meest opvallende is de aanwezigheid van een Amerikaanse legereenheid, de ‘701st MUNSS’, in Kleine Brogel. Hun missie: Amerikaanse munitie bewaren en onderhouden. “Dat zegt genoeg. Als er geen kernwapens zouden liggen, zouden er ook geen Amerikanen rondlopen”, zegt Tom Sauer, professor internationale politiek aan de UAntwerpen. Op de andere Europese basissen met Amerikaanse kernwapens zijn gelijkaardige eenheden gestationeerd.

In 2013 lekte het klokkenluidersplatform WikiLeaks een reeks diplomatieke documenten, waaronder een bericht uit september 2009 van Howard Gutman, toenmalig Amerikaans ambassadeur in ons land. “Wat het militaire aspect betreft, zorgen de Amerikaanse tactische nucleaire wapens die in Kleine Brogel aanwezig zijn ervoor dat de regering een voorzichtige aanpak hanteert”, schrijft Gutman aan het ministerie van Buitenlandse Zaken in Washington. Later in 2009 zou buitenlandminister Yves Leterme (CD&V) met onder meer zijn Duitse en Nederlandse collega’s pleiten voor de terugtrekking van de Amerikaanse kernwapens uit Europa.

Ook voor gespecialiseerde onderzoekers bestaat er nauwelijks twijfel. Het Amerikaanse Bulletin of the Atomic Scientists noteerde in april nog in zijn jaarlijkse rapport dat Kleine Brogel twintig kernwapens herbergt. Het rapport wordt gezien als gezaghebbend; auteur Hans Kristensen is een autoriteit in zijn vakgebied en heeft goede contacten in het Pentagon. Bovendien wordt het rapport nota bene als bron gebruikt in een recentere versie van het genoemde document van het NAVO-parlement, waaruit de cruciale passage over Kleine Brogel geschrapt werd. Dat is een duidelijke indicatie dat de informatie erin betrouwbaar is.

Confirm nor deny

Het rapport wordt daarnaast niet ontkend door de Amerikaanse Defensie. ‘Confirm nor deny’ – bevestig noch ontken – is dan ook de officiële richtlijn voor vragen over Kleine Brogel. Belgische politici die gebrieft werden over de details fietsen doorgaans vlotjes om de hete brij heen, maar af en toe ging dat flink mis. Minister van Defensie Guy Coëme (PS) liet zich in 1988 ontvallen: “Op uitzondering van Kleine-Brogel zijn er geen andere types kernwapens in ons land.” Twintig jaar later maakte Pieter De Crem een gelijkaardige lapsus. “Defensie ontkent of bevestigt, maar iedereen weet dat er in Kleine Brogel een capaciteit nucleair aanwezig is”, zei de toenmalige minister van Defensie.

In 2013 maakten drie ronkende namen uit de Belgische politiek – voormalige premiers Jean Luc Dehaene en Guy Verhofstadt, en voormalig secretaris-generaal van de NAVO Willy Claes – de cirkel helemaal rond. In een videoboodschap pleitten ze ervoor om de kernwapens uit Kleine Brogel weg te halen. Waarmee ze dus ook toegaven dat die wapens er aanwezig zijn.

Door die ontboezemingen heeft het officiële Belgische standpunt bijna iets lachwekkends. Maar dat kan in zekere zin de bedoeling zijn, zegt Sauer. “Als je de aanwezigheid van de kernwapens echt geheimhoudt, heb je er niks aan. Ze zijn in de eerste plaats bedoeld om af te schrikken. Dat kan pas als je af en toe duidelijk maakt dat ze er daadwerkelijk liggen.” Duidelijk zijn is nu meer dan ooit nodig, zegt ook defensiespecialist Alexander Mattelaer (VUB). “Zeker sinds de Russische inval in de Krim communiceert de NAVO zelf ook meer en in meer detail over de nucleaire afschrikking. Er wordt forsere taal gesproken.”

De onbestaande geheimhouding bracht weliswaar ook kwaadwilligen op ideeën. In 2001 viel de politie binnen op het appartement van Nizar Trabelsi, een aan lager wal geraakte voormalige voetballer. Ze troffen er een machinegeweer aan en een ingrediëntenlijst voor het vervaardigen van de springstof TATP. Trabelsi bekende later dat hij plannen smeedde voor een aanslag op de basis van Kleine Brogel.

400.000 betogers

Voor tegenstanders is die episode een voor de hand liggende reden om de kernwapens uit ons land te bannen. Een meer fundamentele reden is dat ons land eigenlijk het Non-proliferatieverdrag overtreedt, dat ernaar streeft de verspreiding van kernwapens tegen te gaan. “Daarom kan ons land niet toegeven dat die wapens hier daadwerkelijk liggen”, zegt Ludo De Brabandere van Vrede vzw. Hij ziet nog een andere reden: door de aanwezigheid officieel te erkennen, zou de roep om een parlementair debat kunnen groeien.

Zo’n publiek debat is er in ons land amper geweest, ook niet toen de Belgische regering in volle Koude Oorlog akkoord ging om in Kleine Brogel en Florennes Amerikaanse raketten te stationeren als dreiging tegenover de Sovjet-Unie. Dat leidde tot een ongeziene volkswoede. De antirakettenbetoging van 1983 is nog steeds de grootste manifestatie uit de Belgische geschiedenis. Naar schatting 400.000 mensen kwamen in Brussel op straat om te protesteren.

“We zaten in een escalatie: er was genoeg nucleaire capaciteit om de wereld verscheidene keren te vernietigen, en nog begon de regering te spelen met korte- en middellangeafstandsraketten”, herinnert minister van Staat en Agalev-kopstuk Jos Geysels zich. “De oorlog kwam zowel geografisch als psychologisch erg dichtbij. Dat mobiliseerde veel mensen.”

Na de Koude Oorlog ebde de kritiek weg en werd het arsenaal afgebouwd. Het twintigtal B61-bommen die wel nog in ons land liggen, zijn elk tien tot vijftien keer zo sterk als degene die boven Hiroshima en Nagasaki werden gedropt. Dat kan in de nabije toekomst veranderen. De VS besliste recent om de kernbommen een update te geven, waarvoor ze tijdelijk naar Amerika gebracht moeten worden. Het biedt een uitgelezen moment zijn om een en ander in vraag te stellen: moeten ze daarna wel terug naar België?

Het antwoord op die vraag is meer dan een principekwestie. België is binnen de NAVO een van de lidstaten die relatief gezien het minst bijdragen – veel minder dan 2 procent van het bbp, zoals nochtans afgesproken is. Amerikaans president Donald Trump maakte al herhaaldelijk duidelijk dat die situatie niet kan blijven duren. Maar algemeen wordt ook aangenomen dat de kernbommen in Kleine Brogel ervoor zorgen dat uiteindelijk een oogje dichtgeknepen kan worden. De kans is groot dat de komende regering daarom gewoon verder doet alsof er in Kleine Brogel weinig aan de hand is.