EU niet onder de indruk van dreigementen Boris Johnson: ‘Laat Londen de No Deal maar leveren’

‘Déjà vu’ is het woord dat EU-diplomaten en ambtenaren het vaakst gebruiken als het over Johnson gaat. Johnson werd dinsdag uitgeroepen tot leider van de Conservatieven en daarmee tot de nieuwe premier van het Verenigd Koninkrijk. Zijn retoriek, zijn beloftes en rode lijnen, de vanwege hem vertrekkende Britse bewindslieden, het wordt schouderophalend aangehoord en aangezien. Johnsons verkiezingscampagne beschouwen diplomaten als een enkele reis Sprookjesbos-Efteling. “Compleet lachwekkend, ware het niet dat de brexit zelf zo’n trieste zaak is.”

Afgelopen weken had de EU even iets anders aan haar hoofd, zoals een serie topbenoemingen onder wie de voorzitter van de nieuwe Europese Commissie. Maar als Johnson woensdag de ambtswoning aan Downing Street 10 betreedt, vindt hij een volledige voorbereide Unie tegenover zich. De No Deal-draaiboeken zijn maanden geleden vastgesteld en sindsdien, indien nodig, geactualiseerd. Want dat is waar de EU van uitgaat: dat het Verenigd Koninkrijk op 31 oktober zonder akkoord de Unie verlaat.

Hoewel, met ‘BoJo’, zoals ze Johnson noemen, weet je het nooit, beamen diplomaten. “Dat is het enige positieve aan zijn wispelturige karakter: hij doet nooit wat hij heeft gezegd.”

Harde brexit

Verwachtingsvol kijken EU-ambtenaren naar wie Johnson straks als brexit-onderhandelaar aanwijst. Die keuze kan de broodnodige helderheid verschaffen over wat de nieuwe premier nu precies van plan is. Tijdens zijn campagne kwam Johnson niet verder dan de belofte dat zijn land op 31 oktober uit de Unie vertrekt, met of zonder deal. Gemakshalve negeerde hij het feit dat in het Britse Lagerhuis vooralsnog geen meerderheid is voor een harde brexit.

Johnson heeft het niet makkelijker gemaakt voor zichzelf. Net als zijn voorganger Theresa May, trok hij de nodige rode lijnen: de door May en de EU uitonderhandelde Uittredingsakte was ‘dood’; de beruchte backstop (de garantie dat er geen harde grens tussen Ierland en Noord-Ierland komt) moet van tafel en het geld dat de EU tegoed heeft van de Britten (geschat op minimaal 39 miljard euro) wordt de inzet van nieuwe onderhandelingen.

Het wekte in Brussel de nodige irritatie, wantrouwen en ongeloof, maar veel wijzer over wat Johnson voor ogen staat werden EU-onderhandelaar Michel Barnier en zijn team niet. “Er is nog geen begin van de start naar een openingszet”, merkt een diplomaat spottend op. “Met stoere taal heb je nog geen verhaal”, zegt een ambtenaar. Beiden vragen zich hardop af: gaat Johnson dezelfde kant op als May, die zichzelf op de knieën dwong met nietszeggende slogans (‘Brexit betekent brexit’) en onwrikbare uitgangspunten (uit de EU, uit de douane-unie, uit de interne markt)?

Bouwwerk

Brussel verwacht dat Johnson eerst naar Berlijn en Parijs zal reizen om af te tasten of de EU hem tegemoet wil komen. Hoog op zijn agenda staat ongetwijfeld ook de G7-bijeenkomst in Biarritz eind augustus waar hij opnieuw Angela Merkel en Emmanuel Macron ontmoet maar ook de Amerikaanse president Donald Trump, EU-president Donald Tusk en de nieuwe Commissievoorzitter Ursula von der Leyen.

Veel ruimte zal de EU hem niet bieden. Aan de Uittredingsakte wordt niet meer gemorreld. Dat bouwwerk om de rechten van de burgers, de rekening, de handel en de open Noord-Ierse grens zo veel mogelijk te waarborgen, blijft het eindbod van de Unie. Alsnog zwichten voor Johnson’s dreigementen en de backstop eruit halen, zou de geloofwaardigheid van de EU ondermijnen. “Dan weet Londen maar ook de rest van de wereld: als het echt spannend wordt, geeft de EU toe. Dat is de doodsteek voor elke onderhandelaar”, zegt een EU-ambtenaar.

Voor de toekomstige handelsrelatie met het Verenigd Koninkrijk ligt alles nog open, maar dan moeten de Britten wel aangeven wat ze willen. De Uittredingsakte die Johnson afwijst, geeft Londen tot eind 2022 om een handelsakkoord met de EU te sluiten, gedurende die tijd kan het Verenigd Koninkrijk gewoon zaken blijven doen met de EU.

Twee scenario's 

In het duister tastend over de komende stappen van Johnson, houdt de EU rekening met twee scenario’s. Het eerste is uitstel van de brexit omdat de Britse premier nieuwe verkiezingen uitschrijft. De EU zal daar ‘tandenknarsend’ mee akkoord gaan, verkiezingen zijn nu eenmaal heilig in de Unie. Maar het is de derde keer dat Londen dan uitstel krijgt: eerder werd de geplande vertrekdatum (29 maart) al verschoven naar 12 april en vervolgens naar 31 oktober.

Het tweede, volgens diplomaten waarschijnlijkste, scenario is dat van de harde brexit, dat zou betekenen dat Londen eind oktober vertrekt zonder akkoord. De zwaarst getroffen landen – Ierland voorop – kunnen dan rekenen op financiële steun van de EU. Zo staat er al een hulppakket klaar om Ierse vleesexporteurs te compenseren voor de misgelopen export naar het Verenigd Koninkrijk. “Door het eerdere uitstel is de No Deal-optie inmiddels geïnternaliseerd bij de andere 27 landen”, zegt een ambtenaar.

Dat door het Britse gedraal Londen nu een kandidaat-Commissaris moet aandragen voor de nieuwe Commissie, steekt diplomaten. “May was betrouwbaar voor Brussel maar machteloos in Londen, daardoor brak ze haar beloften. Johnson is onbetrouwbaar voor Brussel maar machtiger in Londen. De vraag is of hij wel resultaat kan leveren.”