Hoe de Puerto Ricanen een corrupte gouverneur tot aftreden dwongen

Twaalf dagen lang protesteerden Puerto Ricanen op straat tegen hun corrupte gouverneur Ricardo Rossello. Woensdagnacht kondigde hij aan af te treden. Hoe kwam het zo ver, en wat heeft de toekomst in petto voor dit tropische eiland onder Amerikaans gezag?

‘Ricky Renuncia!’ was de strijdkreet van honderdduizenden Puerto Ricanen die de afgelopen weken massaal de straten van hoofdstad San Juan op gingen. ‘Ricky, treedt af’, betekent het.

Ricky is Ricardo Rossello, de gouverneur van het eiland die woensdagnacht aftrad. Puerto Rico is Amerikaans grondgebied, de inwoners zijn Amerikaans staatsburger, maar het eiland is geen officiële staat en de inwoners hebben dus geen vertegenwoordiging in Washington DC (noch hebben ze stemrecht in de Amerikaanse presidentsverkiezingen). Het eiland wordt bestuurd door een gouverneur en dienst kabinet, en heeft een eigen parlement.

Op 13 juli publiceerde het onderzoeksjournalistieke platform CPI 889 pagina’s aan berichten uit de app Telegram. Het ging om twee maanden aan berichten uit een groep waaraan Rosello en enkele van zijn naasten deelnamen. Er stonden talloze homofobe en racistische opmerkingen in, maar er werd ook spot gedreven met de doden en nabestaanden van orkaan Maria, die in september 2017 het eiland verwoestte.

En de chat liet zien dat binnen de kring rondom Rossello allerlei informatie werd gedeeld over uit te geven overheidscontracten. Deelnemers aan de chat, waaronder Rosello’s beste vriend en lobbyist Elias Sanchez, maakten daar gretig gebruik van.

De datadump maakte aan de boricua’s (een bijnaam voor de Puerto Ricanen) duidelijk wat ze eigenlijk al lang wisten: de gouverneur had niet het beste met hen voor.

Er kwam aan het licht wat iedereen op het eiland eigenlijk al wist: dat het hier allemaal om vriendjespolitiek draait.

Dus trokken ze massaal de straat op. Onder hen was Alejandro Calaf Reichard, een recent afgestudeerde rechtenstudent en activist, die sinds Maria met zijn stichting ‘Water for Puerto Rico’ slachtoffers van de orkaan aan schoon drinkwater, nieuwe daken en andere reparaties helpt. ‘De onthulling van de chatberichten was zeker de katalysator die de boel deed ontploffen’, zegt hij, ‘samen met twee arrestaties door de FBI die in de week voor de onthulling gedaan werden.’ Op 11 juli werden Julia Keleher, de voormalige minister van onderwijs, en Ángela Ávila-Marrero, die het agentschap voor zorgverzekeringen leidde, gearresteerd omdat zij meer dan 15 miljoen dollar aan contracten aan vrienden en hun bedrijven zouden hebben toegespeeld. ‘Die twee zaken brachten aan het licht wat iedereen op het eiland eigenlijk al wist: dat het hier allemaal om vriendjespolitiek draait.’

Onrust broeit al langer

De chatberichten en arrestaties waren misschien de directe aanleiding voor de protesten, maar het broeit in Puerto Rico al jaren. In de eerste plaats bevindt het eiland zich al dertien jaar in een recessie en heeft het al decennia een enorme schuldenlast. Daarvoor schreef het lokale bestuur jarenlang schuldpapieren uit, totdat drie kredietbureaus in 2014 die papieren tot ‘junk-status’ veroordeelde. Al gauw kon Puerto Rico z’n schulden niet meer afbetalen (door de junk-status mocht het geen schuldpapieren meer uitschrijven) en in 2016 plaatste de federale overheid in Washington DC het eiland in feite onder curatele. Het stelde een controlecommissie met de naam PROMESA aan, die het lokale bestuur moest overzien terwijl het strenge bezuinigingmaatregelen instelde. Die troffen de Puerto Ricanen hard. Het eiland heeft al jaren te maken met een brain drain naar het vasteland en hoge werkloosheid: 45 procent van de mensen op het eiland heeft geen betaald werk. Het eiland is armer dan de armste staat van de VS, Mississippi.

En toen werd Puerto Rico in 2017 getroffen door achtereenvolgens orkaan Irma (die de nooroostelijke helft van het eiland trof) en Maria. Die laatste verwoestte noodzakelijke infrastructuur, waaronder wegen, watervoorziening en elektriciteit, over het hele eiland. Sommige mensen hadden negen maanden lang geen elektriciteit of stromend water. Bijna twee jaar later zijn er op het eiland nog talloze huizen te vinden waar geen dak op zit, maar een blauw afdekzeil overheen gespannen is.

Bedorven noodhulp

De hulpverlening na Maria kwam moeizaam op gang. Deels omdat ook het vliegveld en de haven verwoest waren, deels omdat Puerto Rico geen volwaardige staat is en -zoals de boricua’s het zien- als minderwaardig aan bijvoorbeeld Houston en Florida gezien wordt (Amerikaanse regio’s die dezelfde zomer hard door een orkaan werden getroffen). Maar alle eilanders wisten ook dat het bestuur van Puerto Rico het geld dat wel binnenstroomde vanaf het vasteland misschien niet helemaal eerlijk verdeelde. ‘Alle noodhulp die verdeeld werd na Maria, en al het geld dat voor heropbouw bestemd was, ging ontzettend langzaam door het systeem’, aldus Reichard.

Veel noodhulp werd op verschillende plekken op het eiland opgeslagen, en nooit verdeeld. In augustus 2018, bijna een jaar na de orkaan, berichtte de New York Timesover tien zeevaartcontainers vol water, eten en luiers die op een parkeerterrein geparkeerd stonden. De noodhulp was helemaal bedorven en door ratten en ander ongedierte aangevreten. Degene die bevolen had de noodhulp daar te parkeren? Beatriz Rossello, de vrouw van de gouverneur. ‘Iedereen wist dat hulp en geld dat van FEMA (het noodhulpagentschap van de VS, nvdr.) via tussenpersonen naar Puerto Rico ging problematisch was’, aldus Reichard. ‘En we wisten ook allemaal al dat burgemeesters en politici over het hele eiland contracten voor heropbouw aan vrienden werd gegeven. Er was veel shady stuffgaande.’

Feest op straat

Maar de chatberichten die openbaar werden gemaakt, brachten de corruptie in zo’n mate aan het licht, dat de Puerto Ricanen het niet meer konden negeren. Dag na dag trokken honderdduizenden demonstranten naar La Fortaleza, de ambtswoning van de gouverneur. Afgelopen maandag waren er zoveel demonstranten dat een snelweg in San Juan kilometers lang vol stond met mensen. Naar schatting demonstreerden toen een miljoen mensen, oftewel een derde van alle bewoners van het eiland.

De sfeer onder de demonstranten was goed, zegt Reichard. ‘Zelfs in de stromende regen was de sfeer gemoedelijk. Er was een gevoel van solidariteit en kameraadschap. Partijkleuren verdwenen als sneeuw voor de zon. Heel Puerto Rico was verenigd in een doel: de gouverneur laten aftreden.’

Aanvankelijk hield Rossello vol door de mensen verkozen te zijn en dat hij daarom zijn taak moest afmaken. In een confronterend interview op Fox Newsvan afgelopen maandag kwam Rossello bijzonder wereldvreemd over. Keer op keer herhaalt hij dat hij ‘bezig is met een proces van zelfreflectie’ en dat hij moet afmaken waar hij aan begonnen is, omdat hij door het volk gekozen is. Dat het volk in grote getalen voor zijn deur stond en zijn aftreden eiste, zoals presentator Shep Smith hem herhaaldelijk zei, deed er kennelijk niet toe.

Rossello had vorig weekend al aangegeven zich in 2020 niet kandidaat te stellen voor de nieuwe verkiezingen, maar pas woensdagnacht werd de druk op hem te groot: in een video die op televisie en Facebook werd uitgezonden, kondigde hij aan per 2 augustus af te treden. Op de straten van San Juan barstte vervolgens feest uit.

https://twitter.com/NAlvarezWFTV/status/1154248182936821760Nancy Alvarezhttps://twitter.com/NAlvarezWFTV

THE MOMENT. 🇵🇷
They huddled around their phones and then the crowd ERUPTED.
Ricardo Rosello leaving office Aug 2.#RickyRenuncio @WFTV #PuertoRicoSeLevanta pic.twitter.com/hZrXQqLuEc

— Nancy Alvarez (@NAlvarezWFTV) July 25, 2019

Hoe nu verder?

Volgens de wet in Puerto Rico is de minister van Buitenlandse Zaken de persoon om het stokje van de gouverneur over te nemen. Alleen is die vorige week al afgetreden omdat hij ook in de chatgroep zat waarin de vele racistische en homofobe uitspraken werden gedaan. De volgende in de rij is de minister van Justitie, Wanda Vazquez. Maar die heeft ook geen onbesproken reputatie. Er is veel kritiek op haar, bijvoorbeeld van senatoren, omdat ze bepaalde verdenkingen van corruptie binnen haar partij (New Progressive Party, waartoe ook Rossello behoort) niet onderzocht heeft. En vorig jaar moest ze haar functie tijdelijk neerleggen omdat ze verdacht werd van een ethische schending (waarvoor ze uiteindelijk werd vrijgesproken). En Vazquez is bevriend en werkt samen met Valerie Rodríguez Erazo, de vrouw van Elias Sanchez. Dat is de beste vriend van Rossello die ook in de chatgroep zat en die miljoenen verdiende aan overheidscontracten die hij via vriendjespolitiek verwierf.

Binnen Rossello’s partij wordt een schaakspel op het hoogste niveau gespeeld.

Vazquez is dus niet erg geliefd bij de boricua’s. Woensdag was er zelfs al een nieuwe hashtag trending in Puerto Rico, #WandaRenuncia. Maar omdat Rossello pas volgende week aftreedt, zou er nog iemand anders naar voren geschoven kunnen worden. ‘Binnen de NPP (Rossello’s partij New Progressive Party, nvdr.) wordt een schaakspel op het hoogste niveau gespeeld’, zegt Reichard. ‘Er wordt gespeeld om de positie van minister van Buitenlandse Zaken.’ Als er voor komende vrijdag iemand wordt aangesteld op die post, wordt hij of zij de opvolger van Rossello. Diegene blijft dan een jaar zitten, want in 2020 zijn er weer verkiezingen voor een nieuwe gouverneur. ‘En zonder twijfel zal niemand met aspiraties voor 2020 het nu overnemen. Niemand wil z’n politieke carrière laten besmeuren met het zooitje waarin we ons nu bevinden’, aldus Reichard.