Het einde is zoek in Hollywood: waarom films oneindig beginnen te duren
Ooit duurde een film 90 minuten, vandaag zijn films letterlijk eindeloos. Marvel kondigde de volgende titels van zijn Cinematic Universe aan, de superheldenreeks waar maar geen einde aan lijkt te komen. Wil Hollywood zijn verhalen nog wel afronden?
Lord of the Rings-acteur Elijah Wood vertelde in The Graham Norton Show ooit een bijzonder geinige anekdote over een ontmoeting met Jack Nicholson, backstage, tijdens een uitreiking van de Golden Globes. Nicholson was naar het derde en laatste deel van The Lord of the Rings gaan kijken, en zei tegen Wood: “Weet je, die film... Hij eindigde gewoon niet. Wat gebeurt er uiteindelijk?”
U moet weten: nadat de ring vernietigd wordt en het rijk van Sauron in elkaar stuikt (het logische einde) is er nog een koningskroning (ook een mooi einde), een epiloog waarin je ziet wat er van de andere hoofdpersonages is geworden (goede plek om af te ronden) en een slotscène waarin Elijah Woods personage, Frodo, naar The Undying Lands vertrekt (het uiteindelijke einde). De film klokt af op 3 uur 21 minuten, en dat was te veel voor Nicholson. “Ik heb het einde niet eens gezien, ik ben daarvoor nog vertrokken.”
3.000 uur superheldencinema
Een mens vraagt zich af wat de Oscar-winnende acteur uit One Flew over the Cuckoo’s Nest en The Shining zou vinden van het Marvel Cinematic Universe, de reeks films die in 2008 begon met de eerste Iron Man-film en afgelopen weekend records brak toen Avengers: Endgame de meest succesvolle film uit de geschiedenis werd.
In datzelfde weekend werd ‘Phase Four’ aangekondigd, de vierde fase van het Marvel Cinematic Universe. In nauwelijks anderhalf jaar tijd worden vijf films uitgebracht, waaronder een film rond het personage Black Widow en een nieuwe Thor-aflevering, waarin Natalie Portman de hamer zal zwaaien.
Thor: Love & Thunder wordt de 28ste (!) film in het Marvel Cinematic Universe. Momenteel staat de totale speelduur, na 23 films, op exact 3.000 minuten superheldencinema. Dat is vijftig uur, meer dan twee keer zoveel als de complete The Lord of the Rings- en The Hobbit-trilogies tezamen.
‘Post-credits scene’
Met andere woorden: het Marvel Cinematic Universe eindigt niet. Het is, letterlijk, ‘eindeloos’, een aaneenschakeling van tot dusver 23 ‘beginnen’.
Want elke film, van Iron Man uit 2008 tot Captain Marvel uit 2019, is in de eerste plaats de aanzet voor de volgende film. Halverwege of na de credits – de resem namen van medewerkers die doorgaans ‘het einde’ van de film markeren – komt er (vrijwel) altijd een zogenaamde post-credits scene, waarin een aanzet wordt gegeven voor een nieuwe film.
Dat is wat letterlijk gebeurt: het verwachte slot van de ene film wordt ingeruild voor het begin van de volgende.
Marvel staat daar niet alleen in. Jurassic World – Fallen Kingdom, het vijfde (!) deel van de Jurassic Park-franchise, eindigde met een compilatie van dinosaurussen die zich vrijelijk over het Amerikaanse vasteland bewegen, als aanzet voor een volgende episode.
Je kunt ook aan Harry Potter denken: toen er na acht films eindelijk een einde kwam, leken de studiobonzen te beseffen dat nog geld uit de zakken van tovenaarsfans te kloppen was. En werd de Fantastic Beasts-franchise gelanceerd: nog eens vijf films, prequels in dit geval, in het Harry Potter-universum.
En dan is er natuurlijk Star Wars. De iconische space opera is inmiddels aan zijn derde (!) trilogie bezig: de eerste eindigde, netjes afgerond, in 1983. Maar toen kwamen nog de gewraakte prequels (1999-2005), en nu zijn ze bezig aan de sequels (de negende film wordt in december verwacht). Daarbij komen nog nieuwe Anthology-films, zoals Rogue One en Solo.
Nergens naartoe
In het scenaristenvakblad Script Magazine verwoordt Ray Morton, auteur van het boek A Quick Gide to Scriptwriting, het zo. “Veel moderne films hebben geen einde. De meeste grote studio-blockbusters zijn vandaag onderdeel van grote franchises die blijven voortduren – de individuele films zijn niet bedoeld als op zichzelf staande verhalen, maar als deeltjes van een veel groter geheel.”
Maar, legt hij ook uit, “het einde is wat een dramatisch verhaal tot een verhaal maakt – zonder heb je alleen een reeks gebeurtenissen en incidenten die misschien wel entertainend zijn, maar die nergens naartoe gaan en niets betekenen.”
Hij vergelijkt het met de tv-series van tegenwoordig, waar maar al te graag nieuwe seizoenen aan worden gebreid. “De meeste series blijven maar duren, zonder dat ooit iets wordt afgerond. Uiteindelijk verlies ik gewoon mijn interesse.”
Hoogst onrustwekkend
Het is een ontluisterende vaststelling: het huidige verdienmodel van Hollywood, de grootste verhalenindustrie ter wereld, wringt de verhaalkunst vakkundig de nek om. De reden is simpel: het model brengt geld op. Bakken geld.
Voor sequels, prequels, reboots en remakes kun je een bestaande fanbasis aanspreken, wat een garantie op inkomsten betekent: het vergt veel meer risico’s om telkens nieuwe verhalen te vertellen en het bioscooppubliek ervan te overtuigen dat ze die verhalen op het grote scherm willen zien.
In november legde The New York Times fijntjes uit welke films het meeste geld opbrengen in de VS, nog steeds de belangrijkste filmmarkt ter wereld. “In de jaren 80 waren zes van de twintig best verdienende films in de VS sequels. Dit decennium zijn dat er tot nu toe zeventien.”
Zelfs wie niet graag cynisch doet over de zogenaamde sequelitis-epidemie in Tinseltown, die de laatste decennia onuitroeibaar lijkt te zijn geworden, komt tot de vaststelling dat bepaalde symptomen hoogst onrustwekkend zijn. Dat Hollywood zich niet meer interesseert voor het afronden van een verhaal, is er maar één van.
Honger naar meer
Dat hoeft niet te betekenen dat een film met een klassiek happy end moet besluiten, of dat alle losse eindjes in de laatste minuten van een verhaal netjes moeten worden vastgeknoopt.
Neem Lost in Translation. Die film, over een vereenzaamde jonge vrouw (Scarlett Johansson) en een vereenzaamde oudere man (Bill Murray) die elkaar tegenkomen aan de bar van een hotel in Tokio, heeft een van de mooiste slotscènes uit de filmgeschiedenis: Murrays personage vertrekt weer naar de States, maar bij een laatste ontmoeting fluistert hij iets in Johanssons oor.
Kijkers komen niet te weten wat precies: het verdere verloop van hun verhouding is ambigu, en de twee mensen die we het afgelopen anderhalf uur hebben leren kennen, gaan verder met hun leven, zonder dat de kijkers daar getuige van zijn.
Maar het verhaal van Lost in Translation – twee eenzame zielen in Japan vinden, al is het maar even, vertroosting bij elkaar – is wel afgerond.
De (Amerikaanse) filmgeschiedenis zit vol met dat soort iconische eindes, slotscènes die in het collectieve geheugen gegrift zijn omdat ze hun publiek gechoqueerd, verward of ontroerd achterlieten. Denk aan Humphrey Bogart in Casablanca, aan Chief die op de vlucht slaat in One Flew over The Cuckoo’s Nest of, recenter, aan de melancholische glimlach van Emma Stone en Ryan Gosling in La La Land.
Het zijn momenten die de voorgaande twee uur van een nieuwe, diepere betekenis voorzien, in plaats van die als een uitgesponnen generiek te beschouwen. Zulke filmmomenten geven het publiek de ruimte om de ervaren gebeurtenissen te verwerken en te koesteren. Ze bieden de kijkers voldoening, in plaats van honger naar meer.
De ezel en de wortel
Is het eerlijk om die films te vergelijken met de gigantische evenementen die Avengers, Star Wars of Jurassic World zijn geworden? Misschien niet helemaal. Maar ook grote spektakelfilms kunnen hun verhaal netjes afronden. Denk aan het einde van Titanic, of aan dat van E.T. the Extra-Terrestrial.
Studiobonzen zijn blijkbaar vergeten dat het zo ook kan. Ze beschouwen hun publiek als een ezel die achter een onbereikbare wortel aanrent. Omdat ze geen einde kunnen bedenken.
Hoe langer de aanzet en de opbouw van een verhaal, of wat daarvoor moet doorgaan, duurt, hoe moeilijker het overigens wordt om een bevredigend einde te bedenken. Het is niet ondenkbaar dat, als het Marvel Cinematic Universe of de Star Wars-saga ooit worden afgerond, veel fans ontevreden en onbevredigd zullen zijn.
Scenaristen noemen dat het Lost-syndroom, naar de gelijknamige tv-reeks die zes seizoenen lang het ene mysterie na het andere opeenstapelde, en uiteindelijk eindigde met een plof in plaats van met een knal.
Herbronnen
Wordt dat het lot van Avengers, van Star Wars, van de dinosaurussen uit Jurassic World en de tovenaars uit het Harry Potter-universum? Als de studio’s (en de scenaristen die ze inhuren) niet snel de kunst van de verhaalvertelling herontdekken, zou het zomaar eens kunnen. Dan produceert Hollywood enkel nog “reeksen gebeurtenissen en incidenten die niets betekenen”, in plaats van goede verhalen die je langer bijblijven dan de paar maanden die je moet overbruggen tot de vervolgfilm in de zalen komt.
Misschien moeten de grote Hollywood-bazen eens hun archieven doorpluizen. Met een beetje geluk vinden ze er nog zo’n plakkaatje dat vroeger, voor de uitvinding van post credits scenes, het laatste, sierlijke beeld van een film uitmaakte.
The End.