Hoe ziet de ideale vriend eruit & 7 andere vragen beantwoord over vriendschap

In de nineties leerden we de personages van ‘Friends’ kennen. In de nillies werd het fenomeen bff’s – oftewel best friends forever – geïntroduceerd. Anno 2019 bewijst onderzoek het zwart-op-wit: vrienden maken ons gelukkig. Om precies te zijn: bijna zestig procent van ons geluk is maakbaar, zo blijkt uit de finale resultaten van het Nationaal Geluksonderzoek van de UGent en levensverzekeraar NN. In het gelukzelfbouwpakket zitten vier belangrijke onderdelen. Het grootste? Sociale relaties dus, oftewel betekeniswaardige contacten met
anderen. Ook wel bekend onder de noemer vriendschap. Maar wat is dat, vriendschap? ‘Het zijn van vriend’, aldus hulplijn de Dikke Van Dale. Gelukkig is klinisch psychologe Chloé De Bie net iets uitgebreider van stof.

Chloé De Bie: “Vriendschap is zodanig individueel dat het zich moeilijk in een formule of definitie laat gieten. Iedereen heeft iemand nodig, maar de verwachtingen die we jegens onze ‘bff’ koesteren, kunnen erg variëren. Toch is er een gemeenschappelijke grond: er is altijd sprake van een soort verbinding tussen twee of meerdere partijen die gevoed wordt door wederzijds vertrouwen. Daarnaast zijn er verschillende faciliterende factoren of randvoorwaarden. Een eerste is wederkerigheid. Eenvoudiger gezegd: als jij een berichtje stuurt, verwacht je dat je vriend antwoordt, en vice versa. Ten tweede draait vriendschap rond ‘similarity’ of ‘gelijkheid’: we merken dat mensen die min of meer dezelfde interesses hebben meer geneigd zijn om naar elkaar toe te trekken. Meteen ook de reden waarom vriendschappen kunnen doodbloeden: wie je bent en waar je van houdt, durft nogal eens te veranderen in de loop van de jaren. Net zoals je woonplaats: factor drie is dan ook nabijheid. Hoe verder iemand van je verwijderd is, hoe groter het risico dat de band verwatert. Tenzij die persoon beschikbaar blijft: vrienden gaan ervan uit dat ze op elkaars prioriteitenlijstje staan. Niet per se helemaal bovenaan, maar als iemand pas over vier maanden een gaatje in zijn of haar agenda heeft, lijkt de boodschap me klaar en duidelijk. Je verwacht namelijk dat er een bepaalde wederzijdse interesse is, waaruit vanzelf de behoefte voortvloeit om elkaar van tijd tot tijd te zien of te horen.”

Tinder, happn of een inmiddels oldskool datingwebsite: de liefde vond haar weg naar het wereldwijde web. Vriendschap daarentegen … Chloé De Bie: “Tinder staat bekend als platform voor snelle dates en afspraakjes voor één nacht. Toch zoeken heel wat gebruikers echt naar de liefde. Of naar vriendschap, aldus hun profiel. Wat voor de liefde geldt, geldt in elk geval ook voor de vriendschap: geen van beide zal spontaan op je af komen lopen. Dus komt het erop aan om uit je comfortzone te komen – weg dus met dat geswipe vanuit je luie zetel – en de wijde wereld in de stappen. Niet dat je meteen een trektocht door de Andes moet gaan maken: met een kookcursus, yoga-initiatie of danslessen kom je al een heel eind. De enige voorwaarde is dat de activiteit op zich jou interesseert. Dan deel je meteen al minstens één interesse met de rest van de aanwezigen.”

Tien jaar geleden waren jullie bff’s. Maar ‘voor eeuwig’ bleek een rekbaar begrip. Waarom doven vriendschappen uit? De Nederlandse socioloog Gerald Mollenhorst onderzocht hoe vriendschappen zich ontwikkelen. Naar analogie met onze sokkencollectie, blijkbaar. In zeven jaar raak je gemiddeld de helft ervan kwijt, om ze door andere exemplaren te vervangen. Chloé De Bie wijst op het leeftijdsgebonden aspect. “Ons netwerk piekt in de adolescentie. Vrienden maken is dan een fluitje van een cent, met dank aan de school. Na schooltijd is er de sportclub; in het weekend wordt zondag ingepalmd door de jeugdbeweging. Zeeën van tijd, dus tal van vrienden. Tot het echte leven aanbreekt. In de ratrace wordt vrije tijd een schaars goed. Met de jaren
worden we ook kieskeuriger als het op vrienden aankomt.’ Net als de zes bekendste Friends van het westelijk halfrond gaan ook reallifevrienden hun eigen weg. Met dank aan verhuizingen,
huwelijken en de ooievaar. Toch is er goed nieuws. ‘Kwantiteit maakt plaats voor kwaliteit. Het leven zal ups, downs én wijsheid brengen. Want in de grootste miserie leer je je echte vrienden kennen.”

Chloé De Bie: “De redenen waarom we vriendschappen sluiten, zijn persoonlijk en variëren met de jaren. Bij kleuters is vriendjes worden ruilhandel in de puurste vorm: als je mij een stukje koek geeft, mag je naar mijn feestje komen. Het emotionele luik komt pas jaren later. Vanaf de puberteit zoeken we iemand die een engagement wil aangaan. Om vrienden te kunnen zijn, moet je jezelf durven bloot te geven.”

“Als mens voelen we de noodzaak om ons met anderen te verbinden. Bepaalde eigenschappen faciliteren dat gedrag. Ooit bracht een onderzoek de karakteristieken van de ideale vriend in kaart. Dat zijn er tien. Vriendschap is evenredig participeren en delen, genieten van elkaars gezelschap en elkaar helpen in nood. Echte vrienden geloven dat ze in elkaars belang handelen. Ze aanvaarden de ander, respecteren, begrijpen en vertrouwen elkaar. Ze kunnen zichzelf zijn en hoeven zich niet anders te gedragen. En last but not least: ze hebben dezelfde interesses. Een hele waslijst dus. In theorie bezit élke goede vriend die tien kenmerken. Maar vriendschap is geen wetenschap. Net zoals in de liefde zal je al je vereisten zelden in één persoon terugvinden. Gelukkig is vriendschap niet exclusief. De tien eigenschappen kunnen verpersoonlijkt worden door verschillende mensen.”

Als je de tien kenmerken die dé ideale vriend heeft in de praktijk over je vriendenkring mag verdelen, zijn etiketten snel gekleefd. De bff, shopbuddy of drinkebroer: voor elke gelegenheid de gepaste buddy. De Griekse filosoof Aristoteles was wat dat betreft zijn tijd ver vooruit. Hij zag drie soorten vriendschap: vriendschap gebaseerd op nuttigheid, vriendschap gebaseerd op plezier en vriendschap gebaseerd op een gemeenschappelijke deugd. Latere denkers waren veeleer fan van het cirkelmodel. Daarin ben jij het stralende middelpunt van het vriendschapsuniversum. Het dichtst bij jou, in de ‘inner circle’, staan je hechte vrienden. Daarna komen de leden van de ‘outer circle’: vaak eerder goede kennissen met wie je weleens een pint gaat pakken. Je diepste zielenroerselen hoeven zij daarentegen niet te horen. Heel overzichtelijk. Maar ook waar?

Chloé De Bie: “Op zich vind ik dat een heel goede theorie. Het helpt je in elk geval te bepalen wie je wanneer moet bellen. Al ben ik van mening dat er meer dan twee cirkels zijn. Waar laat je anders de mensen met wie je even innig contact had, maar die nu wat naar de achtergrond verdwenen zijn? Bovendien kunnen de cirkels van inhoud wisselen. Hoe meer tijd je met elkaar doorbrengt, hoe hechter je band wordt. Maar zodra die fijne collega elders gaat werken, verwatert het contact meestal. Hup, naar een andere cirkel dus. Bovendien verenigen bepaalde negatieve of positieve gebeurtenissen ons met mensen die hetzelfde doormaken en veranderen onze vriendschapsbehoeften met de tijd. Zo zal een jonge twintiger vooral mensen rondom zich verzamelen die graag een stapje in de wereld zetten, terwijl nieuwbakken mama’s en papa’s naar andere jonge ouders toe trekken. Kortom: welke plaats een bepaalde vriend in jouw top vijf of tien bekleedt, varieert sterk.”

Chloé De Bie: “Als je ervandoor gaat met het lief van je bestie, zal dat je waarschijnlijk niet in dank afgenomen worden. Verder zou geld lenen aan je vriend de snelste manier zijn om hem kwijt te spelen. Maar meestal komt er wat minder drama en sensatie aan te pas. Het gros van de vriendschappen sterft op een gegeven moment een stille dood. Diagnose? Geen wederkerigheid meer, gedeelde interesses, nabijheid of beschikbaarheid, de vier factoren die de vriendschap voordien onderhielden.”

“Ik weet dat het geen mooie theorie is, maar in se kan je vriendschap vergelijken met kapitalisme: in beide modellen moeten de kosten en baten in evenwicht zijn. Als jij het gevoel hebt dat je veel inbrengt – in de vorm van je vrije tijd, traktaties of troostende schouders – maar er aan jou nooit wat gevraagd of gegeven wordt, is de kans groot dat je je op termijn terugtrekt als investeerder. Lees: je stuurt geen berichtjes meer en zoekt iemand anders om mee te gaan shoppen of pintelieren.”

Chloé De Bie: “Wat mij betreft, is het antwoord hier tweeledig. Enerzijds: ja, want onderzoek bewijst dat vriendschappen vluchtiger geworden zijn. Omdat we de lat steeds hoger leggen, zowel op amoureus als vriendschappelijk vlak: voor ieder ligt er een lijstje met eisen klaar. We zijn niet alleen jobhoppers geworden, maar ook friendhoppers. Mede dankzij Facebook en co.: als het met vriendin X niets wordt, dan sturen we toch gewoon een berichtje naar vriendin Y?”

“Anderzijds: nee, want dankzij sociale media is het makkelijker geworden om in contact te blijven met elkaar. Ik zie mijn vrienden soms maar één keer per maand, maar ik hoor ze wel dagelijks via sms, Facebook of WhatsApp. De behoefte aan sociaal contact zal er altijd zijn, alleen de invulling ervan verandert. Onze grootouders hadden een bankje in hun voortuin, onze ouders hingen uren aan de telefoon en wij delen wel en wee via onze
smartphone.”

Twee jaar lang onderzocht gezondheidseconoom Lieven Annemans (UGent) wat ons gelukkig maakt. Onze sociale relaties hebben de grootste zuivere invloed op ons maatschappelijk geluk, gevolgd door gezondheid, de financiële situatie en de relatie met een partner. Chloé De Bie kadert dat resultaat: “We worden als mens geboren met de drang om ons te hechten aan anderen. Relaties aangaan met anderen is dus gewoon een basisbehoefte pur sang. We hebben anderen nodig, in goede en slechte tijden. Gedeelde smart is halve smart, en gedeeld geluk is dubbel geluk. En het is besmettelijk: als een van je vrienden gelukkig is, straalt dat sowieso af op jou.”