"Theo Francken heeft het debat vergiftigd"

"Ik vond het er volledig over", zegt Meyrem Almaci. "Na die tweet van Theo Francken dacht ik: nu moet het gedáán zijn. De N-VA heeft een groot probleem met meervoudige identiteit, en dat aanvaard ik niet meer. Francken vroeg aan mijn partijgenoot Wouter De Vriendt of ik het autoritaire optreden van Erdogan steun, terwijl hij heel goed weet wat mijn positie is. Ik heb altijd de democratie verdedigd, daar bestaat niet de minste twijfel over. En toch wilde Francken mij per se verkeerd framen. Hij heeft het debat vergiftigd. Heel bewust, en dat vind ik verwerpelijk. Een staatssecretaris moet geen opruiende taal spreken. Het is genoeg geweest met die polarisering."

Almaci is boos. Sinds de mislukte staatsgreep in Turkije wordt de Groen-voorzitster platgebeld omdat iedereen haar mening wil kennen en verwacht dat ze een kamp kiest. "Zo kom ik in een onmogelijke positie", zegt ze. "Ik wil hierover één keer expliciet een interview geven, maar daarna houdt het voor mij op. Ik ben een Belgische politica, ik ben Kamerlid en partijvoorzitter. De standpunten van mijn partij zijn duidelijk. Ik wil niet constant aangesproken worden op mijn afkomst. Politici met een migratieachtergrond worden verdorie harder aangepakt dan politici die bankier spelen."

Ook journalisten riepen haar ter verantwoording, zegt ze. "Patrick Van Gompel van VTM vond het vreemd dat ik het niet opnam voor de Gülen-beweging, die nu door president Erdogan wordt verdacht van de mislukte staatsgreep. Met alle respect, maar dat bewijst dat Patrick niet weet wat de Gülen-beweging precies is. Gülen heeft ook een donkere kant, ik snap dat het een mogelijke piste is dat zij achter de staatsgreep zaten. Maar voor alle duidelijkheid: ik kies geen partij. Het grote probleem is dat iedereen mij blijkbaar wil dwingen om kleur te bekennen over de politiek van een ander land. Dat toont aan dat men nog niet in het reine is met mijn positie als Vlaamse politica."

Woensdag kreeg u wel applaus in de Kamer, na uw moedige tussenkomst over de situatie in Turkije en de manier waarop Erdogan de democratie uitholt.

Almaci: "Maar de meerderheidspartijen zijn wel héél stil gebleven na die poging tot staatsgreep. Toen gaven ze niet thuis om de democratie te verdedigen. Dat is hypocriet. Je bent zelf niet dapper, maar verwacht dat wel van mensen met een Turkse achtergrond, die je zo in een moeilijk parket brengt. Maar goed, ik heb mijn nek uitgestoken, dat klopt. Het was nodig. Ik heb even overwogen om het woord te laten voeren door onze buitenlandexpert Wouter De Vriendt, om niet te capituleren voor de Theo Franckens van deze wereld. Maar ik heb het toch zelf gedaan."

Brengt u zichzelf daarmee in gevaar?

"Dat hoort bij de job. Ik ben een democraat in hart en nieren en ben verkozen om het programma van mijn partij te verdedigen. Op zo'n moment kun je niet zwijgen. Maar het heeft gevolgen voor mij, dat is duidelijk. Ik krijg ook positieve reacties, maar sommigen vinden mij een landverrader, dat hoor ik op straat, dat lees ik op sociale media. Voor mijzelf vind ik dat niet erg. Maar ik heb ook familie, zowel in België als in Turkije, en die mensen zitten niet in de politiek, maar worden daar ook op aangesproken."

Hebt u eigenlijk de dubbele nationaliteit?

"Gaat u nu alle vragen afvinken die de meeste mensen zich stellen? (lacht) Bon. Ja, ik heb de dubbele nationaliteit. Ik ben in België geboren, en heb op mijn 18de de Belgische nationaliteit aangevraagd, om te kunnen stemmen. Belgen in het buitenland kunnen sinds 2007 ook de Belgische nationaliteit behouden. We gebruiken in dit debat twee maten en twee gewichten. Ook België wil landgenoten niet dwingen om te kiezen, omdat veel mensen een emotionele band met hun land van herkomst willen bewaren."

Is die band van Belgische Turken met Turkije niet wat té sterk?

"Ik kan alleen maar voor mijzelf spreken. Mijn loyauteit ligt bij dit land en mijn partij. Ik heb hier mijn leven, mijn kinderen, mijn toekomst. Maar er zijn veel Turkse Belgen die een sterke band hebben met Turkije, ja. Wij zijn opgevoed met een patriottisch gevoel. Waar niets mis mee is. Ik zou willen dat wij in België ook wat patriottischer zouden zijn."

Maar de Turkse reacties, in Beringen vooral, waren wel érg heftig.

"Die escalatie is onaanvaardbaar. Ik heb dan ook onmiddellijk opgeroepen tot kalmte."

Schrok u daarvan?

"Ik probeer nog in te schatten hoe groot de groep is die effectief oproept tot haat. Het is moeilijk om daar zicht op te krijgen, omdat men sociale media ook vanuit Turkije kan voeden. Maar de taal van de woordvoerder van de Turkse ambassadeur, die de Vlaamse overheid beschuldigde van banden met de Gülen-beweging, was natuurlijk ook totaal onaanvaardbaar. We mogen de Turkse spanningen hier niet importeren."

De Turkse overheid houdt van oudsher nauw contact met de Turken in het buitenland. Ook de imams worden daar opgeleid en dan uitgezonden.

"Groen vindt al lang dat wij in Vlaanderen onze eigen imams moeten opleiden, zodat het mensen zijn die onze taal en onze context kennen. Maar zolang die opleiding niet bestaat, kun je niet uitsluiten dat imams uit het buitenland komen. Daar moet je ook eerlijk in zijn. Een moskee moet trouwens een neutrale plek zijn, daar mag niet aan politiek gedaan worden."

Gebeurt dat niet?

"Diyanet, zeg maar de kerkfabriek van Turkije, waakt erover dat het niet gebeurt. Ik heb deze week een oproep gezien die circuleert in de Turkse gemeenschap om in de moskee vooral niet aan politiek te doen. U merkt het: de situatie is veel genuanceerder dan velen vandaag denken."

Was u tegen de deal van de Europese Unie met Turkije over de pushback van vluchtelingen?

"Ja. Omdat het geen oplossing is. De nieuwe routes die nu worden gebruikt, bewijzen dat. Wij willen onze normen en waarden beschermen, maar onze normen en waarden sneuvelen nog elke dag op de Middellandse Zee, waar mensen blijven verdrinken."

Zal uw duidelijke taal over zowel Gülen als Erdogan u stemmen kosten?

"Ik heb bij het bepalen van mijn standpunten over Turkije nog nooit rekening gehouden met de mogelijke electorale gevolgen. Ik sluit geen compromissen over de democratie, je kunt niet een beetje democraat zijn. En ik ga mij niet anders voordoen om stemmen te winnen. Als je met mij akkoord gaat, mag je voor mij stemmen. Als je niet akkoord gaat, stem dan voor iemand anders."

Kunt u na uw tussenkomst in de Kamer nog met vakantie gaan in Turkije?

"Ik weet het niet. Ik hoop van wel. Er gebeuren vandaag uiteraard veel zaken die mij bijzonder hard verontrusten. Zeker nu de noodtoestand is uitgeroepen. De vraag is of de soep zo heet wordt gegeten als ze wordt opgediend."

Vlak na de mislukte staatsgreep vroegen sommigen zich af of het geen goed idee zou zijn als het leger de rechtsstaat zou herstellen. Wat vindt u van die reacties?

"Ik herinner mij nog dat ik als kind de militairen op straat zag, in de jaren 80. Ik wil geen militaire dictatuur, met willekeur, verdwijningen, foltering. Maar ik wil ook geen presidentiële dictatuur. Het onderzoek naar de staatsgreep moet volgens de principes van de rechtsstaat gebeuren. En daarover maak ik mij vandaag wel zorgen."

Is de seculiere staat die Turkije was, bijna verleden tijd?

"Erdogan wil de grondwet aanpassen om een presidentieel regime te installeren, maar dat wil niet zeggen dat hij de erfenis van Kemal Atatürk afzweert. De partij die zich laat inspireren door Atatürk staat achter het onderzoek naar de staatsgreep. Waarmee ik, voor alle duidelijkheid, geen stelling inneem. Ik zeg alleen dat de populariteit van Atatürk nog altijd buiten kijf staat. De meeste Turken zijn doordrongen van het belang van een seculiere staat. Alleen willen ze ook ruimte om hun religie te beleven."

Bent u nog moslima?

"Bent u de vragenlijst nog altijd aan het afvinken? (lacht) Ik ben inderdaad islamitisch opgevoed, en ik doe mee met de ramadan."

Dus u bent moslima?

"Ik deel die waarden, ja. Maar ik vind dat uw vraag niet terzake doet. Dat is nu net een stuk van het probleem. Blijkbaar kan iemand met mijn profiel niet aan politiek doen zonder in het defensief gedrukt te worden. Ik wil beoordeeld worden op wat ik doe en wat ik zeg, niet op wie ik ben. Een identiteit is meervoudig en kent verschillende lagen, zoals een lasagne. En die eet je ook in zijn geheel, niet laag per laag."

Is de islamitische laag verzoenbaar met die van de democratie?

"Absoluut. Daarvan ben ik het levende bewijs. En met mij vele anderen."

Leeft links in ontkenning wat betreft de problemen met de islam?

"Ik laat mij op dat vlak geen enkel complex aanpraten. Ik pak extreemrechts in allochtone kringen even hard aan als extreemrechts bij autochtonen. En ik ben het beu om te horen dat links de problemen niet wil benoemen. Geef mij eens één probleem dat vandaag niet wordt benoemd? Het punt is niet dat problemen niet worden benoemd, het punt is dat de problemen te vaak worden veralgemeend naar de hele gemeenschap. Het debat blijft steken in giftige retoriek. Ik wil oplossingen, geen retoriek."

Hoe zou u de radicalisering bij jongeren aanpakken?

"Men heeft veel te lang getalmd om de gemeenschappen daarbij te betrekken. En de budgetten blijven achterwege. Ik krijg zelf telefoontjes van bezorgde moeders die niet weten waar ze terechtkunnen. Sommige vrijwilligers in de islamitische gemeenschap verzetten in hun eentje, met nul budget, meer werk dan de hele Vlaamse overheid bij elkaar. En moslims zijn ook slachtoffers van de terreur. We mogen mensen met een migratieachtergrond niet zo in het defensief dringen. Als het al met mij gebeurt, dan gebeurt dat zeker ook met vele anderen, die kwetsbaarder zijn dan ik."

Klopt het dat u na de aanslagen op Charlie Hebdo 'een paard van Troje' bent genoemd?

"Inderdaad. Kathleen Cools deed dat in Reyers laat, na een voorzet van journaliste Mia Doornaert. En opmerkelijk genoeg reageerde niemand daarop. Geen journalist, geen politiek wetenschapper. Het wordt dus blijkbaar normaal gevonden in dit land dat iemand die hier geboren is, een paard van Troje wordt genoemd. Dat is toch ontstellend. Wie mij een paard van Troje noemt, zegt dat ik het probleem ben. Dat is onvoorstelbaar problematisch. Heeft niemand dan nog de moed om daarop te wijzen?"

Werd u een tijd geleden, bij de stemming over de erkenning van de Armeense genocide, ook aangesproken op uw Turkse afkomst?

"Ja, toen werd ik ook aangevallen. Men heeft mij altijd al vragen gesteld over de Turkse gemeenschap, zolang ik hier aan politiek doe. Alsof ik een soort expert of woordvoerder ben. En dat ben ik niet. Dat wil ik niet zijn, zo stel ik mijzelf ook niet op."

Maar u hebt mee voor de erkenning van die genocide gestemd?

"Ja. Ook daarover is het standpunt van mijn partij duidelijk. Maar ook in dit debat betreur ik de twee maten en twee gewichten. Over de Armeense genocide hebben we gestemd, maar wat met het onderzoek naar de rol van Leopold II in Congo? Daar heeft Groen ooit een resolutie voor ingediend, en die wordt niet gestemd. Hoe komt dat? Waarom is het zoveel gemakkelijker om andere landen terecht te wijzen, en blind te zijn voor de eigen fouten?"

Met een onderzoek naar en eventuele veroordeling van Leopold II kan de N-VA als leidende partij in de Kamer toch geen probleem hebben?

"Als dat zo is, dan roep ik hen bij deze op om daar eindelijk eens werk van te maken. En om niet langer hypocriet te zijn over andere dossiers. Waarom reageert deze regering zo flauw op wat er in Polen en Hongarije gebeurt? Waarom schudden we nog altijd handjes met Saudi-Arabië, dat volop Jemen bombardeert en mensen executeert, maar wel welkom is als er projecten in de Antwerpse haven moeten worden gefinancierd? Je moet anderen niet de les proberen te spellen als je nooit aan zelfkritiek doet."

Nog even een vraag op mijn lijstje afvinken: bent u tegen de onverdoofde slacht?

"Groen is voorstander van verdoofd slachten, maar wij vinden dat dit geregeld moet worden in dialoog met de gemeenschap. Deze kwestie bevindt zich op het kruispunt van dierenrechten en het recht op godsdienstbeleving. Er is een bemiddelaar aangesteld en ik ben benieuwd wat daar uitkomt. Maar ook dit debat heeft een islamofoob kantje. Veel mensen die vandaag toeteren over dierenwelzijn, liggen daar totaal niet van wakker. Ook die hypocrisie stoort mij."

Als onverdoofd slachten niet mag, dan moet de jacht uiteraard ook afgeschaft worden: bedoelt u dat?

"Onder andere. Maar ook het gedwongen voederen van dieren mag dan wel aangepakt worden. En de hokken die veel te klein zijn. Daar zijn wij als groenen altijd consequent over de hele lijn. Wie alleen klaagt over de rituele slacht en niet over ander dierenleed, moet niet schrikken als moslims gevoelig reageren."

Het zit u hoog, dat is duidelijk.

"Ik wil niet langer in het defensief zitten, omdat ik toevallig een migratieachtergrond heb. Theo Francken en de N-VA hebben een groot probleem met diversiteit, en dat baart mij zorgen. Wat moet ik doen om niet langer op mijn afkomst aangesproken te worden? Op mijn knieën naar Scherpenheuvel, mijzelf geselend terwijl ik het juiste, politiek correcte antwoord geef op elke vraag? En dan is het voor mij nog niet eens zo lastig. Ik kan tegen een stootje. Maar wat met alle jongeren die in onze samenleving opgroeien en elke dag dezelfde verwijten en dezelfde vragen krijgen?"

Laten we stoppen, voor we over racisme en discriminatie moeten beginnen.

(lacht) "Mensen zijn dat debat beu, maar het probleem is acuter dan ooit. Ik heb dat aan den lijve meegemaakt. Ik zal daar nooit mee koketteren, maar ik blijf het wel aanklagen. Net zoals ik vandaag niet wil zwijgen over de verrottingsstrategie van Theo Francken."