Vandaag loopt het INF-verdrag uit 1987 af: het verdrag dat een einde maakte aan de "rakettencrisis" van de jaren 80
Vanaf vandaag geldt het INF-verdrag over een verbod op kernraketten voor de middellange afstand niet langer. Dat werd in 1987 ondertekend door VS-president Ronald Reagan en Sovjetpresident Mikhail Gorbatsjov en luidde het begin in van het einde van de Koude Oorlog. Noch de VS noch Rusland wilden het INF-verdrag behouden.
In oktober vorig jaar kondigde VS-president Donald Trump aan dat zijn land uit het verdrag zou stappen. Nadien liet ook Rusland weten dat het zich dan ook niet langer gebonden voelde door het INF-verdrag. Vanaf vandaag is dat verdrag niet langer geldig en zijn in principe beide grootmachten er niet langer door gebonden. Rusland wil overigens een nieuwe raket testen en de VS zou dat binnenkort ook doen.
Het INF-verdrag was het eerste dat een hele categorie van kernraketten uit de wereld hielp
Het verdrag lag al een tijdje op apegapen. In 2014 had de VS onder voormalig president Barack Obama Rusland in gebreke gesteld omdat het een nieuwe raket had ontwikkeld -met de naam 9M729- die het INF-verdrag zou overtreden. Rusland ontkende dat, maar de VS herhaalde die klacht steeds opnieuw en vorig jaar trok president Trump zijn conclusies.
Er was ook een derde hond in het kegelspel: zo vreesde Rusland dat China -dat geen partner is in INF- gewoon door kon gaan met het ontwikkelen van raketten voor de middellange afstand en die zijn dan geen direct gevaar voor het Westen, maar wel voor de buurlanden en dus ook Rusland.Â
"Begin van het einde van de Koude Oorlog"
Waar gaat dat allemaal over? In december 1987 ondertekenden VS-president Ronald Reagan en zijn Sovjetcollega Mikhail Gorbatsjov in Washington het "Intermediate-range Nuclear Forces Treaty" of INF. Het was het eerste verdrag dat een hele categorie van kernwapens de wereld uithielp. In totaal werden de volgende jaren 846 Amerikaanse en 1.846 Russische raketsystemen vernietigd. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 werd het verdrag ook uitgebreid naar voormalige Sovjetrepublieken. (Lees verder onder de foto).
Dat verdrag maakte een einde aan de beruchte "rakettencrisis" die in de jaren 70 begonnen was toen de Sovjets middellange afstandsraketten (SS-20's) installeerden. Die konden kernwapens lanceren naar West-Europa, maar niet naar Noord-Amerika en op die manier probeerde de Sovjet-Unie een wig te drijven tussen de twee helften van het westers bondgenootschap NAVO. Die alliantie reageerde met een "dubbelbesluit": ze begon onderhandelingen met Moskou, maar installeerde tegelijk ook gelijkaardige kruisraketten en Pershing II's in West-Europa. Dat leidde hier toen tot groot protest en betogingen.Â
Het INF-verdrag hielp om de Koude Oorlog te beëindigen en vrede en veiligheid in Europa te vestigen
Het INF-verdrag verbood alle raketsystemen met een reikwijdte van 500 tot 5.500 kilometer, maar had verdere gevolgen. Het was het eerste in een reeks verdragen waarbij oost en west ook andere kernwapensystemen inperkten. Het belangrijke was ook dat die verdragen het strikte systeem van wederzijdse controles op wapensystemen dat voor het INF-verdrag was uitgedokterd, overnamen en zo vertrouwen wekten. Het INF-verdrag wordt dan ook beschouwd als de eerste stap naar het einde van de Koude Oorlog. (Lees verder onder de foto).
Ook andere kernverdragen op de schop?
Nu hoeft het einde van het INF-verdrag nog niet meteen een nieuwe Koude Oorlog in te luiden (al vinden sommigen dat die al lang opnieuw bezig is), maar toch is de bezorgdheid groot.
VN-secretaris-generaal Antonio de Guterres vreest dat de wereld "een belangrijke rem op nucleaire oorlog dreigt te verliezen" als het INF-verdrag afloopt. De NAVO heeft nog geen plannen voor nieuwe middellangeafstandsraketten en topman Jens Stoltenberg sluit uit dat die er komen in Europa. "Wel zullen we onze afschrikkingsmacht en ontrading effectief en geloofwaardig houden", voegde hij er evenwel aan toe.Â
Een terugtrekking uit het INFverdrag zonder opvolging is een uitnodiging voor een nieuwe bewapeningswedloop
Critici zoals het Amerikaanse Democratische Congreslid Bob Menendez vrezen dat de deur evenwel openstaat voor een nieuwe nucleaire bewapeningswedloop. Frank Rose -als onderminister voor Buitenlandse Zaken onder VS-president Obama belast met verificatie van kernverdragen- merkt op dat het INF-verdrag onderuit ging omdat het niet aangepast was aan "de ontwikkeling van nieuwe wapensystemen door derde landen zoals China". U kunt daar ook Korea, India en Pakistan en de Golfregio aan toevoegen. Rose plaatst het gebeuren ook in een bredere context: namelijk "het uiteenvallen van de bilaterale samenwerking voor veiligheid tussen Amerika en Rusland".Â
Na INF is er nu nog een belangrijk nucleair verdrag tussen de VS en Rusland: het New START-verdrag uit 2010. Dat beperkt het aantal kernkoppen dat beide landen mogen bezitten tot 1.550 elk, maar dat verdrag loopt in 2021 af, tenzij het verlengd wordt. John Bolton, nationaal veiligheidsadviseur van president Trump en "havik", heeft al laten verstaan dat "New START" een slecht verdrag is en dat die verlenging "erg onwaarschijnlijk" is.Â
In zekere zin zijn zowel het INF als New START verdragen uit een verleden met slechts twee grootmachten. Nu zijn die twee met ruime voorsprong weliswaar nog altijd de grote nucleaire machten (het VK, Frankrijk en China zijn als kernmachten nog altijd dwergen), maar toch is de wereld op andere vlakken zoals raketsystemen geëvolueerd naar een meerpolig model met veel andere spelers zoals India, Pakistan, Korea, Israël en landen in de Golf. Om relevant te blijven, zouden toekomstige verdragen voor wapenbeperking dat soort spelers beter ook aan boord halen.
Bekijk hier de reportage uit "Het Journaal":
