Ebola verspreidt zich snel in Congo: experimentele vaccins vechten eigen strijd uit op achtergrond

In een jaar zijn in Congo zeker 2.700 mensen besmet geraakt, een derde van hen zijn kinderen. 1.800 ebolapatiënten zijn overleden. Het meest zorgwekkende is dat het virus half juli ook Goma, aan de grens met Rwanda, heeft bereikt. Deze week zijn in de stad nog drie gevallen opgedoken, waardoor de teller nu op vier staat. De vrees bestaat dat het virus zich veel sneller zal verspreiden in deze stad van een miljoen inwoners. 

“De uitbraak, die nu 12 maanden duurt en de op een na grootste in de geschiedenis is, blijft zich met een even hoge snelheid verspreiden”, zegt Armand Sprecher, epidemioloog bij Artsen zonder Grenzen met 19 jaar ervaring met ebolabeheersing. “Wat dat betreft is er geen vooruitgang. Op dit moment is het virus aan het winnen, niet wij.”

In Le Soir haalt een collega bij Artsen zonder Grenzen uit naar de producent van het ebolavaccin. Merck, dat in Europa onder de naam MSD opereert, is het enige bedrijf met een vaccin dat zijn 100 procent effectiviteit heeft bewezen bij de grootste uitbraak in de geschiedenis, die in West-Afrika.

“Ze hebben ons 300.000 dosissen beloofd, of zelfs meer, in hoogdringendheid geproduceerd, maar we weten niet waar ze zijn”, zegt Natalie Roberts, hoofd van de Artsen zonder Grenzen-missie in Goma. “In ieder geval niet in Congo. We riskeren zonder te vallen en onze vaccinatie te moeten stopzetten.”

Tweede vaccin

Gevraagd naar een reactie door De Morgen, zegt MSD dat het bedrijf het afgelopen jaar 195.000 dosissen van het vaccin heeft geleverd aan de Wereldgezondheidsorganisatie, die het op haar beurt moet verspreiden in Congo via organisaties als Artsen zonder Grenzen. De komende 6 tot 18 maanden zouden daar volgens het farmabedrijf nog bijna een miljoen dosissen bijkomen, door de productie in Duitsland op te drijven. “Ter herinnering, de productiecyclus voor het vaccin van start tot finish is ongeveer een jaar”, klinkt het in een statement.

Ondertussen heeft Johnson&Johnson, een concurrent van MSD, een eigen, experimenteel vaccin dat het wil inzetten in Congo. Het is voorlopig enkel nog getest op primaten en op 6.000 mensen, maar die bevonden zich niet in een gebied waar ebola zich actief bleef verspreiden. Peter Piot, de Belg die als een van de eerste wetenschappers het ebolavirus ontdekte, vindt dat beide vaccins “hand in hand” kunnen gaan. Met zijn London School of Hygiene & Tropical Medicine werkt hij met de Congolese overheid om het tweede vaccin in te zetten. 

Dat krijgt veel weerstand, onder andere van Oly Ilunga Kanenga, die twee weken geleden uit protest opstapte als minister van Volksgezondheid in Congo. “In het midden van een epidemie een vaccin introduceren, zonder goedkeuring van de Congolese gezondheidsautoriteiten, is zowel een inbreuk op de medische ethiek als op de Congolese soevereniteit.” Ilunga heeft het over een ‘kwaadaardige lobby’.

“Met die logica riskeer je dat niemand nog een alternatief vaccin op de markt kan brengen, gewoon doordat MSD eerst was in West-Afrika en daar zijn nut heeft kunnen bewijzen”, zegt Sprecher. “Het zou legitiem zijn om Johnson&Johnson zijn vaccin te laten toedienen net naast de zone van de uitbraak, zodat je op termijn kan zien wat de effecten zijn als die uitbraak zich verplaatst.” 

Wantrouwen

De weerstand tegen het nieuwe vaccin gaat ook gepaard met allerlei geruchten, zoals dat het mensen onvruchtbaar zou maken of erop gericht is om de bevolking uit te roeien. Die geruchten zijn niet onbegrijpelijk in een continent waar hiv-medicijnen ooit zijn getest met een controlegroep die een placebo kreeg. Wie het vaccin van Johnson & Johnson krijgt, kan zich afvragen waarom hij niet het bewezen vaccin krijgt.

“De bevolking is sowieso erg wantrouwend”, zegt Sprecher. “Plots kloppen er mensen op de deur die volledig ingepakt zijn, als astronauten. Ze zien een nieuwe ziekenhuis opgericht worden, maar mensen die schijnbaar gewoon wat koorts hadden, verdwijnen er in quarantaine en blijken even later dood. In die regio in Oost-Congo is al meer dan 25 jaar oorlog, wantrouwen is daar vaak een manier van overleven.”