Terwijl El Paso rouwt, begint in VS felle discussie: “Amerika wordt aangevallen door blanke, nationalistische terroristen”

‘Ik ben woedend en dat zouden jullie ook moeten zijn.’ Een dag na de schietpartij in ‘zijn’ El Paso kon sheriff Richard Wiles zijn emoties niet onderdrukken. Hij brengt een ziedende verklaring naar buiten. ‘Het hele land zou woedend moeten zijn, omdat we vandaag de dag, terwijl er zo veel serieuze problemen zijn, nog steeds geconfronteerd worden met mensen die anderen doden alleen vanwege hun huidskleur.’

Het is tijd, stelt hij, om politici op alle niveaus verantwoordelijk te houden, nu blijkt dat Patrick Crusius door extreem-rechts gedachtegoed werd gedreven, toen hij een winkelcentrum binnenstapte en om zich heen schoot, tot er zeker 20 doden en 26 gewonden vielen. Even daarvoor publiceerde hij een racistisch manifest.

In Amerika gaat het na schietpartijen steevast over de regels voor wapenbezit, maar nu gaat het ook over racisme. Dat heeft niet alleen Crusius vermoedelijk gedreven tot zijn daden. Een weekend eerder schoot een andere schutter nog om zich heen op het Gilroy Garlic Festival, waar drie doden vielen. Hij profileerde zich op sociale media met racistische uitspraken, bij hem thuis werd extremistisch materiaal gevonden. Zo zijn er veel meer voorbeelden.

Hoewel het ingewikkeld is om aan te tonen dat zulke gedachten ook daadwerkelijk zorgen voor de schietpartijen – de schutter op het Gilroy Garlic Festival schoot zichzelf uiteindelijk dood – zijn er groeiende zorgen over. Extreem-rechts gedachtegoed zorgt voor steeds meer problemen, ziet ook de FBI. 

Vorige maand waarschuwde directeur Christopher Wrau nog dat de meeste terreurzaken in Amerika draaien om zogenoemd ‘homegrown terrorism’ uit de eigen gelederen én dat die terreur in de meeste gevallen is geïnspireerd door wat ze in Amerika omschrijven als ‘wit superioriteitsgevoel’. In mei liet de FBI nog weten 850 binnenlandse terrorismezaken in onderzoek te hebben.

Terwijl het probleem wordt gezien, betekent dat vooralsnog niet dat er grote veranderingen in het beleid komen. “De FBI waarschuwt al tijden, maar die maken het beleid niet,’’ zegt terreurdeskundige Bart Schuurman van de Universiteit Leiden. “Het is ontzettend curieus dat het in Amerika heel veel gaat over muren en inreisverboden, maar niet over het feit dat ze intern de grootste problemen hebben. Het land is de dubieuze winnaar in het lijstje ‘meeste mass shootings’.’’

De Amerikaanse, democratische presidentskandidaat Pete Buttigieg wond er na de schietpartij geen doekjes om: “Amerika wordt aangevallen door blanke, nationalistische terroristen. Die ideologie is kwaadwillig en wordt tot in de hoogste regionen van onze regering toegestaan.” President Trump ziet dat zelf anders. “De schietpartij in El Paso was niet alleen tragisch, maar ook een lafhartige daad. Ik sta achter iedereen die dat veroordeelt. Er zijn geen redenen of excuses die het doden van onschuldige mensen ooit zullen rechtvaardigen.’’

Amerikadeskundige Willem Post vindt de aantijgingen aan Trump ‘absurd’. “In de reacties op de schietpartij in El Paso zie je de botsing van de twee Amerika’s. Het Amerika van Nancy Pelosi en de Democratische presidentskandidaten die wijzen op het racistische manifest van de schutter om aan te tonen of in ieder geval te suggereren dat president Trump indirect achter de aanslag zit. Dat is een absurde, immorele beschuldiging. De El Paso-schutter gaat immers over z’n eigen geweten.

“Natuurlijk zijn de opmerkingen van Trump in tweets en stadions ronduit extreem maar deze Democratische reacties brengen Amerika nog verder op een heilloze weg. Je ziet al de eerste tegengestelde reacties van de Republikeinen en hun geestverwanten: Nancy Pelosi wil ons aller Second Amendment ondermijnen door wapenbezit echt aan te pakken.’’

Maar ook terrorismedeskundige Teun van Dongen benadrukt dat Trump wel degelijk een aandeel heeft in het racistisch geweld in Amerika. “Extreemrechts geweld is na het aantreden van Trump toegenomen. Na zijn moslimban zag je het aantal hatecrimes toenemen. Het politieke klimaat zorgt dat mensen met deze denkbeelden zich onaantastbaar gaan wanen en dat ze in aantal toenemen. Dat uit zich op een typisch Amerikaanse manier: door meer wapengeweld.’’

Het valt Schuurman op dat er terughoudendheid is in Amerika om dat geweld ook als terreur te benoemen. Dat komt veelal ook doordat motieven niet helemaal zuiver zijn. Een geestesziekte kan gepaard gaan met extremistische denkbeelden. Maar Schuurman zegt ook: “Misschien scharen we jihadisme ook sneller onder terreur omdat het vreemd voor ons is, terwijl we zijn opgegroeid met rechtsextremisme en het bestaan van nazisme, bijvoorbeeld. De culturele afstand is wellicht minder groot.’’

Dat is geen reden om het minder serieus te nemen. In het Amerikaanse congres wordt gekeken of onderzoeksgroepen naar binnenlands terrorisme voldoende middelen hebben. Reden genoeg, nu de FBI het probleem heeft gesignaleerd.

Maar of het tij gekeerd kan worden, is maar de vraag. Meer voor de hand ligt dat Amerika nog sterker gespleten raakt, zoals Post vreest, met een groep die Trump verantwoordelijk houdt voor het geweld uit extreemrechtse hoek en de groep die hem juist op handen draagt. 

Schuurman: “Het is niet te verwachten dat sterke stappen volgen.’’ En terwijl Van Dongen ervoor pleit te zorgen dat racistisch gedachtegoed niet vergoelijkt moet worden, als stem van het volk, en opgepast moet worden dat extreemrechtse ideeën normaal gevonden worden, bestaat ook de vrees dat dat nu juist gebeurt, in het Witte Huis. Van Dongen: “Ik zie niet hoe het tij op korte termijn te keren is.’’ 

Post denkt dat er maar een manier is: door toch weer te focussen op die wapens. Hij hoopt dat er ‘nog iets van een centrum in de Amerikaanse politiek over is’, waar toch overeenkomst bereikt kan worden over bijvoorbeeld strengere voorwaarden bij de aankoop van wapens. “President Trump is een ‘veranderlijk type’ maar hij heeft ook in het recentelijk verleden aangegeven voorstander te zijn van diverse van deze maatregelen.’’