Oorspronkelijke bouwplannen Brussels Justitiepaleis eindelijk terecht

Kunnen de Brusselaars eindelijk beginnen dromen van een compleet gerenoveerd en afgewerkt Justitiepaleis? De Brusselse architect Francis Metzger durft het nog niet beloven. “Er moeten nog een aantal belangrijke stappen gevolgd worden. Maar het lijdt geen twijfel dat deze ontdekking belangrijk is.”

Met die ontdekking, waar Le Soir over bericht, verwijst hij naar het werk van zes studenten van de master Patrimonium van de ULB. Onder zijn hoede gingen ze voor hun masterthesis op zoek naar alles wat er in de archieven nog te vinden is over het Brusselse Justitiepaleis, het ondoorgrondelijke ‘meesterwerk’ van architect Joseph Poelaert op het gelijknamige plein dat in 1883 werd ingehuldigd. “Het heeft me altijd geïrriteerd dat ik geen historische studie van het gebouw kon maken”, zegt Metzger, die in de Poelaert Foundation zit en mee ijvert voor het behoud en de renovatie van het Brusselse icoon. Met zijn MA2-kantoor leidt hij de bouw van vier nieuwe ‘box-in-the-box’ rechtszalen in de kelder van het paleis in goede banen.

Met zijn 245 kamers, 4.941 trappen, 8 binnenplaatsen en bekende monumentale koepel mag het gebouw een extreme renovatie-uitdaging heten. Ruim dertig jaar al staat het in de steigers, en daar lijkt voorlopig niet meteen een einde aan te komen. Vorig jaar nog werd geopperd dat het gebouw “misschien tegen 2040 klaar zou zijn”. Voormalig voorzitter van de Brusselse rechtbank van eerste aanleg Luc Hennart reageerde daar toen smalend op: “Als het effectief nog twintig jaar duurt, dan kunnen ze op het einde van de werken opnieuw stellingen plaatsen waar ze zijn begonnen.”

Belgische familie

Een van de redenen waarom de renovatie zo moeizaam verloopt, is omdat er behoorlijk wat documentatie ontbreekt. In die zin komt het werk van de zes studenten als geroepen. Lang werd aangenomen dat de oorspronkelijke plannen van het Justitiepaleis verloren waren. Het gerucht ging dat ze tijdens de Tweede Wereldoorlog in vlammen waren opgegaan. “In werkelijkheid zijn ze in de jaren 60, tijdens de hoogdagen van de Koude Oorlog, overgebracht naar een schuilkelder onder het Jubelpark”, zegt Metzger. “Het idee was om alle archieven van de grote gebouwen van de staat in veiligheid te brengen.”

Maar de plannen raakten in de vergetelheid. “In 1989 heeft kunsthistoricus Thomas Coomans er een doctoraat over gemaakt en de documenten ook daadwerkelijk gevonden”, vertelt de Brusselse architect. “Maar vervolgens zijn ze in de archieven geplaatst van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis. Helaas zonder daar melding van te maken, waardoor ze officieel niet meer bestonden.”

De bouwplannen en documenten allerhande maken deel uit van de archieven van de ‘Commissie van het Justitiepaleis’, dat versnipperd zit in publieke en private archieven, reconstrueert Metzger. De studenten doorploegden alle archieven en konden zo de meeste documenten die tot op heden ontbraken over het Justitiepaleis, verzamelen. Hun meest bijzondere vondst werd gedaan bij een Belgische familie “wiens identiteit niet mag worden prijsgegeven”. Het gaat om dertig kostbare kaarten die verband houden met de bouw van het Justitiepaleis. 

Historische puzzel

“Maar evengoed hebben we een tekst gevonden van Victor Horta, van 92 pagina’s lang”, gaat hij verder. In die tekst spreekt een van de grondleggers van de art nouveau zijn bewondering uit voor “dit door zijn omvang verbazingwekkend werk” in een soort architecturale les. “Hij  wijst erop dat ‘heel erg weinig architecten zoals Poelaert zo’n gevoel hadden voor verhoudingen en ritme.” Nog lang voor de eerste renovatiestellingen er stonden, had Horta kritiek op de ingrepen die aan het Justitiepaleis gebeurden. “Men corrigeert zogenaamde defecten”, zo citeert Le Soir uit de teksten. “En men zingt de lof van diegene die de meest gewaagde elementen willen verwijderen.” Door die transformaties zou het hele bouwwerk volgens Horta “het binnenkort niet meer waard zijn om te vrijwaren”.

Hoe dan ook is Francis Metzger enorm opgetogen over het feit dat de historische puzzel stilaan gelegd raakt. Alle documenten die de studenten hebben gevonden moeten toekomstige architecten helpen om het complexe bouwwerk te ontrafelen. Vooral omdat de teksten meer licht werpen op de visie van Poelaert en de betekenis die hij eraan wou geven. “Let wel, het idee is niet per se om het paleis in zijn oorspronkelijke staat te herstellen", zegt Metzger. “We moeten het gebouw de 21ste eeuw binnenloodsen zonder dat het zijn identiteit verliest.”

De Brusselse architect is alvast blij dat minister van Justitie Koen Geens (CD&V) de voorbije legislatuur een nieuwe stap voorwaarts heeft gezet in de renovatie van het gebouw. Zo kwam er een protocolakkoord, een  officiële stuurgroep ‘Steerco Poelaert’ en een ‘Team Poelaert’ dat de werken opvolgt. “Dat is van groot belang”, benadrukt Metzger. 

En de zes studenten? Die hebben voorlopig nog geen cijfer gekregen voor hun masterproef. Metzger: “In oktober moeten ze hun werk presenteren voor een jury. Maar ik ben alvast overtuigd van de kwaliteit van hun werk.”