Wat is het geheim van Spanje: het gezondste land ter wereld?
Spanje is het gezondste land ter wereld. Wat is het geheim? Een wetenschapper vermoedt het mediterrane dieet, een huisarts het zorgstelsel en de burgemeester kiest voor het water in zijn ‘oudste’ dorp.
Voor de lavendelblauwe gevels waarlangs weelderige bloemen omhoogklimmen, is het iedere zomeravond een komen en gaan van ouden van dagen. Groepjes senioren nemen in de avondkoelte gemoedelijk de dag door, zittend op een bankje of leunend tegen een lantaarnpaal. De dorpspomp, waaruit een flinke stroom kristalhelder water klettert, doet dienst als tap.
Het avondlijke tafereel geeft het Andalusische dorpje Lanjarón de aanblik van een idyllisch lustoord voor ouderen. De levensverwachting is er dan ook een van de hoogste van Spanje. In 2014 meldde persbureau EFE dat de levensverwachting in de 3.500 zielen tellende gemeente ook op wereldschaal tot de top behoort.
In 2040 streeft Spanje waarschijnlijk Japan voorbij als het land waar pasgeborenen in theorie het oudst zullen worden, met een levensverwachting die dan rond de 86 jaar zal liggen. Nu al is die in Spanje met 82,9 jaar, na Zwitserland, het hoogst van Europa.
De hoge levensverwachting bij geboorte is een van de redenen waarom Bloomberg Spanje dit jaar bovenaan haar lijst met ’s werelds gezondste landen plaatst. Het financiële persbureau roemt ook de Spaanse publieke gezondheidszorg en ziet voor de goede gezondheid van Spanjaarden aanwijzingen in de voeding.
’s Werelds gezondste natie? Dat is niet de eerste gedachte die opkomt aan de drukbezochte Spaanse costa’s, waar op het strand bakkende Spanjaarden en buitenlandse bezoekers ’s zomers gefrituurde snacks en alcohol in groothandelhoeveelheden naar binnen werken.
Burgemeester Eric Escobedo van Lanjarón kent deze clichés over Spanje wel. Maar hij wil juist graag de andere kant laten zien. De hoge levensverwachting in zijn dorp is voor hem een uitstekend uithangbord om senioren en andere nieuwsgierigen naar het goede, en vooral gezonde leven, Lanjarón in te lokken.
Massale watergevechten
“Je wilt het geheim zeker weten, hè?”, vraagt burgemeester Escobedo plagerig in het stadhuis, waar fleurige dromenvangers aan de gevel bungelen. Het zijn versieringen voor het jaarlijks gehouden massale watergevecht dat net achter de rug is. Escobedo: “Misschien zit er wel iets in dat water waardoor iedereen hier zo oud wordt.”
Lanjarón staat al sinds jaar en dag bekend om de waterbronnen die een heilzame werking zouden hebben. Schrijfster Virginia Woolf en filosoof Bertrand Russell kwamen in de vorige eeuw al eens pootjebaden in het dorpje aan de voet van de Alpujarras, een klein uur rijden van Granada. En ook de beroemde Spaanse dichter Federico García Lorca en zijn familie badderden graag in Lanjarón. Tegenwoordig zijn het vooral busladingen ouderen uit andere delen van Spanje die naar het dorp trekken om er op krachten te komen.
Hotels prijzen zichzelf aan met het bezit van privébaden gevuld met het lokale vocht. Daar heb je meteen het korte verhaal over de lokale economie mee verteld: werk is er eigenlijk alleen maar in het (water)toerisme of bij de bottelaar van Lanjarón-water. Jongeren trekken vaak naar Granada of elders voor studie en werk.
Escobedo hoopt dat het gezondheidstoerisme de vergrijzing van Lanjarón enigszins kan keren. Want een hoge levensverwachting is mooi, maar nieuwe aanwas is broodnodig. Ieder jaar kijkt hij dan ook gespannen naar de nieuwste geboorte- en sterftestatistieken: “Vorig jaar ging het iets beter: we hadden 38 geboortes en 35 sterfgevallen. Dat was een meevaller”, zegt Escobedo, die met zijn 37 jaar qua leeftijd nogal afsteekt tegen de hoge leeftijd van zijn burgers.
Publieke gezondheidszorg
Lanjaróns watervoorraad als bron van de eeuwige jeugd is een goed geconserveerde mythe, weet dorpsarts Juan Bárez, die al jaren met twee collega’s de medische post bemant.
In werkelijkheid is het natuurlijk een breed pakket levensomstandigheden dat Lanjarón ‘gezond’ maakt, zegt hij. Zonder te willen pochen, gelooft hij dat het Spaanse zorgsysteem daarvoor een drijvende kracht is. De voor iedereen toegankelijke kwalitatief hoogstaande publieke gezondheidszorg is een belangrijk reden voor Spanje’s nummer-1-positie in de gezondelandenlijst.
In de spreekkamer valt het de arts op dat de onvermijdelijke ouderdomskwalen in Lanjarón pas laat de kop opsteken. Alcoholisme is er nauwelijks en behoorlijk wat verstokte rokers heeft hij helpen stoppen.
Dan is er nog de samenhorigheid in het dorp. “Het effect van de gemeenschapszin is moeilijk meetbaar. Maar je ziet het gebeuren als ze ’s ochtends en ’s avonds wandelen en kletsen”, vertelt Bárez. Tot slot het eten. “De meesten eten van huis uit al gezond. Ze koken zelf en halen voedsel uit de tuin. Soms raden we aan meer kip of kalkoen te eten in plaats van rood vlees”.
Bárez leerde het contrast tussen het ‘nieuwe’ en het ‘oude’ Spanje goed kennen, omdat hij eerst als arts werkzaam was in de drukke toeristische trekpleisters Torremolinos en Malaga en daarna aan de slag ging in kleine dorpjes in de Alpujarras. “Als arts heb je hier persoonlijk, respectvol en informeel contact. Kijk daar hangt mijn doktersjas!”, lacht de in een informele polo geklede Bárez, wijzend naar zijn werktenue in de hoek. Hij kijkt met genoegen naar zijn stokoude patiënten. “Mooi toch, mijn volgende patiënt is 93. Die komt hier zo gewoon zelf naartoe gewandeld”.
Mediterraan dieet
Zou er misschien iets in de Spaanse gazpacho of paella zitten wat de gezondheid bevordert?, vroegen de opstellers van de gezonde-landen-lijst zich af. De Zweedse onderzoekster Julia Wärnberg beantwoordt de vraag met een volmondig ‘ja’. Aan de Universiteit van Malaga doet zij al jaren onderzoek naar de effecten van het mediterrane dieet.
Het traditionele Spaanse mediterrane dieet is volgens Wärnberg zelfs gezonder dan de variant uit Italië, het land dat de vorige gezonde-landenlijst aanvoerde. Pasta en pizza gooien daar volgens de onderzoekster namelijk roet in het eten.
Belangrijk in de Spaanse keuken is het uitbundig gebruik van extra vergine olijfolie, peulvruchten als linzen en kikkererwten en de grote verscheidenheid aan verse (blauwe) vis zoals sardines. Ook de voor allerhande gerechten gebruikte tomatensaus sofrito, met kruiden, ui en knoflook wordt door Wärnberg geroemd.
De heilzame werking van het mediterrane dieet heeft inmiddels ook school gemaakt in Noord-Europa. Daar zit men tegenwoordig ook massaal aan de verse groente, linzen en olijfolie. Wärnberg waarschuwt dat dit misschien nu ‘in’ is, maar ook weer net zo makkelijk ‘uit’ kan raken als er weer eens een nieuwe voedselmode de kop opsteekt.
Zo’n dieet heeft pas echt effect als hele generaties, zoals in Spanje, ermee opgroeien. Bovendien produceert Spanje zelf veel verse vis, groenten en fruit, waardoor er door zowel rijk als arm met het seizoen mee gegeten kan worden. “Olijfolie zit hier ook echt overal in. Zelfs koekjes worden erin gebakken en bij het ontbijt wordt het brood erin gedoopt”.
Samenhorigheid
En hoe zit het dan met de veelvuldig pruttelende Spaanse frituur en het alcoholgebruik? “Tapas en alcohol zijn niet per se gezond, maar het sociale aspect compenseert. Zeker in vergelijking met de wijdverbreide eenzaamheid in het noorden”, stelt Wärnberg.
Ondertussen ziet de wetenschapster wel met leden ogen aan hoe het traditionele mediterrane dieet – dat ook matig eten, met minder vlees inhoudt – op z’n retour is in Spanje. De jongste generaties Spanjaarden zijn het gaan vermengen met andere eetgewoontes. In een onderzoek viel het haar op dat oudere Spanjaarden die alleen woonden of samenwoonden met hun partner langer leefden dan degenen die bij hun kinderen woonden, die er een ander dieet op nahielden.
Wärnberg: “De generatie die in de jaren vijftig opgroeide met het mediterrane dieet heeft er het meest aan”. Zij hoopt daarom dat de regering haast maakt met gezondheidscampagnes om het tij te keren.