Zomerkijkers: waarom de zon onze ogen ouder maakt en goedkope zonnebrillen even goed zijn als dure
De zomer, de zon, de zee, het strand… Het is vakantie! En dat heeft niet alleen een invloed op onze geest. Ons lichaam gaat in zomermodus, in opvallende en minder opvallende details. Vandaag: wat doet de zomer met onze ogen?
Er zijn veel variaties in oogkleur, allerlei tinten blauw, bruin, grijs, groen of een mix. De meeste blanke baby’s worden geboren met blauwe ogen, pas rond de leeftijd van drie jaar is de definitieve kleur van je ogen duidelijk. En die kleur wordt bepaald in de iris, die samen met de pupil de hoeveelheid licht regelt die ons oog binnenvalt.
De iris wordt ietwat poëtisch ook wel eens het regenboogvlies genoemd, en daar is iets van aan. Achteraan en vooraan de iris zit melanine, kleurpigment. Achteraan is het een pigmentrijke laag -die kan je dikwijls nog net zien als een omgekruld randje rondom je pupil- vooraan een dunnere. Er zijn twee types kleurpigment, een bruin-zwart (eumelanine) en een rood-gelig (pheomelanine). De hoeveelheid en het type pigment in je iris bepalen hoe donker of hoe licht je ogen zijn. Heb je veel pigment, dan heb je bruine ogen, heb je weinig pigment, dan heb je blauwe of grijzige ogen. Zijn je ogen groen, dan zit de hoeveelheid pigment tussen de twee in.
De kleur van je ogen hangt niet toevallig samen met de kleur van je huid en je haar. Dat ligt allemaal vast in je genen. Donkere types hebben doorgaans donkere ogen, lichtere types hebben een lichtere oogkleur. Je oogkleur kan niet meer veranderen, behalve bij bepaalde oogziekten of tumoren, een ongeluk of onder invloed van bepaalde medicijnen, waardoor het pigment aangetast wordt.
Sommige mensen beweren dat hun ogen ook in de zomermaanden tijdelijk een andere tint krijgen. Onder invloed van de zon wordt in de iris meer kleurpigment aangemaakt. Daardoor worden bruine ogen soms nog wat donkerder, zie je bij blauwe ogen soms een lichtbruine kring rond de pupil en krijgen groene ogen meer bruine vlekjes. Allemaal met een tijdelijk effect.
Schadelijke effecten van uv-stralen
De zon straalt zichtbaar licht, infrarood licht en ultraviolet (uv) licht uit. "Zichtbaar licht dringt door tot op ons netvlies, anders zouden we niet kunnen zien. Infrarood licht, eigenlijk warmtestralen, belandt ook op ons netvlies", zegt professor dokter Peter Stalmans, oogarts aan UZ Leuven. "Blootstelling aan licht is noodzakelijk. Het helpt ons dag- en nachtritme regelen, bijvoorbeeld."
Als je langdurig aan uv-licht blootgesteld wordt, heb je kans op een vroegtijdige veroudering van je oog.
"Over de schadelijke effecten van zonlicht op onze ogen wordt veel gespeculeerd. Je kan mensen moeilijk verplichten om jarenlang enkel in licht of donker te leven en zo het effect te meten. Uit studies is wel al gebleken dat de ultraviolette stralen van de zon negatieve gevolgen kunnen hebben. Uv-stralen maken in alle weefsels van ons lichaam vrije radicalen vrij, dat zijn schadelijke stoffen. Onze ogen zijn een doorschijnend weefsel, uv-stralen hebben ook daar dus hun effect. Als je langdurig aan uv-licht blootgesteld wordt, heb je kans op een vroegtijdige veroudering van je oog."
Een van de meest bekende voorbeelden is cataract (staar), een vertroebeld zicht, vooral in fel zonlicht. Een ziektebeeld dat toeneemt naarmate de leeftijd stijgt. "Vanaf 70, 75 jaar heeft zowat iedereen cataract", zegt professor Stalmans. "Maar door veelvuldige blootstelling aan uv-licht kan cataract al veel vroeger optreden. Uv-straling is geen rechtstreekse oorzaak van cataract, maar het werkt het wel in de hand."
Hetzelfde geldt voor maculadegeneratie, slijtage aan het netvlies aan de binnenkant van het oog, waardoor een vervormd zicht optreedt, je aan gezichtsscherpte verliest en wat op termijn zelfs tot blindheid kan leiden. "Meestal treedt maculadegeneratie op vanaf de leeftijd van 55 jaar. Er zijn studies die uitwijzen dat het sneller ontstaat onder invloed van uv-straling."
Brandglas-effect
Ook het infrarode licht van de zon kan schade veroorzaken. Zo is rechtstreeks in de zon kijken geen al te best idee, omdat je dan een brandglas-effect krijgt. "Het zonlicht brandt via de lens als het ware een gaatje in je netvlies", zegt professor Stalmans. "In de praktijk krijgen we daar de laatste jaren steeds minder patiënten voor over de vloer."
"In eerste instantie omdat we een natuurlijke reflex hebben om te knipperen en onze ogen af te wenden als we naar de zon kijken, omdat het zichtbare licht te sterk is. Dat kunnen we niet onderdrukken. Bij zonsverduisteringen wordt er nog wel voor gewaarschuwd, maar speciale eclipsbrilletjes zijn intussen helemaal ingeburgerd."
Zonnebril? Goedkoop of duur, het maakt niet uit
De meest efficiënte manier om onze ogen te beschermen tegen uv-straling, is een zonnebril. En opvallend: het maakt volgens professor Stalmans niet uit of je ergens een goedkoop exemplaar koopt, dan wel een dure uit de optiek. "Elk stukje glas of plastic biedt bescherming tegen ultraviolette stralen. Fabrikanten schermen graag met gegarandeerde of hoge uv-bescherming, maar de realiteit is dat het moeilijker én duurder zou zijn om een bril te maken die wél uv-licht kan doorlaten."
Het zou moeilijker én duurder zijn om een bril te maken die wél uv-licht kan doorlaten.
Eender welke bril, goedkoop of duur, is dus oké. Wel raadt professor Stalmans aan om te kijken naar de donkertegraad van de glazen. Die wordt aangegeven met een getal van 1 tot en met 4, waarbij de 1 staat voor het lichtste en 4 voor het donkerste glas. "Ik raad mensen altijd aan om te kiezen voor 3. 1 is te licht en biedt weinig bescherming, 4 is enkel geschikt om te skiën of als je gaat varen of zeilen, je mag er zelfs niet mee autorijden."
En het is ook kijken naar de kleur van de glazen. Best kies je voor egaal bruine of grijze glazen. Oranjerode of gele glazen kunnen ook. "Maar best geen blauw, die verminderen het contrast, waardoor je minder goed ziet."
En nog een tip als je bij de optiek een zonnebril koopt: kies voor polariserende glazen. "Lichtgolven weerkaatsen in allerlei verschillende richtingen, waardoor je ook met een zonnebril nog last kan hebben van de zon. Polariserende glazen laten het licht maar in één richting door en nemen die weerkaatsing weg. Zo raak je minder verblind als je bijvoorbeeld op een nat wegdek rijdt waar de zon op schijnt."