Salvadoranen op de vlucht voor bendegeweld, ontdekken België: "Na moord op collega wist ik dat mijn leven in gevaar was"

Het is een opvallende trend: in nog geen vijf jaar tijd is het aantal Salvadoranen dat in België asiel aanvraagt, vertienvoudigd (zie grafiek). Die stijging leidde ertoe dat in de top 10 van herkomstlanden van asielzoekers El Salvador in mei en juni de vierde plek innam, na Syrië, Afghanistan en de Palestijnse gebieden.

Volgens het Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen kiezen veel Salvadoranen ons land uit omdat België asiel verleent aan slachtoffers van bendegeweld. Na Spanje en Italië is België het derde Europese land met de meeste Salvadoraanse asielzoekers.

Aangezien de meeste Salvadoranen die naar Europa komen, op de vlucht slaan voor het geweld in hun land en vaak persoonlijk bedreigd werden, is de zogeheten beschermingsgraad in ons land voor Salvadoraanse asielzoekers dan ook heel hoog: 97 procent van de Salvadoranen wier asielaanvraag in de eerste zes maanden van dit jaar werd behandeld, werd erkend als vluchteling.

Ook Franck en Oriana * sloegen samen met hun twee kinderen op de vlucht voor het bendegeweld in El Salvador. Straatbendes, de zogenoemde maras, zaaien er terreur en controleren zowat alles, van de hoogste regionen van de maatschappij tot de kleinste gemeenschap.

Twee bendes zwaaien er de plak - en bestrijden elkaar. De Mara Salvatrucha (MS13) en Barrio 18 (La 18) werden eind vorige eeuw door latino's in de Amerikaanse stad Los Angeles opgericht. Onder hen veel Salvadoranen die in de jaren 1980 gevlucht waren voor de burgeroorlog in hun land. In de VS slaagden ze er echter niet in een nieuw leven op te bouwen. Misdaad bracht wel geld op, maar ook het samenhorigheidsgevoel lokte hen naar de bendes. Ze hoorden ergens bij, in een vreemd land ver van huis.

Pas toen bendeleden door de Verenigde Staten naar hun thuislanden werden teruggestuurd, landen die ze vaak amper kenden, begonnen de bendes ook in El Salvador en de buurlanden te groeien. Sindsdien hebben ze het noordelijke deel van Centraal-Amerika omgetoverd tot de regio met de meeste moorden ter wereld. Het bendegeweld werd dan wel ingevoerd uit de VS, de wijdverspreide ongelijkheid en straffeloosheid in de Salvadoraanse maatschappij waren een perfecte voedingsbodem.

Franck was politieagent in El Salvador. Enkele dagen voor hij met zijn gezin het land ontvluchtte, werd zijn collega en buurman vermoord. Door een stom toeval was hij die dag niet thuis. Een groot geluk, want achteraf kwam hij via zijn collega's te weten dat een bende twee agenten in zijn sector wilde vermoorden. "En in mijn sector woonden maar twee agenten: mijn buurman die ze net hadden vermoord en ik. Toen begreep ik dat mijn leven echt in gevaar was."

Vermoorde agenten, niemand staat er nog van te kijken in El Salvador. En er schuilt een cynische motivatie achter. "Ze doen het enkel om op te klimmen binnen hun bende", legt Franck uit. "Voor elke politieagent die ze vermoorden, laten ze een tatoeage op hun lichaam zetten." Niet alleen agenten op het terrein lopen gevaar, ook al het ander personeel dat bij de politie werkt.

En daar blijft het niet bij: "Als een bende je zoekt en je bent niet thuis, vermoorden ze je familie. Als je wel thuis bent, vermoorden ze jou eerst en daarna ook je familie om ervoor te zorgen dat er geen getuigen zijn. De familie van een agent is als een trofee voor hen", vertelt Franck.

Ook kinderen zijn niet veilig. Bendes proberen hen vaak in te lijven. "Als ze je kind willen rekruteren en je kind weigert, dan vermoorden ze het simpelweg." Franck en Oriana maakten het gelukkig niet mee, maar kennen verhalen van anderen. "De leeftijd van bendeleden gaat van pakweg 9 tot 40 jaar", weet Franck. "Er zijn er zelfs die nog maar 6 of 7 jaar oud zijn."

Redenen genoeg voor het gezin om El Salvador te verlaten. "Het is gewoon zo in ons land. In zo'n situatie leven wij daar. En als je een politieagent bent, weet je dat je op elk moment een dode man kan zijn."

Dat de maras het hele land controleren, is nauwelijks overdreven. Politie, advocaten, rechters en soms zelfs het Openbaar Ministerie zitten in de zak van de bendes. Opgepakte leden worden vaak zonder veroordeling weer vrijgelaten. "Ze zijn heel erg goed georganiseerd, zonder enig respect voor de wet of voor de overheid. Ik zou zelfs zeggen dat ze beter georganiseerd zijn dan de overheid. Ze hebben gewoon alle macht in handen. Het is erg om te zeggen, maar zo is het."

De vluchtelingen- en migrantenstroom vanuit El Salvador (en Centraal-Amerika in het algemeen) is geen nieuw fenomeen. De armoede en het geweld jagen al jaren duizenden mensen weg van hun geboortegrond.

El Salvador is het kleinste en meteen ook dichtst bevolkte land op het Centraal-Amerikaanse vasteland. Bovenop het bendegeweld is de economische situatie er vrijwel uitzichtloos en de overheid tot op het bot corrupt. Het land is de burgeroorlog in de jaren 80 eigenlijk nooit echt te boven gekomen.

Na een staatsgreep eind 1979 regeerde een junta het land, gesteund door de VS. De communistische rebellenbeweging FMLN nam de wapens op. Door de VS opgeleide en gesteunde extreemrechtse doodseskaders moesten het door de Amerikanen gevreesde communisme bestrijden.

In 1992 kwam er met een vredesakkoord een einde aan 12 jaar burgeroorlog. Maar het geweld zou niet afnemen, integendeel. El Salvador is een van de gevaarlijkste landen ter wereld. In 2015 had het nog het hoogste moordcijfer in de wereld. De uitgeperste, in armoede verzonken bevolking restte een weinig benijdenswaardige keuze: ofwel een deel worden van het bendegeweld en de corruptie, ofwel het land ontvluchten.

De traditionele vluchtroute voor Salvadoranen en andere Centraal-Amerikanen is die via Mexico naar de Verenigde Staten. En vele duizenden wagen zich nog steeds aan die gevaarlijke reis. Maar sinds de machtswisseling in het Witte Huis en het strengere migratiebeleid van president Trump, kiezen steeds meer Centraal-Amerikanen ervoor om naar Europa te vluchten.

Ook Franck en Oriana kozen voor Europa. Omdat ze geen visum hadden, een noodzaak om de VS legaal binnen te komen. "Zonder visum naar de VS gaan, is heel gevaarlijk en onzeker", zegt Franck. "En je moet enorm veel geld betalen om je de grens over te laten smokkelen." Mensensmokkelaars, al dan niet in opdracht van machtige drugskartels, vragen tot 10.000 à 12.000 dollar om je door Mexico te loodsen en de Amerikaanse grens over te helpen.

Franck en Oriana kennen mensen die wel naar de VS zijn gevlucht, sommigen onder hen zijn gestrand in Guatemala en Mexico. "Sommigen slagen erin de VS te bereiken. Ik had een collega die met zijn hele familie is gevlucht. Ze hebben de VS bereikt, maar het heeft hen acht maanden gekost, vooral omdat ze een hele tijd in Mexico moesten blijven."

Om naar Europa te reizen, hadden Franck en zijn gezin geen visum nodig. In januari kregen ze te horen dat hun asielaanvraag was goedgekeurd, zo'n vijf maanden na aankomst in ons land. Spanje lijkt op het eerste gezicht een logischere keuze voor Salvadoranen, vanwege de gemeenschappelijke taal. "Maar in Spanje kenden we niemand die ons kon opvangen", vertelt Franck. Via sociale media hadden ze wel iemand leren kennen in ons land.

De weg naar de Verenigde Staten mag dan gevaarlijk en onzeker zijn, ook Franck en zijn gezin hebben er een lange, vermoeiende tocht op zitten (zie kaart). Vanuit El Salvador staken ze de grens met Honduras over om vandaaruit met een internationale bus heel Centraal-Amerika oostwaarts te doorkruisen, tot in Panama. Aan grensovergangen in Honduras en Nicaragua werden ze stevig op de rooster gelegd. In Panama stapten ze op een vliegtuig naar Madrid. Vandaaruit begon een urenlange busreis naar Parijs en ten slotte naar Brussel.

Sinds begin juni heeft El Salvador een nieuwe president: Nayib Bukele, een 38-jarige miljonair van Palestijnse afkomst. Bukele wil van El Salvador een beter en veiliger land maken. Niet zo lang geleden behoorde Bukele tot het FMLN, de socialistische partij die voortkwam uit de guerrilla. Sinds het vredesakkoord in 1992 wisselden het FMLN en de conservatieve partij ARENA elkaar af aan de macht. Nu wil Bukele naar eigen zeggen "de erfenis van het FMLN uitvegen, het meest walgelijke dat ons land ooit is overkomen".

Hoewel veiligheid tijdens zijn verkiezingscampagne amper aan bod kwam, heeft hij van de strijd tegen de straatbendes de kern van zijn presidentschap gemaakt. Bukele kiest, net als verschillende voorgangers, voor een repressieve, militaire aanpak. Een strategie die niet iedereen doeltreffend vindt. Het doet het geweld enkel nog meer escaleren, zeggen sommige critici. Mensenrechtenorganisaties benadrukken dat de militarisering van de openbare veiligheid ook een schending is van het vredesakkoord.

Voorlopig geeft Franck de nieuwe president het voordeel van de twijfel. "Ik denk dat hij kan slagen, als hij zich omringt met integere mensen. De wetten zijn er in ons land, hij moet ze enkel toepassen. Hij kan wel degelijk zaken veranderen, maar hij staat voor een enorme uitdaging. En hij heeft maar 5 jaar om het waar te maken."

Intussen willen Franck, Oriana en hun kinderen zo goed mogelijk integreren in ons land. "We zijn de Belgische overheid heel erg dankbaar." De taal leren en een baan zoeken, houdt hen nu bezig. "Zo kunnen we hier blijven en een toekomst voor onze kinderen opbouwen", zegt Oriana. "We zijn het hier nu al een beetje gewoon, maar de taal is toch wel het moeilijkste (het gezin woont in de regio Brussel en volgt nu een taalcursus Frans, nvdr.). We hebben het toch wel wat moeilijk met de spelling en uitspraak, die anders zijn dan in het Spaans. Maar het is ook niet onmogelijk."

Dromen ze ervan ooit naar El Salvador terug te keren? "We zullen na vijf jaar zien of de problemen in ons land opgelost zijn", zegt Oriana. "Als de situatie verbetert, zou ik uiteraard willen terugkeren. Maar de toekomst is erg onzeker. Alleen God weet wat er zal gebeuren in El Salvador."

* In dit artikel zijn niet hun echte namen gebruikt. Het gezin waarmee VRT NWS sprak, wenste anoniem te blijven.

Bekijk hier de reportage uit Het Journaal: