‘Eerlijk, lachgas was de meest suffe trip ooit’: de nieuwste drugshype, niet om te lachen

In naam van de kwaliteitsjournalistiek neem ik een gekleurde ballon aan van de jongen die ik tot voor een oproep op sociale media eigenlijk niet zo goed kende. In naam van de kwaliteitsjournalistiek zet ik het ding aan mijn lippen en adem ik één, twee keer stevig in en uit en laat ik de inhoud even rondgaan in mijn mond.

In naam van de kwaliteitsjournalistiek wankel ik bijna meteen op mijn benen en voel ik me een minuut lang alsof ik een halve dag heb doorgebracht op de Polyp, mijn favoriete kermisattractie – een octopusachtig, in het rond zwiepend gevaarte. Het lijkt alsof al mijn zintuigen met een zuignap naar één punt worden getrokken en tegelijkertijd alles heel sterk en heel wazig waarnemen. Mijn hoofd bonst. Lachen doe ik niet.

In naam van de kwaliteitsjournalistiek heb ik zonet voor de eerste keer lachgas gedaan, en eerlijk, ik snap niet waarom het zo’n rage is.

Lachgas, of ook wel distikstofmonoxide (N2O), wordt al meer dan tweehonderd jaar gebruikt. Al in 1799 gaf chemicus Humphry Davy feestjes waar vooraanstaande heren vanuit een zijden zak het goedje konden inademen dat hij per ongeluk had ontdekt. Omdat het niet enkel lachen, gieren, brullen moest zijn, schreef Davy de ervaringen van zijn gasten op in een logboek met de niet mis te verstane titel Researches, Chemical and Philosophical. Daarin staat onder meer te lezen hoe één gebruiker zich voelde ‘als het geluid van een harp’. Pas toen Davy het gas ook ging inademen om de effecten van zijn kater en kiespijn te verminderen, kwam hij erachter dat N2O misschien ook wel als verdovend middel gebruikt kon worden.

“Waarom lachgas zo’n effect op ons heeft, weet men nog steeds niet helemaal zeker”, zegt toxicoloog Alexander van Nuijs (Universiteit Antwerpen). “Momenteel is de meest plausibele verklaring dat er bepaalde recep­toren in onze hersenen geblokkeerd worden, waardoor de geleiding van elektrische prikkels veranderd wordt. Dat kan een euforisch gevoel opwekken en pijnstillend en verdovend werken. Ook het zuurstoftekort dat veroorzaakt wordt, kan een kortstondige soort dronken roes teweegbrengen.”

Lange tijd was de voornaamste toepassing van distikstofmonoxide dan ook als anestheticum voor (kleine) heelkundige ingrepen, maar sinds een aantal jaar wordt het eveneens in de voedingsindustrie gebruikt. Het zit bijvoorbeeld in de patronen voor slagroomspuiten, gewoon te koop in de supermarkt. Wie het gas als vluchtig roesmiddel wil gebruiken, laat zo’n metalen lachgaspatroon leeg in een ballon, nadat er een gaatje in wordt geprikt met een zogenaamde ‘cracker’ of met een slagroomspuit. Vervolgens adem je het gas in via de ballon, waarna je haast onmiddellijk een high van ongeveer een halve minuut tot twee minuten beleeft.

Geen hype

Vandaag is lachgas alomtegenwoordig. Media spreken van ‘een rage’, provinciale domeinen klagen dat ze overal lege metalen hulzen vinden – ‘tot 350 per dag op zonnige dagen’ – er worden (ironisch genoeg) GAS-boetes uitgedeeld aan jongeren die te luid, nu ja, lachen en bij twee zware verkeersongevallen in juni en juli op de E19 en in Kortessem, werd in de wagen lachgas aangetroffen. Begin deze maand werd een negentienjarige Nederlandse chauffeur door de politie van Mechelen-Willebroek betrapt op het inhaleren van lachgas achter het stuur. Hij had ook dertien flessen met het goedje in zijn auto zitten.

Uit cijfers van het Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD) zou 0,7 procent van de uitgaande Vlaamse jeugd het gas meerdere keren per maand gebruiken. Het voorbije jaar heeft 3,4 procent het goedje al eens geïnhaleerd. Maar het VAD wil liever niet van een hype spreken. Volgens het expertisecentrum is het fenomeen al meer dan twintig jaar oud. In al die jaren zijn er pieken waarin er meer aandacht op gevestigd wordt. En dat lijkt de laatste tijd dus opnieuw zo te zijn.

Mogelijk is ook het zogenoemde Baader-Meinhof-fenomeen in het spel: nu we door alle media-aandacht weten hoe lachgaspatronen eruitzien, zien we ze plots overal.

“Dit soort stoffen zijn geen nieuwe drugs. Ze behoren tot een hele reeks chemische, snel verdampende stoffen die op een bepaald moment een zekere populariteit verwerven als roesmiddel, maar vaak even snel weer uit de aandacht verdwijnen”, lees ik in de VAD-folder over vluchtige snuifmiddelen. “Er hebben ons al meer journalisten gebeld dan mensen die het gebruik problematisch vinden worden”, nuanceert Tom Evenepoel, coördinator van de Druglijn.

Terwijl ik ook maar gewoon mijn job probeer te doen.

“Een paar jaar geleden kreeg aanstekervloeistof alle aandacht, in de jaren 80 moesten we ons zorgen maken om lijm en correctievloeistof. En nu is het weer de beurt aan lachgas.” Evenepoel heeft de indruk dat de heisa vooral uit Nederland komt overgewaaid, waar lachgas de laatste tijd echt wel weer een dingetje is.

Lachgasshop

Op festivals, feestjes of via verkopers op straat kun je het goedje werkelijk hapklaar voor gebruik aanschaffen in kleurrijke ballons. Vorige week opende in het Nederlands-Limburgse Venray zelfs een heuse lachgasshop de deuren. Bij Valse Lucht Venray consumeer je lekker onderuitgezakt in een van de vele bioscoopzetels één ballon voor 5 euro, drie voor 12,50 euro, inclusief een non-alcoholisch drankje. “Ik ben ondernemer. Als ik een kans zie, dan spring ik erop”, zei uitbater Mathieu Hölzken al aan de Volkskrant.

Precies die ondernemersgeest zorgt volgens Evenepoel voor een mogelijke toename van lachgas bij ons. “Er is vanuit Nederland een behoorlijk grote onlinehandel ontstaan waar die slagroompatronen of zelfs litertanks voor een prijsje kunnen worden aangekocht.” Zo wordt het nog gemakkelijker om aan lachgas te komen, terwijl het juist de grote toegankelijkheid is die heel wat mensen, voornamelijk ouders van jonge tieners, zorgen baart.

Distikstofmonoxyde is na uitspraken van het Europees Hof van Justitie en de Hoge Raad in 2016 immers uit de geneesmiddelenwet gehaald. Het is vandaag een goedgekeurd voedseladditief dat vrij gebruikt en verkocht mag worden – al liggen de patronen minder voor het oprapen dan wat enkele paniekberichten me deden geloven. ‘In iedere supermarkt!’ is in ieder geval een fikse overdrijving, zo blijkt wanneer ik in drie verschillende filialen geen ampul kan vinden. Ja, sommige winkels verkopen ze, getuige de foto’s die vrienden me doorsturen, maar ik verwachtte palletten in promo die voor de handigheid ook even aan de kassa geparkeerd zouden staan. Wie écht een feestje wil bouwen, kan in een doorsnee-Alvo overigens ook zorgeloos bunzenbranders, aanstekervloeistof, tipp-ex en verfverdunner in zijn mandje mikken.

In de Inno – nu niet bepaald een populaire hang­-out voor tieners – vind ik op de derde verdieping tussen pittig geprijsde fruitschalen van Alessi een designslagroomspuitbus voor 60 euro, zonder patronen. Die worden under the counter aan de kassa aan de mogelijke koper overhandigd ‘want jongeren durven daar weleens misbruik van te maken’.

‘Gewoon bij de Blokker’ dan maar, waar ik na een kwartier vruchteloos rondzoeken word aangesproken door een jobstudente die me weet te vertellen dat ze die dingen bij haar weten nooit verkocht hebben. Wanneer ik haar vraag waar ik dan wél in godsnaam lachgas kan kopen, zodat ik mezelf in naam van de kwaliteitsjournalistiek aan een ballon kan hangen, zegt ze droogweg: ‘euh, het internet?’ en trakteert ze me op een blik die verraadt dat ik de minst coole persoon ben die ze ooit heeft ontmoet. Spoiler: ik bén waarschijnlijk de minst coole persoon die ze ooit heeft ontmoet.

Zuurstoftekort

Een korte Google-sessie later blijkt dat je die patronen inderdaad ontzettend gemakkelijk via het internet kunt bestellen. Heel wat websites bieden ze in bulk aan. Op cookinglife.be loopt er een promo: 250 stuks voor 92,50 euro, 100 stuks voor 38,99 euro. Een onlinegroothandel in keukenspullen heeft dan weer de beste deal: 15,43 euro voor 50 patronen – ‘in mijnen tijd’ was dat een weekje zakgeld. Toch besluit ik voor mijn ontmaagding een beroep te doen op een ervaringsdeskundige met een eigen bescheiden voorraadje, voornamelijk omdat ik zelfs met een simpele keukenschaar niet te vertrouwen ben, en het innemen van lachgas ondanks de legaliteit en de alomtegenwoordigheid ervan toch niet zonder risico’s is.

“De risico’s van lachgas situeren zich voornamelijk rond het directe gebruik”, zegt Van Nuijs. “Het veelvuldig of overmatig inademen van lachgas kan leiden tot zuurstoftekort in de hersenen, waardoor je hoofdpijn kunt krijgen, misselijk kunt worden, wankel op de benen kunt staan en vallen of zelfs je bewustzijn kunt verliezen. Lachgas mag ook niet rechtstreeks via zo’n ampul of de spuitbus worden ingenomen, want dan kun je vrieswonden in je mond of keelholte krijgen. Wat ook af en toe voorkomt is dat jongeren zo’n grote litertank tussen hun benen plaatsen, die bij veelvuldige afname gaat bevriezen waardoor ze zich verwonden.”

Op lange termijn zou lachgas volgens de toxicoloog een invloed hebben op onze vitamine B12-huishouding, wat dan weer bloedarmoede, neurologische uitvalsverschijnselen of zelfs verlammingsverschijnselen kan veroorzaken. Er zijn nog geen harde bewijzen voor de veronderstelling dat lachgas op lange termijn ook verslavend kan zijn.

Experimenteerdrang

Het is niet moeilijk om mensen te vinden die willen getuigen over hun ervaring met lachgas. Illias (24) zegt dat hij het vooral uit groepsdruk deed, omdat al zijn vrienden het al eens gedaan hadden, terwijl Naomi (21) het goedje al een aantal keer inademde en dat wel leutig vond, maar dat ze poppers aangenamer vindt. Ook Remy (28) heeft het meer voor poppers: “Eerlijk, lachgas was de meest suffe trip ooit.” Lander (31) beschrijft het dan weer als “een soort tunnelvisie waarin je plots het gevoel hebt alsof je alle problemen van de wereld kunt oplossen als je niet zo hard moest giechelen.” Pia (17) kreeg er hoofdpijn van, maar Pieter (26) vond het, le mot le dit, “wel lachen”. Niemand doet er geheimzinnig over. Iedereen lijkt het doodnormaal te vinden dat ze er ervaring mee hebben, alsof ik polste naar hun mening over tomatensoep.

Het gevaar schuilt dan ook in sociale media, waar heel jonge tieners al in contact komen met lachgas wanneer ze vrienden of vrienden-van-vrienden aan ballonnetjes zien hangen en zo nieuwsgierig worden naar het product. Mijn hoofdredacteur liet me weten dat ook zijn tienjarige zoon weet wat lachgas is en het goedje al aankaartte bij zijn vader. Terwijl ik tot voor kort dacht dat de metalen hulzen rond het bankje voor mijn huis patronen van een BB-gun waren. U was gewaarschuwd: Minst. Coole. Persoon. Ooit.

Ik stel mezelf, en vervolgens Tom Evenepoel, de vraag of lachgas niet de perfecte gateway is naar daadwerkelijk verboden middelen: wie op zijn dertiende al eens een ballonnetje teugt en in een onschuldige roes verkeert, zal er op zijn veertiende misschien minder voor terugdeinzen om een trekje van een joint te nemen.

Volgens Evenepoel hangt dat niet van de stof zelf af, maar vooral van het kind. “Pubers hebben nu eenmaal een experimenteerdrang, dus je zou jezelf die vraag ook kunnen stellen over tabak en alcohol. Een paar jaar geleden was er veel te doen rond wurgspelletjes; een gevaarlijke vorm van experimenteren waarbij niet eens iets werd geslikt, ingeademd of gesnoven. Het aftasten van grenzen is niet vreemd op die leeftijd, en ik denk dat ouders vooral moeten proberen in te zetten op hoe ze hun kind kennen: is het beïnvloedbaar, impulsief, ook op andere vlakken aan het experimenteren?”

Evenepoel raadt aan om het gesprek met je kind, net als bij andere drugs, niet uit de weg te gaan. “Wanneer je het gevoel hebt dat je kind ermee in aanraking is gekomen, zij het via het nieuws, zij het via sociale media, zij het via vrienden, kun je polsen hoezeer het op de hoogte is. Kent het het (correcte) gebruik, de effecten én de risico’s? Die informatieoverdracht is belangrijk.”

Het VAD en de Druglijn vinden het dan ook te kortzichtig om te denken dat zo’n fenomeen aangepakt kan worden met een simpel verbod – wat sowieso al moeilijk te handhaven valt, aangezien het een eerder goedgekeurd voedingsadditief betreft. “Als signaal kan dat nut hebben, maar het is een illusie om te zeggen dat een probleem op te lossen valt door het alleen maar te verbieden. Dat geldt overigens voor alle drugs”, alludeert Evenepoel op de eerdere discussie over de repressieve aanpak van drugs op bijvoorbeeld festivals als Tomorrowland. “Tegenwoordig wordt er ook veel te veel verboden en wordt er over alles een waarschuwing uitgestuurd, terwijl we heus ook nog wel een beroep kunnen doen op het gezond verstand van mensen die correct geïnformeerd zijn.”

Ook Van Nuijs nuanceert het idee van een verbod. “Ik denk dat er vooral nog heel veel nood is aan informatie rond N2O als roesmiddel. Op zich zijn er nog maar weinig objectieve data beschikbaar over of het effectief steeds meer gebruikt wordt, maar ook over wat de effecten op lange termijn bijvoorbeeld zijn. Het is noodzakelijk om dat in detail te bekijken alvorens daar fatsoenlijke maatregelen over opgedrongen kunnen worden. En de overheid moet daarvoor zeker overleggen met specialisten. Sowieso zijn preventie en harm reduction in afwachting daarvan wel aangewezen, net zoals bij alle roesmiddelen trouwens, maar het invoeren van een verbod of een systeem met vergunningen zonder alle pro’s en contra’s nauwkeurig af te wegen, vind ik voorlopig verregaand en niet afdwingbaar.”

Lokaal werken

“Ik denk dat het zinvoller is om in het geval van lachgas iets te doen aan de beschikbaarheid en de visibiliteit. In Nederland zie je bijvoorbeeld dat grote ketens als Blokker al besluiten om het niet meer zichtbaar of in grote hoeveelheden te verkopen”, zegt Evenepoel. “Veel effectiever dan een verbod is wellicht om op zoek te gaan naar manieren die de indruk wegnemen dat het ‘normaal’ en ‘onschuldig’ is aangezien je het gewoon in de winkel kunt kopen. In de praktijk is het belangrijk om lokaal te werken: (stads)besturen die overlast met lachgas opmerken helpen om gericht te sensibiliseren, en tot afspraken komen met lokale handel en horeca. In die aanpak kunnen indien aangewezen ook jeugdwerkers, scholen, en via hen ook ouders betrokken worden.”

Zo nam de gemeente Ninove twee weken geleden maatregelen tegen het gebruik van aansteker- en lachgas nadat er op bepaalde plekken in de gemeente regelmatig lege hulzen werden gespot. Verschillende handelaars ondertekenden er een charter om de producten niet langer aan minderjarigen te verkopen en ze ook veilig achter de kassa te plaatsen. Ook in de Blaarmeersen in Gent geldt sinds een tweetal maanden een politieverbod op lachgas dat duidelijk aangegeven wordt op het terrein van het recreatiedomein. Sindsdien worden er ook daar opvallend minder lege hulzen gevonden. Mechels burgemeester Bart Somers (Open Vld) liet een politieverordening uitbreiden met een verbod op het verhandelen en gebruiken van lachgas, waar nu een GAS-boete tot 350 euro op kleeft. En ook Antwerps gemeenteraadslid Karim Bachar (s.pa), die al een aantal jaren pleit voor meer informatie en sensibilisering rond lachgas, wil het onderwerp dit najaar weer op de agenda van de stad plaatsen.

“Van een nationale sensibiliseringscampagne zijn wij geen fan”, besluit Evenepoel. “We hebben informatie beschikbaar, bijvoorbeeld een folder op onze website. Maar we gaan hierover niets groot afficheren. Dat zou een averechts effect kunnen hebben en vooral: preventie werkt pas als het gericht en op maat is.”