Wie is Jan Jambon (N-VA), de nieuwe minister-president van Vlaanderen?

Geert Bourgeois mocht het van zijn partij niet meer doen. Bart De Wever wilde het eigenlijk niet doen. En dus was het Jan Jambon die half augustus de formatiegesprekken voor de vorming van een nieuwe Vlaamse regering mocht gaan leiden.

Daarmee was het zo goed als zeker dat hij de nieuwe Vlaamse minister-president zou worden. Maar van tweede keus was en is geen sprake. "Eigenlijk is dit altijd de bedoeling geweest", zei politicoloog Carl Devos (UGent) vorige maand al. "Dat De Wever voor de verkiezingen plots kandidaat-minister-president was, dát was de verrassing. Nu keert men terug naar hoe men het aanvankelijk zag."

"Dit is een keuze die toch wat in de sterren geschreven stond", zei ook N-VA-Kamerfractieleider Peter De Roover. "Hij heeft er letterlijk en figuurlijk de schouders voor." Volgens De Roover is aan het hoofd staan van wat hij "de Vlaamse natie" noemt, de "hoogste doelstelling voor een Vlaams-nationalist".

"Toch is dit niet het eindpunt, niet zijn einddroom", voegde De Roover eraan toe. "Ik denk dat Jan nog liever minister-president zou zijn van een Vlaanderen in een confederaal scenario of een Vlaanderen met een volwaardig zelfbestuur. Dat blijft zijn eerste drijfveer, zonder meer. Maar 35 jaar geleden hadden we nooit kunnen denken dat het hiernaartoe zou leiden. Dus het is een zeer bijzonder moment."

Als u vijf trefwoorden over Jan Jambon zou moeten geven in "De slimste mens ter wereld", dan zouden we deze suggereren: voormalig vicepremier in de federale regering, rasechte Vlaams-nationalist, rustige communicator, informaticus en burgemeester van Brasschaat. 

Jan Jambon (59) heeft al wat watertjes doorzwommen. Na een stevige carrière in de bedrijfswereld - bij computerbedrijf IBM, SD Worx en Bank Card Company - kwam Jambon in 2007 in de Kamer terecht, als opvolger van Kris Peeters (CD&V). Het lijkt eeuwen geleden, maar de N-VA vormde toen wel degelijk nog een kartel met CD&V. In 2010, 2014 en 2019 werd Jambon telkens opnieuw verkozen als Kamerlid.

In 2008 trad Jambon nationaal op de voorgrond, toen hij fractieleider werd van de N-VA in de Kamer. Zes jaar later gaf hij de fakkel door aan Hendrik Vuye, om zelf vicepremier te worden in de regering-Michel I, met onder andere de bevoegdheden Binnenlandse Zaken en Veiligheid.

In die hoedanigheid kon Jambon zich profileren als een goede bestuurder, die zowel door de andere Vlaamse partijen als aan de andere kant van de taalgrens gerespecteerd werd. Met ontslagnemend premier Charles Michel (MR) had Jambon naar verluidt een zeer goede band.

Na de aanslagen van 22 maart 2016 in Brussel en op de luchthaven van Zaventem zag het er even naar uit dat aan zijn ministerschap een vervroegd einde zou komen. Jambon bood net als minister van Justitie Koen Geens (CD&V) zijn ontslag aan, nadat was gebleken dat de handel en wandel van een van de terroristen niet goed was opgevolgd. Maar hun ontslag werd geweigerd.

Toch deed Jambon de rit in de federale regering niet volledig uit. Eind 2018 stapte zijn partij uit de federale regering wegens een conflict over het VN-Migratiepact. Jambon trok opnieuw als gewoon Kamerlid naar de verkiezingen van 2019. Maar vooral: als kandidaat-premier van een nieuwe federale regering.

Maar de verkiezingen draaiden anders uit. De N-VA verloor zwaar, de Zweedse coalitie hield niet stand op het federale niveau en de PS kon zich weer op de voorgrond wringen. Andere omstandigheden nopen tot een ander scenario, verklaarde de N-VA vorige maand de keuze om toch voor Jambon als Vlaams minister-president te gaan.

De voorbije vijf jaar was Geert Bourgeois (N-VA) de minister-president van Vlaanderen. Staat Jambon voor een nieuwe stijl? "Ik wil op geen enkele manier negatief klinken over Geert, maar qua smoel zal het toch een beetje een andere invulling zijn", zegt Vlaams fractieleider Matthias Diependaele. "Ik denk dat Jan op een meer flegmatieke (rustige, kalme, red.) manier zal communiceren. Maar wat dossierkennis betreft, lijken ze wel op elkaar. Gedegen."

"Jan zal meer aanwezig zijn", denkt De Roover. "Geert was een zeer secure bestuurder, maar in de assertievere, communicatieve wereld waarin we vandaag leven, heeft dat misschien tot gevolg gehad dat hij wat minder aan bod is gekomen dan hij verdiende. Jan zal zijn bestuursstijl koppelen aan een iets assertievere communicatiestijl. Hij zal zeker nadrukkelijker communiceren, daar waar Geert heel erg voorzichtig was."

Volgens Devos zal Jambon "meer de chef van de ploeg zijn", "hij zal zijn positie als minister-president wat meer opeisen". "Bourgeois heeft dat wat minder gedaan, waardoor men achteraf zei dat de Vlaamse regering te weinig een profiel had, te weinig een smoel had, te weinig werd gezien als een ploeg die geleid werd door de N-VA. Jambon is een sterke politieke figuur die veel meer dan Bourgeois het gezicht zal zijn van de Vlaamse regering. Hoewel hij ook een vrij nuchter persoon is, wordt toch van hem verwacht dat zijn communicatie wat offensiever en scherper zal zijn."

In de federale regering was Jambon als vicepremier de rechterhand van premier Michel. Nu moet hij zelf een ploeg leiden, een ploeg die bestaat uit de N-VA, CD&V en Open VLD. Zal hij erin slagen boven de partijen te staan en de ploeg bijeen te houden? "Daar ben ik zeker van", zegt Diependaele. "Ik denk dat hij de juiste man is om die rol in te vullen. Hij heeft daar echt wel de persoonlijkheid voor. Jan is echt iemand die met iedereen door een deur kan. Ik denk dat hij de geschikte man is om de ploeg te enthousiasmeren en te laten samenwerken, ook als dat boven de partijgrenzen heen moet gebeuren."

De Roover: "Jan is niet iemand die voor de makkelijke en eigen profilering gaat. Hij kan een ploeg leiden en binden. En hij is iemand die doorheeft dat dat een kwestie is van leven en laten leven. Jan is geen oproerkraaier, hij is een realistisch politicus."

Naast zijn nationale mandaten heeft Jambon er ook een hele carrière in de lokale politiek op zitten. Na jaren als schepen in Brasschaat, werd hij in 2013 burgemeester van de Antwerpse gemeente. De sjerp gaf hij in de praktijk wel door aan Koen Verberck, Jambon was enkel "titelvoerend burgemeester". In oktober 2018 haalde de N-VA met 44,2 procent een absolute meerderheid in Brasschaat, waardoor Jambon opnieuw burgemeester kon worden. 

Zoals bij zovele N-VA'ers liggen ook de wortels van Jan Jambon in de Volksunie, waar hij halfweg de jaren 1980 in het hoofdbestuur van de jongerenafdeling werd opgenomen. Maar samen met enkele andere Volksunie-leden stapte hij uit de afdeling, uit ongenoegen met de "te linkse lijn" van de lokale afdeling; en omdat de Volksunie niet voluit voor Vlaamse onafhankelijkheid ging.

Het is bekend dat Jambon in die tijd vergaderde met Gerolf Annemans en Filip Dewinter - die toen ook in Brasschaat woonden - over een lokale Vlaams Blok-afdeling. Jambon zou echter nooit een lidkaart hebben gehad, maar praatte wel met de afdeling en steunde hen inhoudelijk. "Dat liep allemaal wat door elkaar", vertelt een vriend van Jambon die er toen bij was.

Maar dat Jambon altijd een rasechte Vlaams-nationalist is geweest, staat buiten kijf. Samen met Peter De Roover was hij jarenlang actief in de Vlaamse Volksbeweging, een drukkingsgroep die pleit voor Vlaamse onafhankelijkheid. In 2006 maakte Jambon de overstap naar de N-VA.

Jambon werd later nog wel eens in verband gebracht met radicalere standpunten. In 2013 doken foto's op van Jambon terwijl hij een toespraak hield op een bijeenkomst van het Sint-Maartensfonds in 2001 (foto hierboven). Het Sint-Maartensfonds was een vereniging voor Vlamingen die in de Tweede Wereldoorlog aan het Oostfront streden, met een bedenkelijke reputatie, want gelinkt aan de collaboratie met nazi-Duitsland.

Met zo'n Vlaams-nationalistisch verleden is het dan ook zonneklaar dat Jambon als minister-president volop de Vlaamse kaart zal trekken, zeggen zijn twee partijgenoten. "Daar twijfel ik niet aan. Dat zit in zijn hart en nieren", zegt Diependaele. "Ik ken hem al 35 jaar. Jan heeft een uitgesproken Vlaams-nationaal profiel", zegt De Roover. "Hij zal zoveel mogelijk ruimte willen zoeken voor Vlaams zelfbestuur. Wat er vandaag al aan bevoegdheden zijn, zal hij zeker niet terughoudend invullen. Hij zal alle ruimte ten volle benutten."

Ook Devos verwacht dat. "De voorbije jaren zag je toch dat het federale niveau meer belang had dan het Vlaamse. Het is duidelijk dat de N-VA dat wil omkeren. En mocht de N-VA toch niet in de federale regering zitten, dan is Jambon de man om vijf jaar lang communautaire druk te zetten met de boodschap dat het dan maar in 2024 moet gebeuren."

Devos verwijst ook naar de uitspraken van Jambon begin dit jaar, toen hij zei dat het een goede zaak zou zijn als federale onbestuurbaarheid tot confederalisme zou leiden. "Hij zal dan de komende vijf jaar zeker het confederalisme in de geesten voorbereiden, iets wat men Bourgeois voor een stuk kwalijk heeft genomen niet gedaan te hebben."

"Jan is een loyale man en was er als vicepremier in de federale regering altijd op gericht om daar verzoenend te werken", zegt De Roover, "maar het spreekt nogal voor zich dat hij nu, als Vlaams minister-president, de Vlaamse kaart zal trekken." Diependaele: "Hij heeft de voorbije jaren een andere rol vervuld, ik denk dat de Vlaamse regering leiden voor hem ook een beetje thuiskomen zal zijn."