De sociaaldemocraten grijpen de macht in het hoge Noorden: hoe krijgen ze dat voor elkaar?
In het hoge Noorden van Europa zijn de sociaaldemocraten helemaal terug in het centrum van de macht. Alle premiers zijn sinds het voorjaar weer van ‘rode’ huize. De opmars van het rechts-populisme is voorlopig gestuit. Wat is het geheim van Denemarken, Finland en Zweden?
Denemarken: links voert een rechts migratiebeleid
Slechts drie weken had Mette Frederiksen (41) nodig om in Denemarken een sociaal-democratische regering te vormen. De leider van Socialdemokratiet, die begin juni de verkiezingen won, leunt met haar minderheidskabinet op de gedoogsteun van het ‘linkse blok’ (3 partijen) in het parlement. Daarmee maakte ze een eind aan meer dan tien jaar aan rechtse coalities.
De strategie die Frederiksen het succes bracht, is een opvallende: begin 2018 maakte ze een draai naar rechts op het thema van immigratie en integratie, in navolging van de rechts-populistische Deense Volkspartij die de toon in Kopenhagen bepaalde.
De sociaal-democraten profileren zich in de regering als de ware beschermers van de Deense welvaartsstaat. Om dat vol te houden, moet Frederiksen haar gedoogsteun voorzichtig zoeken. Voor beloften over het terugdraaien van liberaliseringen en voor investeringen in onderwijs en zorg krijgt ze steun op links. Struikelblok is dat enkele gedoogpartijen bezwaren hebben tegen de rechtse wending van de sociaal-democraten op het immigratiebeleid. Daarom is in de ‘regeringsverklaring’ afgesproken dat Denemarken de komende vier jaar zal streven naar een ‘meer humaan asielsysteem’.
Denemarken zal onder meer weer zogenoemde quotavluchtelingen gaan opnemen en tevens heeft Frederiksen beloofd de omstreden plannen voor het ‘asieleiland’ Lindholm, in de Oostzee, te schrappen.
Over het terugdraaien van de zogeheten ‘gettowet’, die vorig jaar door de rechtse Deense regering werd ingevoerd met steun van de sociaal-democraten, is vooralsnog met geen woord gerept. Door die wet zijn er tientallen Deense achterstandswijken aangemerkt als ‘getto’. Criminelen kunnen daar tijdelijk dubbel bestraft worden en moslimgezinnen die weigeren hun kinderen een minimaal aantal uur naar de kinderopvang te brengen, kunnen hun sociale uitkeringen verliezen.
In de regeringsverklaring zijn al deze rechtse onderwerpen ‘vakkundig’ vermeden, zegt de Deense politicoloog Rune Stubager. Ook het plan van Frederiksen om asielzoekers voor hun procedure terug te sturen naar speciale centra in Afrika, blijft ongenoemd. ‘Frederiksen heeft nu de macht. Weinig lijkt haar nu in de weg te liggen om met gedoogsteun op rechts ook haar rechtse verkiezingsbeloften te verwezenlijken.’
Finland: links draait rechtse privatiseringen terug
Finland heeft de afgelopen jaren voor het eerst geëxperimenteerd met een kabinet waar de rechts-populistische partij De Ware Finnen mocht meeregeren. Het leidde ertoe dat de Finse immigratiewet is aangescherpt. Maar anders dan in Denemarken heeft de rechts-populistische opkomst in Finland niet tot een ideologische koerswijziging van de Finse sociaal-democraten geleid. ‘Er is wel geflirt met populisme, maar de academische opvatting in de sociaal-democratische partij over een open, internationale wereld, is nog altijd dominant’, zegt de Finse politicoloog Jan Sundberg.
De terugkeer van de sociaal-democraten aan de macht in Helsinki heeft dan ook niets met migratiebeleid te maken, zegt de Finse politicoloog Emilia Palonen. In de Finse verkiezingen ging het bovenal over de ‘doorgeslagen’ privatiseringen in de Finse sociale sector. De doorsnee-Fin heeft volgens Palonen een voorkeur voor een gematigde regering die de zegeningen van de Finse welvaartsstaat in tact houdt. Het rechts-conservatieve experiment leek de afgelopen vier jaar in dat verband een politieke anomalie. ‘De sociaal-democraten golden daarom voor kiezers als het veilige, gematigde alternatief.’
Er is door premier Antti Rinne (56) een regering gevormd met vijf partijen waarbij zowel links als rechts betrokken is. De nieuwe regering probeert juist de toon van het debat rond immigratie en integratie weer te veranderen, zegt Palonen. ‘Immigratie wordt niet gezien als bedreiging voor de binnenlandse veiligheid. Bij kwesties als armoede en ongelijkheid ligt nu het politieke accent.’
Zweden: links strijdt met rechts tegen populisten
De Zweedse sociaal-democraten bungelen ideologisch gezien als het ware tussen de Finnen en de Denen in. Anders dan in Finland en Denemarken waren de Zweedse sociaal-democraten ook voor de laatste verkiezingen aan de macht. Tijdens die kabinetsperiode heeft de sociaal-democratische premier Stefan Löfven (61) onder druk van de grote toestroom van immigranten in 2015 en 2016 een draai gemaakt naar rechts in het immigratiebeleid.
Zo is een wet aangenomen waarbij de norm is geworden dat asielzoekers eerst een tijdelijke verblijfsvergunning krijgen. Ook is gezinshereniging van asielzoekers tijdelijk minder makkelijk gemaakt. Maar anders dan in Denemarken heeft die beleidswijziging niet geleid tot de terugkeer van oude kiezersgroepen. “Hoewel ze nu weer kunnen regeren, gelden de sociaal-democraten hier politiek gezien toch als een verliezer”, zegt de Zweedse politicoloog Li Bennich-Björkman.
De Zweedse sociaal-democraten hebben tijdens de verkiezingen van september opnieuw stemmen aan de rechts-populistische Zweden Democraten verloren. Na de verkiezingsuitslag leek Zweden even het Deense model van het laatste decennium te gaan introduceren: twee rechtse Zweedse politieke partijen wilden de macht grijpen door samen te werken met de rechts-populistische Zweden Democraten. Maar twee andere rechtse partijen wilden dat koste wat het kost voorkomen. Zo kwam rechts er aan de onderhandelingstafel onderling niet uit en zijn de sociaal-democraten er alsnog met de regeringsmacht vandoor gegaan.
Uit een soort ‘nationaal belang’ om het populisme te blijven buitensluiten, hebben de sociaal-democraten een politiek akkoord gesloten met de twee rechtse partijen die het cordon sanitair rond de populisten in stand willen houden. Om rechtse gedoogsteun te krijgen, heeft Löfven moeten instemmen met vergaande liberaliseringen, onder meer van het ontslagrecht. In Denemarken komen volgens Bennich-Björkman de sociaal-democraten misschien als de beschermers van de welvaartsstaat uit de strijd naar voren. “In Zweden krijgen ze nu vooral kritiek dat ze de welvaartsstaat in de uitverkoop hebben gedaan.”