5 vragen over het cordon sanitaire: wat is het juist en waar komt het vandaan?

Het cordon sanitaire werd eind jaren 80 in het leven geroepen onder impuls van Jos Geysels van Agalev. Bij de gemeenteraadsverkiezingen in 1988 had het toenmalige Vlaams Blok 1 op de 5 Antwerpse kiezers weten te overtuigen. Uiteindelijk werd na de verkiezingen van 24 november 1991, waar Vlaams Blok volop nationaal doorbrak, het cordon sanitaire definitief verankerd. De dag ging de geschiedenis in als Zwarte Zondag.

Een jaar later keurden alle Vlaamse partijen in de Vlaamse Raad, de voorloper van het Vlaams Parlement, een resolutie goed waarin het 70-puntenplan rond immigratie van het Vlaams Blok werd veroordeeld wegens strijdigheid met de Europese Verklaring voor de Rechten van Mens. In de resolutie werden de beginselen van het cordon vastgelegd. In de praktijk betekent het dat de Vlaamse partijen geen bestuursakkoorden afsluiten met het Vlaams Blok of geen politieke afspraken maken met de partij. Het cordon sanitaire geldt zowel voor de lokale als voor de nationale niveaus. 

Lees voort onder de foto.

Het principe dat alle mensen gelijk zijn, is heilig voor Jos Geysels. "Ik hoorde een taal en een discours die mij zeer verontrustten", vertelde hij eerder in een interview in De Morgen naar aanleiding van 25 jaar Zwarte Zondag. In de oorspronkelijke tekst stond al dat er "geen politieke akkoorden of afspraken gemaakt zouden worden met een partij die de mensenrechten en de uitgangspunten van de democratie miskent. De democratie is een georganiseerd meningsverschil, maar we zijn het er wel over eens dat ieder mens evenveel waard is. Voor het Vlaams Blok was dat niet zo." De partij voerde toen campagne met bokshandschoenen en bezemstelen en had als slogan "Eigen volk eerst". En Filip Dewinter deed een uitspraak als "Heel wat vreemdelingen worden geboren met een mes tussen de pampers" en had het over "leven als Mohammed in België" .

Geysels benadrukt wel dat hij de partij nooit heeft willen verbieden. "Ik heb jarenlang naast Filip Dewinter gezeten in vergaderingen van het Vlaams Parlement. Dat is democratie. Niemand heeft hun spreekrecht ooit beknot."

De term cordon sanitaire komt oorspronkelijk uit de veehouderij en is een techniek waarbij men een ongewenste of gevaarlijke situatie probeert te isoleren door er een beschermende kring rond te leggen. Journalist Hugo Gijsels introduceerde hem in de politieke actualiteit, maar de term kon niet op ieders goedkeuring rekenen.

"Wij hebben de term geadopteerd en ook de media hebben hem overgenomen", zegt Geysels. "In het document dat wij hebben ondertekend, kwam de term niet voor. Of het nu een gepaste of ongepaste term was, kan mij niet zoveel schelen. Democratische grondbeginselen moet je beschutten: we kunnen over duizend dingen van mening verschillen, maar niet over het feit dat alle mensen gelijk zijn. Dat is erg belangrijk, en daar gaan we niet slordig mee om. Dat is veel te vaak gebeurd."

In de loop der jaren is af en toe de vraag opgeworpen of het cordon wel zo'n goed idee was. In 2004 haalde de partij een kwart van de stemmen in Vlaanderen. Met de partij worden op deze manier ook alle personen die op deze partij gestemd hebben electoraal buitenspel gezet, klonk het.

Op 14 november 2004 hief Vlaams Blok zichzelf op nadat drie vzw's van de partij veroordeeld waren voor systematische discriminatie en het aanzetten tot haat. Ze herdoopte zichzelf tot Vlaams Belang. Na de naamsverandering kwam er geen nieuw schriftelijk akkoord meer, maar de benadering van de partij door de andere partijen bleef dezelfde.

Het was in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2006 dat zich de eerste kartelvormingen met Vlaams Belang aandienden.

De eerste barsten kwamen er dan ook op gemeentelijk niveau. In Denderleeuw verleende Vlaams Belang in 2013 gedoogsteun om er de coalitievorming uit het slop te halen. De vraag of het cordon na 20 jaar doorbroken was, dook op. Professor Dave Sinardet vond van wel. "Als je het cordon sanitaire heel strikt interpreteert, zou je kunnen zeggen dat het niet doorbroken is omdat Vlaams Belang niet in het bestuur zit", reageerde hij op 10 januari 2013 bij VRT Nieuws. "Maar CD&V en de N-VA wisten natuurlijk wel dat ze hun steun nodig hadden om een bestuur te vormen. In die zin kun je wel effectief zeggen dat het cordon sanitaire -als gevolg van dorpspolitiek- doorbroken is."

UIt een onderzoek van de UGent bleek enkele jaren geleden dat een meerderheid van de partijleden van de N-VA en Open VLD en een aanzienlijk deel van de CD&V-leden het concept op zich ondemocratisch vinden.

En ook staatssecretaris voor Migratie en Asiel Theo Francken (N-VA) leek in het verleden de deur op een kier te laten over een mogelijke samenwerking. "Als we in een virtueel verhaal samen met Vlaams Belang een meerderheid hebben in een grote stad, dan zal dat op dat moment bekeken en beoordeeld worden", zei hij in "De afspraak op vrijdag". Het ging toen wel over de gemeenteraadsverkiezingen. De persoon van Filip Dewinter wordt vaak genoemd als een struikelblok. Die herhaalde vandaag dat hij bereid is om een stap opzij te zetten als dat samenwerking mogelijk kan maken. Met Tom Van Grieken heeft de partij al een aantal jaar een minder controversieel gezicht als voorzitter en boegbeeld. 

Het onderzoek van de UGent toont wel aan dat het cordon gevoelig ligt bij lokale partijleden. Maar onderzoeker Bram Wauters ziet het nog niet meteen tot een coalitie komen. "Deels uit ideologische overwegingen, want de kloof tussen Vlaams Belang en de N-VA is op bepaalde vlakken toch groot. Maar ook strategisch. De N-VA neemt inzake migratie en Vlaams nationalisme ook forse standpunten in, maar kan die in tegenstelling tot Vlaams Belang wel realiseren."

Tijdens de campagne de voorbije weken zei N-VA-voorzitter Bart De Wever regelmatig dat samen regeren met Vlaams Belang uitgesloten was. 

"Het cordon is niet meer ons probleem, maar dat van Bart De Wever", zei Tom Van Grieken  in Humo in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen. "In de peilingen is hij zijn burgemeesterssjerp al anderhalf jaar kwijt. Zijn meerderheid had maar twee zetels over. Die zijn virtueel weg. Als hij het cordon in stand wil houden, komen de socialisten opnieuw aan de macht. Hoe gaat hij dat uitleggen?"

Ondertussen heeft De Wever in Antwerpen een coalitie gesloten met de SP.A, na de gemeenteraadsverkiezingen van oktober. Toen waren alle ogen vooral op Ninove gericht in deze context. Forza Ninove, de lokale afdeling van het Vlaams Belang, haalde toen veertig procent van de stemmen, en de partij eiste dat ze mee in het gemeentebestuur zouden zitten. Toch werd er een coalitie gevormd zonder Forza Ninove en sneuvelde het cordon sanitaire nog altijd niet.

Bekijk het verslag uit "Het Journaal" hier: