Battle of Brexit is begonnen: hoe te voorkomen dat er straks géén akkoord is?
Hoe voorkomen we een ‘No Deal’ brexit? Op die vraag proberen tegenstanders van de Brexit momenteel naarstig een antwoord te vinden, nu Boris Johnson in volle vaart op weg lijkt naar de harde uitgang van Europese Unie.
“Er is een verschrikkelijke collaboratie gaande, als het ware, tussen zij die brexit in het parlement denken te kunnen tegenhouden en onze Europese vrienden.” Dat heeft Boris Johnson woensdag beweerd tijdens de eerste editie van het “vragenuurtje voor gewone kiezers”. De Britse premier reageerde hiermee indirect op Kamervoorzitter John Bercow. Die had een dag eerder, tijdens het kunstfestival van Edinburgh, beloofd “tot mijn laatste snik” te vechten tegen een No Deal brexit.
De vraag hoe zo'n No Deal te voorkomen, houdt de ‘remainers’ momenteel bezig. Wanneer er niets gebeurt, verlaat het Verenigd Koninkrijk op 31 oktober automatisch de Europese Unie, een stap met onbekende gevolgen, zowel voor het eiland als het vasteland. De regering-Johnson heeft het scheidingsakkoord dat Theresa May met de EU sloot, verworpen. Brussel, moe van de grillige Britten, weigert vooralsnog de onderhandelingen te heropenen.
Motie van wantrouwen
De verwachting is dat oppositieleider Jeremy Corbyn kort na het einde van het parlementaire zomerreces, op 3 september, een motie van wantrouwen gaat indienen om Johnson ten val te brengen. Er zullen genoeg Conservatieve kamerleden zijn die met de oppositie mee zullen stemmen om een “desastreuze” No Deal te voorkomen. Probleem voor de EU-gezinden is dat een val van de regering op zichzelf geen soelaas biedt daar de brexit-deadline hetzelfde blijft en rap in zicht komt.
Waar het in ieder geval wel toe zal leiden is een constitutionele crisis. Johnson’s topadviseur Dominic Cummings heeft zelfs geopperd om na zo’n motie gewoon te blijven zitten. Na twee weken komt de regering dan automatisch ten val, waarna Johnson kort na de brexit-deadline verkiezingen kan uitschrijven. In dat geval vindt een No Deal zonder tussenkomst van het parlement plaats. Staatkundig is dit mogelijk, zo heeft de befaamde rechtsgeleerde Jonathan Sumption gezegd, maar politiek is het buitengewoon explosief.
Wanneer Johnson dit waagt, schreef oud-minister Malcolm Rifkind in The Times, creëert Johnson de grootste staatkundige crisis sinds de minachting van het parlement door Karel I, wat halverwege de 17de eeuw leidde tot de Engelse burgeroorlog en de onthoofding van genoemde vorst. In dit geval zullen EU-gezinden koningin Elizabeth verzoeken om haar premier te ontslaan, wat tegen de gewoonte is, maar kan. Zo’n interventie zou de 93-jarige vorstin beschadigen, omdat een actieve politieke rol niet past binnen een constitutionele monarchie.
Alternatieve regering
Het hoeft niet zover te komen wanneer de oppositie in de tussentijd een alternatieve regering weet te vormen. Een struikelblok daarbij is Jeremy Corbyn, die liever niet wil samenwerken met andere partijen. Achter de schermen, echter, heeft de tweede man van Labour, Tom Watson, reeds gesprekken gevoerd met de nieuwe leider van de Liberaal-democraten en de Schotten. Speaker Bercow, op papier neutraal, zou de vorming van een interim-regering zeker willen faciliteren.
Een andere optie is een noodwet opstellen die een No Deal onwettig maakt, maar daarvoor lijkt de strijd te ontbreken. Johnson doet in wezen hetzelfde als May: de klok laten doorlopen, met het verschil dat de vorige premier per se geen No Deal wilde. Een derde optie is de rechter. Op 6 september zal een Schotse rechtbank zich buigen over een zaak waarmee kamerleden en anti-brexitactivisten eisen dat een No Deal niet kan plaatsvinden zonder parlementaire tussenkomst.
Machtsstrijd
Wat er in hogere zin plaatsvindt, is een strijd om de macht: ligt deze bij het “volk” dat met een kleine meerderheid voor brexit heeft gestemd, via een middel dat past bij een directe democratie, of de volksvertegenwoordiging die normaal gesproken het laatste woord heeft in een parlementaire democratie? Volgens Johnson en de brexiteers heeft het parlement er, door in te stemmen met een referendum, bewust voor gekozen om de macht voor een keer uit handen te geven.
Johnson, door zijn fans “People’s Boris” genoemd, weet zich gesterkt door een opinieonderzoek van ComRes dat eerder deze week heeft uitgewezen dat een kleine meerderheid van de Britten vindt dat brexit hoe dan ook moet doorgaan. Wanneer de schade van een No Deal meevalt, dan kan Johnson een zege verwachten bij de eerstvolgende verkiezingen. Niet de vraag of brexit goed of slecht is staat nu centraal, maar of een referendumresultaat moet worden gehonoreerd.
Bij het volkse vragenuurtje refereerde Johnson aan Pericles, wiens buste op zijn bureau staat. De Griekse staatsman, ironisch genoeg ook een inspiratiebron voor Jeremy Corbyn, was een groot voorvechter van de democratie. Volgens Johnson helpen zijn tegenstanders thans de Europese Unie. “Hoe meer onze Europese vrienden denken dat er een kans is dat brexit in het Lagerhuis kan worden geblokkeerd, des te onverzettelijker ze zich zullen vastklampen aan hun positie.”