‘Geef mensen in armoede een som geld en laat hen zelf beslissen wat ze daarmee doen’

Wat gebeurt er als je alle inwoners van een arm Afrikaans dorp twee jaar lang maandelijks gratis geld toestopt? Dat vroeg Maarten Goethals zich af, nadat hij jaren zelf voor een hulporganisatie had gewerkt. Die organisatie werkte zoals velen in de klassieke ontwikkelingshulp. "Zij menen vooral lokale organisaties te moeten steunen in plaats van het geld rechtstreeks aan mensen in extreme armoede te geven. Maar al vaker is aangetoond dat hiermee eerder de lokale elite versterkt wordt dan de mensen in extreme armoede", zegt Goethals

Om daar verandering in te brengen, richtte hij Eight.world op, een organisatie die op een nieuwe manier wil helpen. Concreet mikte hij op 150 mensen in Busibi, in het westen van Oeganda. "We gaven hen geen advies of instructies. Alleen geld. Begin deze zomer konden we aantonen dat hiermee het ondernemerschap vanzelf naar boven kwam." Een jongen met een paar kippen, begon met het geld een grotere boerderij. Een vrouw knapte haar huis op. Iemand anders startte een winkeltje.

Wat Goethals deed, blijken nog meer hulporganisaties te doen. De Amerikaanse organisatie GiveDirectly deelt al sinds 2013 gratis geld uit en hielp zo tienduizenden huishoudens in Kenia, Rwanda en Oeganda. In Nederland zal 100Weeks eind dit jaar zo'n duizend families bereikt hebben.

Organisaties die "onvoorwaardelijke cashtransfers" op poten zetten, zijn niet bevreesd dat mensen die het geld krijgen, het verkwanselen en aan drugs en drank spenderen. Ze geloven net dat mensen in armoede zelf het best weten hoe ze het moeten besteden. En omdat het geld tegenwoordig makkelijk overgemaakt kan worden via mobiele applicaties, wordt er bespaard op dure hulpverleners en is de kans op fraude en verspilling klein.

Risico

René Bekkers, hoogleraar filantropie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, zegt dat deze ideeën aansluiten bij die van een bredere beweging die effectief altruïsme heet. "Aanhangers daarvan zijn zich bewust dat er niet genoeg geld is om alle leed in de wereld op te lossen. Ze vinden daarom dat het beschikbare geld daarom zo effectief mogelijk ingezet moet worden." Bekkers vindt dat een positieve ontwikkeling, onder meer omdat ze met veel onderzoek gepaard gaat. "Ik denk wel niet dat mensen die geen geld schenken, hierdoor overtuigd zullen worden en dat plots wel gaan doen. Waarschijnlijker lijkt mij dat mensen die al giften geven, dat hierdoor nog meer gaan doen."

Goethals toonde, met hulp van een aantal Vlaamse universiteiten, al aan dat de tussenkomst van Eight.world in Busibi succesvol was.

Tussen januari 2017 en 2019 gaf zijn organisatie 58 volwassenen een gsm, waarop elke maand 16 euro werd gestort. Voor elk van de 88 kinderen in het dorp werd daar bovenop nog eens 8 euro per maand voorzien. "In iets meer dan twee jaar tijd klom het aantal kinderen dat naar school ging van 50 naar 94,7 procent, ging het van 2 ondernemingen in het dorp naar 20 en steeg de levenstevredenheid bij 80 procent van de mensen." Zijn verklaring: "Het geld zorgt voor mentale ruimte. Daardoor durven mensen weer risico nemen en gaan ze ondernemen."

"Onvoorwaardelijke cashtransfers zijn een interessante vorm van ontwikkelingshulp", zegt Els Hertogen, directeur van 11.11.11 dat een tientallen hulporganisaties overkoepelt. "Ze zetten de waardigheid van mensen in armoede centraal en bieden hen ook keuzevrijheid. Dat zijn enorme voordelen." Maar Hertogen ziet ook beperkingen. "Dit lost niet alles op. Je hebt niets aan dat geld als er in de buurt geen school of ziekenhuispost gebouwd is."

Onder de koepel zijn er geen organisaties die ook zo werken. Ook 11.11.11 zelf is niet van plan om zelf geld zonder voorwaarden te gaan uitdelen. "Dat is moeilijk, omdat we niet individuen maar vooral middenveldorganisaties helpen." Hertogen gelooft vooral in een samenwerking met organisaties als Eight.world. "We moeten elkaar aanvullen."

Goethals geeft toe dat onvoorwaardelijk geld geven geen 'silver bullet' is. Een dorpeling in Busibi die met een drankprobleem kampte, had na twee jaar cash te krijgen nog altijd geen hulp gezocht. Ook daalde het partnergeweld niet zoveel als in de dorpen waar cashtransfers weren gecombineerd met een sensibiliseringsprogramma. "Het zou ook kunnen dat de mensen in ons project extra hun best deden, omdat we een documentaire in het dorp aan het filmen waren."

Tegelijkertijd benadrukt de oprichter dat het rigoureuze onderzoek naar de impact van hun interventies en de transparantie daarover ongezien is. "We dagen andere ngo's en de overheid uit om aan te tonen dat wat zij doen beter werkt dan rechtstreeks geld geven."

De Belgische overheid gaf vorig jaar zo'n 2 miljard euro aan ontwikkelingshulp. Volgens bevoegd minister Alexander De Croo (Open Vld) experimenteert Enabel, het ontwikkelingsagentschap van de federale regering, zeer beperkt met cashtransfers. Dat gebeurt vooral in het kader van humanitaire hulp.

De Croo zelf ziet veel voordelen. "Het grootste nadeel is de geringe duurzaamheid. Alle studies wijzen erop dat de impact groot is, maar als het stopgezet wordt, die na enkele jaren al verdwijnt", klinkt het. Hij stelt dat het aan de volgende minister is om hierover een beleid te ontwikkelen.