Braziliaanse president wil regenwoud uitwringen, aangespoord door zijn apocalyptische visie
Sommigen noemen hem ‘de gevaarlijkste man ter wereld’, want de Braziliaanse president Jair Bolsonaro is vast van plan het Amazonewoud economisch uit te wringen. Zijn religieuze visie vormt de krachtige motor voor dat plan.
Met steun van ‘god’ de longen van de wereld in brand steken. Zo zou je het voornemen van Jair Bolsonaro kunnen samenvatten. De extreemrechtse ex-militair die sinds januari Braziliaans staatshoofd is, jaagt klimaatwetenschappers de daver op het lijf. Het Amazonewoud, dat voor 60 procent in Brazilië ligt, ziet hij niet als een vitaal orgaan van de planeet dat we meer dan ooit moeten beschermen, maar als een exclusief Braziliaans wingewest waar zoveel mogelijk munt uit moet worden geslagen.
Niet dat de Amazone tot nu toe netjes beschermd werd. Sinds de jaren 70 verdween al zo’n 800.000 vierkante kilometer. Tussen 2004 en 2012 nam de ontbossing wel met zo’n 80 procent af, maar de laatste zeven jaar gaat het weer de andere kant uit.
Maar nooit eerder zette een leider zo expliciet de grootschalige vernieling bovenaan op de politieke agenda als Bolsonaro. En sinds zijn aantreden gaat het hard.
Ecologische ineenstorting
Volgens het Braziliaanse instituut voor ruimteonderzoek INPE, dat de ontbossing met satellieten volgt, nam de ontbossing de eerste zeven maanden van dit jaar met 67 procent toe tegenover de voorgaande periode.
Toen die cijfers bekend raakten, ontsloeg Bolsonaro prompt de directeur van INPE. Hij decimeerde ook de budgetten voor milieubeleid, legde de instantie die waakt over illegale houtkap aan banden en bracht milieubevoegdheden onder bij het ministerie van Landbouw.
Zet Bolsonaro zijn Amazone-beleid door, dan zou de ontbossing zowat verdrievoudigen, wat desastreus zou zijn voor de wereldwijde CO2-uitstoot. Niet alleen wetenschappers maar ook internationale leiders maken zich grote zorgen over die potentiële ‘ecologische ineenstorting’, zoals The Economist Bolsonaro’s plannen omschrijft.
Het lijkt er niet op dat dat de president zal tegenhouden. Toen Duitsland en Noorwegen onlangs besloten geen miljoenen meer te stoppen in een fonds voor de bescherming van de Amazone, reageerde hij bits dat ze hun geld mogen houden.
Tot wanhoop van klimatologen ontkent Bolsonaro niet alleen de wetenschap, maar ent hij zijn beleid op religie, net zoals zijn collega in het Witte Huis. Hij schoffeert wetenschappers en verkoopt zijn Amazone-plannen met de visie van de evangelische kerk, die hem veel stemmen opleverde.
Houvast
Het was niet toevallig dat Bolsonaro, die altijd katholiek was, zich twee jaar voor de verkiezingen als een messias in de Jordaan liet dopen, dat hij zich tot de evangelische kerk bekeerde en dat hij de verkiezingen won met de slogan “Brazilië boven alles en God boven allen”.
Terwijl in de jaren 70 nog 92 procent van de Brazilianen katholiek was, noemt nu bijna een derde van de bevolking zich evangelico. Een belangrijk element in de evangelische kerk is dat gelovigen zich niet moeten bekommeren om onrecht, ellende of vernieling hier op aarde, maar dat een voorbeeldig leven hun heil verzekert in het hiernamaals.
Bolsonaro zocht en vond aansluiting bij die groeiende religieuze stroming. “Hij slaat zo een brug naar de arme Brazilianen, van wie een groot deel op religieus en moreel vlak een houvast zoekt in evangelische kerken, terwijl ze politiek eerder naar links neigen”, zegt Alma De Walsche, Zuid-Amerika-expert bij MO*. Het evangelisme is in Brazilië momenteel vooral een manier om een zeer conservatief, ultrarechts beleid door te drukken, dat minstens evenzeer de elite, waaronder de top van de agro-industrie, bevoordeelt.
“Vandaag staat de ‘theologie van de voorspoed’ centraal”, zegt De Walsche. “Dat is een expliciet materialistische strekking. ‘Kom bij onze gemeenschap’, luidt de boodschap ‘en je zult in dit leven al overvloedig beloond worden met materiële welvaart.’”
Vanuit die specifieke religieuze inslag is het niet verwonderlijk dat de Amazone opgeofferd kan worden terwille van die voorspoed, wat ook de gevolgen zijn. Want dat zal God dan wel oplossen.
Agro-industrie
“Bolsonaro is vooral verkozen door de enorme steun van de agro-industrie, die de Amazone wil vermarkten. De theologie van de voorspoed versterkt die betrachting heel erg”, bevestigt Fabio De Castro (Centrum voor Studie en Documentatie van Latijns Amerika).
Historicus Johan Verberckmoes (KU Leuven) vraagt zich wel af hoeveel verder Bolsonaro zijn religieuze agenda kan doordrijven. “In Brazilië zijn kerk en staat gescheiden. Dit is een echte kentering en veroorzaakt nu al spanningen, onder andere omdat belangrijke posten gaan naar evangelisten die wel erg gelovig zijn maar de juiste expertise niet hebben”, zegt hij.
Klimatologen stellen zich de vraag of het de president duidelijk zal worden dat de vernieling van het tropische woud vooral ook Brazilië schaadt. Rapporten tonen dat het bij de landen hoort die de zwaarste klappen zullen krijgen door de opwarming.
Sommige analisten gokken er daarom zelfs op dat de president op de duur zal moeten inbinden, omdat twee andere belangrijke medestanders het klimaatprobleem als een nationale dreiging zullen gaan bestempelen: de ‘reguliere’ katholieke kerk en Bolsonaro’s eigen leger.
Recordaantal branden in Braziliaans regenwoud
In het Braziliaanse deel van het Amazonewoud is het aantal bosbranden dit jaar opgelopen tot recordhoogte. Dat meldt het Braziliaanse agentschap voor ruimteonderzoek (INPE). Tot nu toe zijn ruim 72.000 branden geteld, het hoogste aantal sinds het begin van de registratie in 2013. De cijfers vergroten de internationale bezorgdheid over het milieubeleid van president Jair Bolsonaro.
Volgens INPE is het aantal branden vanaf het begin dit jaar 83 procent hoger dan in dezelfde periode vorig jaar. Op satellietbeelden is te zien dat sinds vorige week donderdag 9.500 nieuwe bosbranden zijn ontstaan in Brazilië. Gewoonlijk neemt het aantal toe bij het begin van het droge seizoen in juli en bereikt het een piek in september. Veel branden worden veroorzaakt door boeren die al of niet legaal stukken bos platbranden om land geschikt te maken voor akkerbouw en veeteelt.
De toename van het aantal branden volgt op het aantreden van Bolsonaro in januari van dit jaar. Hij wil het Amazonegebied verder ontwikkelen en kondigde aan meer ruimte te maken voor land- en mijnbouw. Internationale bezorgdheid over ontbossing in het grootste regenwoud ter wereld negeert hij. Enkele weken geleden ontsloeg hij het hoofd van INPE na een ruzie over ontbossingscijfers, die volgens de president niet kloppen. INFE meldde dat vorige maand 2254 vierkante kilometer is ontbost, een stijging van 278 procent ten opzichte van een jaar eerder.
Op recente beelden uit de noordelijke deelstaat Roraima is te zien dat donkere rookwolken grote delen van het regenwoud bedekken. Zware rook uit de deelstaten Amazonas en Rondonia bereikte afgelopen maandag zelfs de 2.700 kilometer zuidelijker gelegen miljoenenstad Sao Paulo. In het zuiden van Amazonas en in Manaus, hoofdstad van deze deelstaat, is de noodtoestand afgekondigd.
In het gehele Amazonebekken (een gebied dat gedeeltelijk ook in andere landen ligt) is het aantal brandhaarden dit jaar iets onder het gemiddelde van de afgelopen jaren gebleven, meldde de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA vorige week. In de Braziliaanse deelstaten Amazonas en Rondonia nam de activiteit toe, in Mato Grosso en Pará bleef die onder het gemiddelde.
Commandant Kettingzaag
Bolsonaro wijst alle kritiek op zijn beleid van de hand. ‘Ik ben Commandant Kettingzaag genoemd. En nu ben ik keizer Nero die de Amazone in brand steekt. Maar is het nu eenmaal het seizoen van de queimada (het branden)’, zei hij tegen verslaggevers. Ook beschuldigde hij niet-gouvernementele organisaties (ngo’s) ervan branden in het Amazonegebied te stichten. Dat zouden ze doen sinds de Braziliaanse regering de financiële steun aan ngo’s heeft ingetrokken. De president noemde de organisaties niet bij naam en leverde geen bewijs voor zijn beschuldiging.
Volgens wetenschappers van INPE kan het grote aantal branden niet worden toegeschreven aan natuurlijke oorzaken. ‘Het droge seizoen schept gunstige omstandigheden voor verspreiding van brand, maar het aansteken van een brand is het werk van mensen, bewust of per ongeluk’, zei onderzoeker Alberto Setzer.
Vanwege de toegenomen ontbossing stopten Noorwegen en Duitsland onlangs hun financiële steun aan projecten om het Amazonewoud te beschermen. De president zei dat Brazilië zich niet de les laat lezen door donorlanden.
Lees ook
Geselecteerd door de redactie
