Het vuur in de Amazone breidt uit, net als de desinformatie erover. Laat u niet vangen door deze foto's

Een haas, verbrand door vuur. Een veelgedeelde foto op sociale media die mensen raakt en wordt geclaimd als het zoveelste 'slachtoffer' van de bosbrand in het Amazonewoud. Alleen is het dier niet gedood door de brand in Brazilië, wel tijdens een bosbrand in Malibu, Californië, in 2018.

Het is maar één voorbeeld van de duizenden berichten die verspreid worden op sociale media door mensen die hun boosheid en bezorgdheid uiten over de bosbranden en dat doen met foto's van andere branden. De foto's zijn niet zozeer gemanipuleerd, ze zijn uit hun context getrokken.

Zo vraagt de populaire vlogger Logan Paul  zich af hoe hij kan helpen. Hij stuurt daarbij een foto de wereld in die al meer dan 4.200 keer is geretweet en meer dan 31.000 keer is "geliket". Alleen, de foto dateert van 1989.  Ook acteur Jaden Smith, zoon van Fresh Prince Will Smith, deelde de foto naar zijn meer dan 13 miljoen volgers op Instagram.

Ook de Franse president Emmanuel Macron deelt een bericht over de bosbranden met als tekst onder meer "our house is burning", letterlijk: ons huis staat in brand. Maar de foto die hij daarbij deelt staat al online sinds 2012. Zijn bericht is intussen meer dan 24.000 keer gedeeld en 65.000 keer "geliket". Hoewel de president er door verschillende volgers op Twitter op is gewezen dat zijn foto uit de context is gehaald, staat het bericht nog altijd online. Het gaat om een foto van een fotografe die zestien jaar geleden al overleed.

Macron deelde het bericht ook op Facebook. De link is daar 1.330 keer gedeeld, goed voor 670 reacties, 176 comments en 484 "shares". Het bericht op Twitter is ook gedeeld door onder meer de Canadese premier Justin Trudeau. Maar ook door anderen. En die mensen die het bericht deelden hebben in totaal 23.327.316 volgers. Daardoor heeft het zeker 140.048 "interacties" opgeleverd. Het bereik is ongetwijfeld veel groter.

Het nieuws dat onder meer Macron en Trudeau verspreiden is niet nep. De foto is dat wel. Maakt dat het minder erg? Een krachtige foto stimuleert interacties op een bericht en zorgt voor een groter bereik. De feiten mogen dan wel kloppen, een "foute foto" erbij, blijft de waarheid geweld aandoen.

Ook filmster Leonardo Di DCaprio deelde de foto, maar dan wel op Instagram. Het bericht is goed voor meer dan 3,6 miljoen likes. 

Diezelfde foto doet ook de ronde op Facebook, met een tekst erbij geplakt die onder meer kritiek uit op de media "omdat er wel veel aandacht wordt geschonken aan de grote brand onlangs in de Notre Dame, maar niet aan die in het Amazonewoud".

Dit bericht vonden we onder meer op de pagina van iemand die een bestuursfunctie uitoefent bij een Vlaamse natuurorganisatie en dient om een bepaalde boodschap kracht bij te zetten. Wie bezorgd is om de natuur of bepaalde kritiek deelt of geraakt is door de brand, deelt de boodschap, vaak zonder nadenken. De inhoud van die boodschap is belangrijker dan de accuraatheid van de foto. 

Als we gaan zoeken naar de oorsprong van het bericht komen we uit bij de Australische filmmaker Damon Gameau. Dit is het 'oudste' bericht dat we kunnen terugvinden. Dit bericht is 64.000 keer gedeeld en lokte 31.000 reacties uit. Gameau laat ons weten dat hij dit oorspronkelijke bericht heeft geschreven en dat de foto symbolisch bedoeld is. 

Bovendien nemen ook meer en meer online nieuwssites de foto over zonder de verwijzing dat het gaat om een archiefbeeld. En dat is in tijden van desinformatie en waar de media in het algemeen meer en meer kritiek krijgen, op zijn zachtst gezegd kwalijk te noemen.

In Brazilië woeden de hevigste bosbranden in jaren. Het Braziliaanse Instituut voor Ruimte-onderzoek INPE heeft sinds januari 83 procent meer branden opgetekend in vergelijking met dezelfde periode vorig jaar. Er zouden in het hele land meer dan 70.000 branden zijn geregistreerd. In de meeste gevallen gaat het om privéterreinen, maar ook natuurgebieden blijven niet gespaard. Bijna 40.000 daarvan liggen in het Amazonewoud.

Het Amerikaanse ruimtevaartagentschap NASA berekende dan weer dat de totale "brandactiviteit" in het hele Amazonegebied iets onder het gemiddelde lag in vergelijking met de afgelopen 15 jaar. Dit staat in het rapport van de NASA: "De Amazone verspreidt zich onder meer over Brazilië, Peru, Colombia en delen van andere landen. Maar de "brandactiviteit" lijkt dan weer boven het gemiddelde te liggen in de Braziliaanse deelstaten Amazonas en Rondônia, maar onder het gemiddelde in deelstaten Mato Grosso en Pará, volgens schattingen van de Global Fire Emissions Database, een onderzoeksproject dat gegevens van de NASA verzamelt en analyseert."

De NASA wil voorlopig nog geen uitspraken doen over hoe erg de situatie is; dat doen ze pas in oktober als de droge periode voorbij is. Het is dus niet zo dat er geen probleem is. Hoe groot, dat weten we later pas. Intussen komen er ook meer en meer berichten over -letterlijk- donkere wolken boven Sao Paolo.

- Update 26/08/19: NASA deelt intussen mee dat in de Amazone het hoogste aantal en meest intense branden in Braziliaanse woeden sinds 2010. Bovendien zijn de branden ook veel intenser.-

Door de vele -emotionele- berichten lijkt het dus alsof het de eerste keer is dat er zulke gigantische branden zijn in het Amazonewoud. Dat is dus niet het geval. Zulke "wildfires" komen vaak voor tijdens de drogere zomermaanden. Boeren steken soms ook opzettelijk gronden in brand voor landbouw, later. 

Sommige experts beweren nu dat de regering niets onderneemt tegen bedrijven en landbouwers die branden aansteken en kijken daarbij naar president Jair Bolsonaro die in zijn verkiezingscampagne beloofde om meer land vrij te maken voor de land- en de mijnbouw.

Zelf zei Bolsonaro eerder van de week dat ngo's wel eens achter de bosbranden zouden kunnen zitten, maar hij heeft intussen toegegeven dat hij daar geen bewijs voor heeft.

Moeilijk eenduidig te verklaren in dit geval. De foute informatie die wordt verspreid op sociale media is geen klassiek geval van "nepnieuws": de feiten zijn niet verzonnen, de branden zijn immers echt. En het lijkt niet de bedoeling om iemand in diskrediet te brengen, zoals bij nepnieuws wel eens het geval is.

Al lijken de bekende sterren, maar zeker de toppolitici, naast het uiten van hun bezorgdheid met hun berichten ook de internationale druk op de Braziliaanse president Bolsonaro wat te willen opvoeren om de problemen in het Amazonewoud aan te pakken. Er is dit weekend immers een G7-top, een top van de 7 belangrijkste industrielanden. De Franse president Macron riep uitdrukkelijk op om het "Amazone"-probleem met spoed te bespreken op die top. Bolsonaro verwijt Macron dan weer een "kolonialistische mentaliteit". Een politiek steekspel.

Daarnaast is er frustratie over natuurgebied dat in tijden waar klimaat en de opwarming van de aarde een veelbesproken thema is, alweer in vlammen opgaat. Anderzijds grijpen sommigen dit moment aan om onder meer een politieke boodschap te verspreiden  waarin meteen ook de media op de korrel worden genomen, omdat die niet zouden berichten over de branden. Dat gebeurt wel, maar het is niet zo dat er uren en uren beeldmateriaal en honderden foto's voorhanden zijn bij de officiële persagentschappen. Bovendien is het -uiteraard- ook moeilijk om een beroep te doen op accurate foto's die verschijnen op sociale media en die genomen zijn door ooggetuigen die je kan bereiken. We zitten immers in de ... Amazone.

En wie dan informatie online begint te zoeken, gelooft al snel dat de eerste foto die verschijnt ook de meest actuele is. Een beetje kritisch zijn, kan dan geen kwaad. En misschien ook niet meteen beginnen tweeten of delen, al is de verleiding groot. Maar figuren als Hollywoodsterren of een Franse president hebben een grote geloofwaardigheid en verantwoordelijkheid en we mogen ervan uitgaan dat als zij iets delen met de wereld, dat ook dat twee of drie keer gecontroleerd is. Je kan mensen dan moeilijk kwalijk nemen dat ze het ongenuanceerde bericht op hun beurt ook nog eens delen. Wat niet wegneemt dat de Amazone wel hevig en omvangrijk brandt.