De mislukte coup tegen Kristof Calvo en wantrouwen bij de partijtop: het groene drama bij de verkiezingen in drie bedrijven

I. Het klimaatplan dat er niet had moeten komen

“U zegt dus aan de eigenaars van salariswagens, een paar honderdduizend mensen in dit land: u verliest straks ongeveer vijfhonderd euro salaris.” Acht keer in totaal werpt journalist Ivan De Vadder Kristof Calvo voor de voeten dat de automobilist het gelag betaalt in het groene klimaatplan. Calvo stottert, antwoordt naast de kwestie en brengt uiteindelijk uit dat “die beweging inderdaad gemaakt wordt, maar dat het totale plaatje bekeken moet worden”. Hoe meer hij spreekt, hoe dieper hij in het moeras van zijn eigen woorden wegzakt.

Thuis krijgen verschillende groenen net geen hartverzakking bij het bekijken van De afspraak op vrijdag. "Ik zat voor mijn tv naar Calvo te roepen", zegt een van hen. “Er waren zo veel dingen die hij had kunnen zeggen. Dat het gefaseerd zou verlopen. Dat die 500 euro slaat op het luxesegment, maar dat bij de gemiddelde salariswagen het verlies veel kleiner zou zijn. Dat het om een herverdeling gaat, dat we iedere werknemer willen belonen en niet enkel een klein groepje zoals nu. Mijn antwoorden zaten klaar, maar Calvo gaf er geen enkel.”

Het is vrijdagavond, 15 maart 2019 even voor 21 uur en de campagne van Groen, die in feite nog maar pas echt uit de startblokken geschoten is, is voorbij.

Een dag eerder hadden Meyrem Almaci, Kristof Calvo en Björn Rzoska nochtans met veel zelfvertrouwen het groene klimaatplan uit de doeken gedaan. De afschaffing van de salariswagens was een van de ruim zestig maatregelen uit Pakt2030. Het plan lijkt het resultaat van maandenlange voorbereiding, maar is het niet. Het is een samenraapsel van eerdere begrotingsoefeningen, wetsvoorstellen die nog in de lade lagen en onvoldragen ideeën. En het resultaat van enkele dagen - en nachten - doorwerken.

Harde woorden

Dat er een klimaatplan moest komen, besliste het partijbestuur finaal pas een week eerder, bevestigen verschillende bronnen in de partij onafhankelijk van elkaar. Opgejaagd door vooral N-VA en Open Vld, beu gehoord dat ze wel de mond vol hadden van het klimaat maar dat het bij luchtfietsen bleef. Almaci ontkent: “In dit plan is veel werk gekropen, al weken voordien, met input van meerdere experts."

De optie van een klimaatplan lag inderdaad al langer op tafel, maar lang niet iedereen was ervan overtuigd dat dat een goed idee was. Groen zou zich kwetsbaar opstellen, vonden de tegenstanders in de partij. Aangezien de partij niet deelnam aan de macht, had ze geen toegang tot de juiste data. Ofwel zou het plan aan de oppervlakte moeten blijven, ofwel zou het gedoemd zijn incorrect te zijn. In beide gevallen een cadeautje voor de andere partijen.

De drang om te bewijzen dat Groen wel degelijk kan besturen is sterker. De partijtop ziet in de peilingen het bewijs dat dat de juiste keuze is. Groen zou haar score van 8,6 procent in 2014 bijna kunnen verdubbelen en lijkt zelfs de tweede partij van Vlaanderen te kunnen worden en samen met Ecolo de grootste politieke familie in de Kamer. Het hoofdkwartier wordt net niet zot van glorie. “Maar wie zei dat we misschien wat voorzichtiger moesten zijn, werd afgesnauwd”, zegt een parlementslid. Vooral Kamerfractieleider en Antwerps lijsttrekker Kristof Calvo wil van geen negativiteit weten. Er vallen woorden. Een collega: “Je weet hoe Kristof kan zijn.”

Het is een van de twistpunten met Tarik Fraihi, de man van de inlichtingendiensten die begin 2018 was binnengehaald als nieuwe politiek directeur. Na het zoveelste meningsverschil met de studiedienst werd hij, zonder medeweten van de bredere partij, al voor Kerstmis datzelfde jaar opzijgeschoven. Met een onthoofde backoffice trekt de partij de campagne in.

Wat de partijtop onvoldoende beseft, is dat Groen met haar cijferplan in één klap ook haar rol als oppositiepartij kwijtraakt. “We stelden ons te veel op als traditionele beleidspartij”, verwoordde de Leuvense schepen David Dessers het eerder in Knack. Een analyse die ruimer gedeeld wordt. Net zoals Dessers' analyse dat Groen veel te veel op klimaat heeft ingezet, terwijl het momentum van Anuna De Wever tijdens de campagne al voorbij was. “We hadden een complexloos sociale en linkse koers moeten varen.” In de plaats vindt de slogan ‘Heb je poen, stem dan Groen’ makkelijk ingang.

Nog hardere conclusies worden binnenskamers getrokken: er is in de bredere partijtop een stuitend gebrek aan cohesie. Het Groen van Almaci is niet dat van Rzoska. Dat van Annouri niet dat van De Vriendt of van Van Hecke. Dat van Calvo niet dat van Van Besien. Iedereen vaart zijn eigen koers. De ideologische basis is zwak, valt te horen. Veel zwakker dan die van andere partijen.

De dag na het desastreuze studiogesprek van Calvo over de salariswagens gaan er bij de partij talloze telefoons over en weer. “Wat moeten onze antwoorden eigenlijk zijn?” Ze komen niet. Over het radicale uitgangspunt - we schaffen ze op korte termijn af - werd intern gestemd, maar bij de concrete uitwerking zijn er alleen losse eindjes. Zelfs vandaag heeft iedereen in de partij er een ander gedacht over.

II. Mislukte coup tegen Calvo, vergeefs verzet tegen Rzoska

In een lycrapakje doorkruist Björn Rzoska een zomer lang het Vlaamse land. Fietsen helpt hem om zijn gedachten te ordenen. Iets waar de andere kopstukken ook nood aan hebben. Zo actief Kristof Calvo anders is op sociale media en zo assertief hij doorgaans zijn mening verkondigt, zo afzijdig houdt hij zich nu. Hij zoekt afleiding in de festivals die hij in Mechelen organiseert. “De campagne was hard, het resultaat was teleurstellend”, zegt hij. “De zomer is een tijd waarin je de zaken op een rijtje kunt zetten, weg van de tweets en tv-studio's.”

Een aantal collega's vindt dat hij, al is het maar tijdelijk, ook beter even de luwte in duikt in het parlement. Calvo heeft de voorbije maanden veel bagger over zich gekregen. Ze vrezen dat hij een mikpunt zal blijven als hij gewoon op post blijft. Beter even de woestijn in, om alles achter zich te laten en er sterker weer uit te komen. Stefaan Van Hecke, ancien in de Kamer en zelf ex-fractieleider, stelt zich half juni daarom kandidaat om Calvo te vervangen als chef de groupe.

Rzoska wordt in dezelfde periode koud gepakt wanneer hij op de trein een telefoontje krijgt van Imade Annouri. Die meldt hem dat hij zijn post van Vlaamse fractieleider wil. De kandidatuur van de vertrouweling van Almaci komt bij verschillende parlementsleden over als een zet van de voorzitter om Rzoska het leven zuur te maken. Ook onderwijsspecialiste en ex-fractieleider Elisabeth Meuleman waagt haar kans. “Eerst schrik je wel even”, zegt Rzoska. “Maar uiteindelijk is het wel tekenend voor de manier waarop ik mijn fractie heb geleid: iedereen de ruimte geven om te scoren.”

Van de interne discussies komt weinig naar buiten, maar het is exemplarisch voor de malaise aan de top bij Groen. Bij gebrek aan ministerportefeuilles bekleden de fractieleiders de politieke sleutelposten in de partij. Zij krijgen de meeste zichtbaarheid, zij zetelen ook in het ‘P-team’, het hoogste partijorgaan, waar samen met de voorzitter de cruciale knopen worden doorgehakt.

Al voor de campagne van start gaat, is er wrijving tussen het toptrio Rzoska-Almaci-Calvo. Er is het verschil in stijl: Rzoska de rustige vastheid, Calvo en Almaci Sturm und Drang. Wanneer Rzoska hen op vergaderingen tot meer realisme aanmaant, valt dat slecht. Rzoska krijgt dan weer het verwijt dat hij te weinig initiatief neemt en niet uit de verf komt. “Achter zijn rug klonk het dat hij tekortschoot”, zegt een parlementslid.

Maar Calvo en Almaci botsen ook onderling. Naar het gevoel van de voorzitter probeert de Mechelaar de partij over te nemen. Bovendien spelen ze in dezelfde electorale zandbak. Over de lijsttrekkersplaats voor de Kamer in Antwerpen wordt fel gevochten, uiteindelijk wint Calvo het pleit. Almaci wordt kopvrouw voor de Vlaamse lijst.

Ook over wie het campagneboegbeeld wordt en over wie naar welk debat mag gaan, wordt stevig gediscussieerd. Discussies die veel energie opslorpen. Rzoska krijgt slechts een bijrol naast het ‘koningsduo’ Almaci en Calvo, maar het is vooral de laatste die met de meeste aandacht gaat lopen. “Er heerste op den duur een groot wantrouwen”, zegt iemand die het van dichtbij meemaakte. “Dat merkte je op elke vergadering. Met deze drie aan de top kunnen we niet verder.”

Na 26 mei gaat de spanning naar een hoogtepunt. Nu de machtsbalans wankel is, vecht iedereen voor zijn plek. Almaci is er in de campagne wonderwel in geslaagd de verschillende stromingen in haar partij nog enigszins te verzoenen, luidt het. Maar dat ze een hand zou hebben in het verzet tegen Rzoska en (volgens sommigen) ook tegen Calvo, zet kwaad bloed. “Almaci heeft de onrust in de partij alleen maar aangeblazen”, zegt een bron. “Het was een voorzitter onwaardig”, voegt een ander toe.

De onrust wordt in de kiem gesmoord. Calvo en Rzoska halen het van hun uitdagers en blijven fractieleider. De vrees is te groot dat een wissel van posities overkomt als een knieval na de verkiezingsnederlaag - of, erger nog, als een interne afrekening. Calvo vindt het finaal een goede zaak dat er debat is geweest. “Ik heb de steun van mijn fractie gekregen, dat deed deugd.” Almaci: “Er zijn iedere keer tegenkandidaten, zo werkt onze partij nu eenmaal. Ik heb het volste vertrouwen in Björn en Kristof.”

Groenen zijn nu eenmaal geen koppensnellers. En het moet gezegd: het respect voor de toppers blijft aanwezig. Ook voor de zo bekritiseerde Calvo. “Kristof nam de partij op sleeptouw”, zegt Meuleman. “Wie denkt dat we gemakkelijk zonder hem kunnen, zit mis.”

De knoop in de maag van de groenen is daarmee echter niet verdwenen. Wouter Van Besien schreef een evaluatie, die vervolgens gelekt werd in De Standaard. Daar verschijnt deze week ook de officiële interne evaluatie die werd afgerond op 1 juli en aan de leden werd bezorgd: een brave tekst die vooral focust op de manier van campagnevoeren. Tot frustratie van velen wordt veel minder ingegaan op fundamentele zaken, zoals de ideologische oriëntering of de personeelskwesties aan de top. Als middel om de bittere pil van 26 mei door te slikken, krijgt de oefening een onvoldoende.

III. Tussen Ecolo en N-VA

Zondag 28 juli. Er hangt en donderwolk boven het partijhoofdkwartier van Groen. Twee maanden na de verkiezingen nodigen de federale informateurs Johan Vande Lanotte (sp.a) en Didier Reynders (MR) eindelijk alle partijen - op PVDA en Vlaams Belang na - uit voor een rondetafel. Iedereen haalt opgelucht adem. Iedereen, behalve Ecolo. De Franstalige ecologisten weigeren met de N-VA te praten.

“Wij zijn twee verschillende partijen die heel nauw samenwerken, maar we zijn geen Siamese tweeling”, probeert Almaci uit te leggen waarom Groen wel aanschuift. Ze wimpelt insinuaties over een breuk af, maar de demarche van Ecolo doet pijn. De hele campagne lang zetten de ecologisten zichzelf in de markt als één en ondeelbaar, inclusief een olijk persmoment in een trein. Maar bij de eerste hobbel op het spoor koppelen de wagons wel erg makkelijk los.

“De context is in Brussel en Wallonië misschien anders, maar het gebrek aan pragmatisme bij Ecolo heeft ons verbaasd”, zegt een bron. Verschillende pogingen om hen te overtuigen draaien op niets uit. “Ze hebben op geen enkele manier rekening met onze belangen gehouden.” De facto heeft Ecolo Groen federaal buitenspel gezet zolang de N-VA nog meepraat. Het devies blijft immers: we stappen enkel samen in een regering.

In de partij is er ook wrevel over hoe Almaci de Vlaamse onderhandelingen heeft gevoerd. Het tweede gesprek voerde de voorzitter in haar eentje met De Wever. Vlaams fractieleider Rzoska liet ze aan de kant. Daarna hoorden ze niets meer van de N-VA. Groen liet het gebeuren. Volgens Almaci omdat ze zich “sereen en constructief” opstelde. “De mensen zijn het circus beu”, zegt ze.

Pas op 6 augustus komt er de hartenkreet van diezelfde Rzoska in Het Laatste Nieuws, dat zijn partij “nog steeds bereid is te onderhandelen”. Hoewel de uitval doorgesproken is met de partijtop, fronsen veel groenen de wenkbrauwen. Het is gewoon veel te laat.

Epiloog: wie wordt voorzitter?

Eén prangende vraag zal er dit weekend leven in de Club Floréal onder de leden: wie wordt straks onze voorzitter? De groenen komen in Nieuwpoort naar jaarlijkse traditie samen om het politieke jaar af te trappen met een reeks lezingen en debatten.

Almaci spreekt zich nog niet uit, maar de kans is groot dat ze zich opnieuw kandidaat stelt. En haar kaarten liggen niet per se slecht. Ze heeft nog steeds een enorme aanhang bij de leden en ook wel de mandatarissen. Absolute voorwaarde is wel dat ze opnieuw duidelijk kan maken waar het groene verhaal voor staat en waar de partij naartoe wil. “Voor business as usual passen we”, luidt het verschillende keren.

Ook de Gentse schepen Elke Decruyenaere is gepolst om het te doen. In haar stad haalde Groen op 26 mei meer dan 20 procent. Toch past ze. “Mijn geloof in Meyrem blijft groot”, zegt ze.

Almaci moet vooral Rzoska vrezen. Hij overweegt ernstig zich kandidaat te stellen. Met zijn meer bedaarde optreden is zijn ster opnieuw gerezen in de partij, zeker na de kritiek dat Calvo en Almaci te ‘drammerig’ zouden zijn. “Ik ben er nog niet uit”, zegt hij. “Maar debat over het voorzitterschap kan sowieso helpen om de zaken op scherp te stellen. Toen ik als ondervoorzitter kandidaat was met Wouter Van Besien, hadden we geen tegenstrever. Dat vond ik jammer.”

Dit artikel kwam tot stand na gesprekken met vijftien kopstukken van Groen, on en off the record, in de voorbije weken en maanden.