In de eerste helft van 2019 vroegen opnieuw meer Afghanen dan Syriërs asiel aan in België. Opmerkelijk: een deel komt niet rechtstreeks uit Afghanistan, maar uit opvanglanden in Zuid-Europa en uit Iran.
In Afghanistan heerst nu al veertig jaar geweld. In 1979 was er de Sovjetinvasie, in de jaren negentig kwamen de fundamentalistische taliban aan de macht, na 9/11 volgde een Amerikaanse inval en bezetting – de opmaat tot de langste Amerikaanse oorlog ooit – en ten slotte een NAVO-operatie. Wereldwijd komen 2,6 miljoen geregistreerde vluchtelingen uit Afghanistan. Naar het aantal ongeregistreerde vluchtelingen en migranten is het gissen.
In de eerste helft van 2019 waren er in België opnieuw meer asielaanvragen van Afghanen dan van eender welke andere nationaliteit. In 2017 en 2018 stonden Syriërs nog op de eerste plaats. We knopen weer aan bij de tendens van voor de oorlog in Syrië. ‘Terwijl de migratiestroom van andere nationaliteiten naar Europa vaak daalt, gaat die van Afghanen in stijgende lijn’, zegt Dirk Van den Bulck, commissaris-generaal voor de Vluchtelingen en Staatlozen.
De vredesinspanningen nemen toe, maar de strijd verhevigt ook.
In het golfstaatje Qatar vinden vredesgesprekken plaats tussen de Verenigde Staten en de taliban. Volgens de VS staan de partijen dicht bij een vredesakkoord, maar de hoop daarop heeft deze zomer een lelijke knauw opgelopen. De voorbije maanden waren bloedig in Afghanistan. In juli telden de Verenigde Naties er het grootste aantal burgerslachtoffers sinds mei 2017. De meeste aanvallen werden opgeëist door de taliban of terreurorganisatie Islamitische Staat. Midden augustus vielen er 63 doden op een huwelijksfeest in Kabul. De IS eiste het bloedbad op.
‘De vredesinspanningen nemen toe, maar de strijd verhevigt ook’, zegt speciaal VN-gezant voor Afghanistan Tadamichi Yamamoto. Waarnemers dichten de taliban een attack and talk-strategie toe: door de aanslagen zouden ze een sterkere positie aan de onderhandelingstafel proberen af te dwingen.
Secundaire migratie
Terwijl het aantal asielaanvragen van Afghanen in België stijgt, daalt hun kans op asiel. Knack kon de asielstatistieken van het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen raadplegen. In de eerste 6 maanden van 2019 kreeg 33 procent van de Afghaanse aanvragers asiel. In 2018 was dat bijna 50 procent, in 2014 nog 75 procent. Het afgelopen halfjaar werden er voor het eerst meer Afghaanse aanvragen afgekeurd dan goedgekeurd (zie grafiek).
Hoe komt dat? Dirk Van den Bulck ziet twee oorzaken. ‘Om te beginnen dienen Afghanen wier asielaanvraag geweigerd is vaak meermaals een nieuwe aanvraag in. Omdat ze meestal weinig nieuwe elementen kunnen voorleggen, moeten we die opnieuw weigeren.’
‘Ten tweede is er vaker sprake van secundaire migratie. Dan gaat het om Afghanen die in Griekenland of Italië bescherming hebben gekregen en tóch een aanvraag in België indienen. Dat fenomeen zien we al anderhalf jaar, ook in Frankrijk en Nederland.’
Ondertussen is Afghanistan volgens de Global Peace Index van de wereldwijde denktank Institute for Economics and Peace het ‘minst vreedzame’ land ter wereld, nog voor Syrië. Vorig jaar vielen er volgens The Economist 25.000 doden in Afghanistan, het hoogste aantal sinds begin jaren ’90.
We praten erover met Farhad, een Afghaanse Belg die in Kabul verblijft en liever anoniem getuigt. ‘De aanslagen leiden tot dagelijkse stress’, zegt hij aan de telefoon. ‘Als ze ’s ochtends naar hun werk vertrekken, nemen veel mensen uitgebreid afscheid van hun hele familie. Want niets garandeert dat ze op het einde van de dag zullen terugkeren. Ondertussen zie je constant Chinook-helikopters in de lucht. Amerikaans personeel verplaatst zich daarmee omdat ze niet door de stad durven te rijden.’
‘De situatie is vaak precair in Afghanistan’, erkent Van den Bulck. ‘En veel mensen verlangen er naar een betere toekomst. Aan de andere kant moeten wij het Europese asielsysteem kunnen behouden. Dat verplicht ons om een beleid te voeren tegen irreguliere migratie.’
Van Iran naar Turkije
De Afghanen die zich in ons land melden, komen niet alleen uit Zuid-Europa. Een groot deel komt uit buurland Iran, zegt Van den Bulck. Volgens de VN leven daar 1 miljoen geregistreerde Afghaanse vluchtelingen en tussen de 1,5 en 2 miljoen niet-geregistreerde Afghanen. Vaak in ellendige omstandigheden. ‘Sommigen hebben Afghanistan zelfs nooit gezien, denk aan kinderen. Maar voor opvanglanden geldt wat voor landen in oorlog geldt: als mensen er geen perspectief meer hebben, vertrekken ze.’
Niet alleen België ziet een grote instroom van Afghanen uit Iran. Turkije voelt dezelfde migratiedruk. Dat land zag het aantal Afghanen vooral toenemen na de Amerikaanse economische sancties tegen Iran in 2018. Voor de gemiddelde Iraniër werd het leven moeilijker, voor Afghaanse vluchtelingen in het land werd het bijna onmogelijk. Velen vertrokken naar Turkije.
In hartje Ankara ontmoeten we de Habiburahman Sharifi. De Afghaanse dertiger woont er met zijn vrouw en vier kinderen. ‘Dagelijks krijg ik telefoontjes van landgenoten in Iran’, zegt hij. ‘Ze willen naar Turkije, ze hopen dat het leven hier beter is.’
De vraag is hoelang dat nog zo zal blijven. Er staat namelijk grote druk op de situatie van Afghanen in Turkije. Sinds vorig jaar verwerkt het Turkse directoraat-generaal voor migratiemanagement de asielaanvragen – tot dan behartigde de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR ze. Sindsdien klagen mensenrechtenorganisaties aan dat Afghaanse asielzoekers veel minder kans maken op bescherming.
‘Turkije aanvaardt bijna geen enkele Afghaanse vluchteling meer’, zegt Sharifi. Sinds een paar maanden worden irreguliere migranten zelfs actief opgespoord en opgepakt: in 2019 gaat het tot dusver om meer dan 211.000 mensen, zo blijkt uit Turkse statistieken. Meer dan 40 procent van hen is Afghaan. In 2018 werden 268.000 irreguliere migranten gearresteerd, onder wie meer dan 100.000 Afghanen.
Voor opvanglanden geldt wat voor landen in oorlog geldt: als mensen er geen perspectief meer hebben, vertrekken ze.
Waarom treedt Turkije strenger op? De belangrijkste reden lijkt het almaar luidere gemor van de Turkse bevolking te zijn. Die staat steeds sceptischer tegenover migranten en vluchtelingen.
De opgepakte Afghaanse migranten worden ondergebracht in 25 zogenoemde ‘verwijderingscentra’, waar ze wachten op uitzetting naar Afghanistan. Die capaciteit wordt op korte termijn opgetrokken: onder andere met de hulp van de Europese Unie bouwt Turkije 10 nieuwe centra, goed voor 4000 extra plaatsen. ‘De sfeer in Turkije is veranderd’, zegt Sharifi. ‘Veel Afghanen zijn bang en willen richting West-Europa.’
Van den Bulck ziet nog geen effect van het Turkse beleid op de asielaanvragen in België. ‘Maar dat kan nog komen. De vraag is ook: hoelang zal Turkije de huidige migratiedruk nog aankunnen?’ In dat land verblijven ook nog bijna 4 miljoen Syrische vluchtelingen.
Nieuwe burgeroorlog?
Hoe moet het nu verder? Als de Afghaanse vredesonderhandelingen het verhoopte resultaat opleveren, zullen de Amerikanen zich terugtrekken uit het land. Volgens het Institute for the Study of War kan dat in een nieuwe burgeroorlog uitmonden. De Amerikaanse denktank heeft indicaties dat de belangrijkste Afghaanse krijgsheren hun etnische gemeenschappen mobiliseren in afwachting van een strijd om de macht.
Vrede of nieuw geweld? De toekomst is onzeker, zeker voor Afghaanse vluchtelingen. ‘Soms lijkt het alsof de wereld de oorlog in Afghanistan is vergeten’, zegt Sharifi in Ankara. ‘Wij zijn tweederangsvluchtelingen geworden.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
