We kunnen de vicieuze cirkel van kappen en branden in het Amazonewoud doorbreken

Je kan er niet omheen de laatste dagen en weken. Onze aardbol staat bijna letterlijk in brand, van de poolgebieden tot de tropen. De bosbranden beheersen het nieuws en zijn zowaar een agendapunt geworden op de G7. Maar goed ook, want weet dat ontbossing, op welke manier dan ook, voor 25 procent verantwoordelijk is voor de klimaatverandering. 

Bosbranden hebben altijd deel uitgemaakt van het bosecosysteem. Soms zijn ze zelfs noodzakelijk en nuttig voor het voortbestaan van het bos. Het zorgt voor verspreiding van zaden, verjonging, verandering van de samenstelling en structuur. Na een natuurlijke bosbrand stelt men vast dat het bos zich vaak zeer snel herstelt en de natuur herleeft. 

Maar tegenwoordig is het toch meer de mens die de hand heeft in de huidige bosbranden wereldwijd en vastgeroeste landbouwgewoonten spelen daar een rol in. De vzw Be Bio Base werkt met boeren in het Boliviaanse regenwoud. Wat is daar precies aan de hand?

Na het sluiten van de ertsmijnen in de bergen zijn talloze Boliviaanse families afgezakt naar het tropische laaglang. Van de overheid mochten ze een stuk "waardeloos" bos claimen. Duizenden families hebben zo bezit genomen van 5, 10, soms 20 hectare bos. De toekomst lachte hen toe. Want als de bomen bijna tot de hemel reiken, moet dit toch rijke landbouwgrond zijn. Vol goede moed, met noeste arbeid en weinig landbouwkennis beginnen ze aan hun nieuwe leven.

Zonder het te weten begaan ze al hun eerste misstap, ze kappen hun rijkdom, een eerste stukje bos en branden de grond af, om toegang te krijgen tot een mooi landbouwperceel. Er is de vaste overtuiging dat de as van de bomen hun gronden vruchtbaar zal maken. Van wat rest maken ze nog wat brandhout en soms wat houtskool. 

Eén boer die een stukje bos kapt en afbrandt is geen ramp, maar tienduizenden boeren is een andere zaak. Hier stopt het echter niet. Al snel stelt de boer vast dat de grond toch niet zo vruchtbaar is. De oogst van maïs en rijst valt tegen. Er zit niets anders op dan opnieuw een stukje bos te kappen en af te branden. Wat begon als een avontuur naar een beter leven en "rijkdom", eindigt maar al te vaak in een leven van desillusie en armoede. Wat 10 jaar geleden nog een oerwoud was, is nu bijna een desolate vlakte.

Hun gronden volledig ontbost, nauwelijks opbrengsten, enorme erosie, droogte afgewisseld met wateroverlast. Kortom een vicieuze cirkel zonder einde zo lijkt het wel. En hoe meer de ontbossing toeneemt, hoe moeilijker het wordt om de bosbranden onder controle te houden. Voor je het weet staat een hele regio letterlijk in brand.

(lees voort onder de foto)

Traditionele landbouwgebruiken zijn moeilijk om te buigen, want ze zijn vaak diep geworteld. Toch slaagt Be Bio Base samen met een ethisch fonds uit het Verenigd Koninkrijk er sinds 10 jaar in om langzaam maar zeker deze vicieuze cirkel te doorbreken.

Met het Arbolivia-project ondersteunen we de lokale boeren in het regenwoud. Letterlijk bloed, zweet en tranen heeft het gekost om een tiental boeren te overtuigen te stoppen met het kappen van het bos en afbranden van hun gronden.

Er werd een coöperatie opgericht die de boer voor zeer lange tijd ondersteunt, minimaal 40 jaar! De boer krijgt opleiding, gericht advies voor zijn gronden, een aanplantpremie en onderhoudspremie. In de eigen boomkwekerij worden een tiental bomen uit het lokale oerwoud gekweekt die de boeren kunnen gebruiken om hun land te herbebossen.

Er wordt ingezet op lokale gewassen van peulvruchten, fruit, cacao, koffie. Er worden lokale Bolivianen opgeleid om de boeren bij te staan met raad en daad, de opleidingen te verzorgen, de controles uit te voeren, de aanplantingen en onderhoud te begeleiden.

Met de nodige argwaan keken de andere lokale boeren toe. Deze argwaan is al lang verdwenen en omgeslagen in een lange wachtlijst. 

(lees voort onder de foto's)

Inmiddels zijn ruim 1.000 boeren lid, samen goed voor 1.500 hectare klimaatvriendelijk beheerd bos en landbouwgronden. Het beheerssysteem dat wordt toegepast is Climate Smart Agroforestry-systeem. Een mengvorm van bos- en landbouw door elkaar.

De aangesloten boeren kunnen nu op een oppervlakte van 1 tot 2 hectare meer dan voldoende produceren om van te leven en te verkopen. De rest kunnen ze herbebossen of hoeven ze helemaal niet meer te kappen. Integendeel, het deel van het bos wordt nu op een duurzame manier beheerd. Samen hebben ze via een renteloze lening van de Nederlandse overheid vijf mobiele houtzagen aangekocht en proberen ze zelf een duurzame verwerkingsketen van hun hout op te zetten, zowel voor lokaal gebruik als voor handel. 

(lees voort onder de foto)

Gevolg: het inkomen van de aangesloten boeren is flink toegenomen, hun situatie is niet langer uitzichtloos. Het kappen en branden is gestopt. Beter zelfs, door hun duurzame beheertechnieken zijn zeker 10.000 hectare oerwoud in de onmiddellijk omgeving gered van de kap. De boeren erkennen ook dat in de onmiddellijke omgeving het microklimaat stabieler is dan vroeger.

(lees voort onder de foto)

Het Arbolivia-project toont aan dat er een duurzame uitweg is voor de boer en er hoop is voor het behoud van het regenwoud met een win-win voor iedereen. Het volledige project is gecertificeerd onder de standaard van de Schotse organisatie Plan Vivo en het Zwitserse Gold Standard en voldoet reeds aan 11 van de 17 duurzaamheidsdoelstellingen van de Verenigde Naties.

De boer loopt weinig risico, voor de coöperatie liggen de zaken anders. We engageren ons voor minimaal 40 jaar, dat is een zeer lange termijn, een tijdshorizon die een normaal investeringsfonds nooit zal aangaan. Het ethisch investeringsfonds Green Investment Cochabamba Ltd. uit het Verenigd Koninkrijk doet dit wel.

Om een deel van de begroting dicht te rijden kunnen we vrijwillige CO2-credits aanbieden die door Plan Vivo en Gold Standard zijn goedgekeurd. Met CO2-credits kunnen mensen, overheden en bedrijven hun CO2-uitstoot compenseren. 

Die compensatie is goed voor de korte termijn, om een specifieke uitstoot te compenseren, zoals een vliegreis, een autotrip, de jaaruitstoot van een gezin. De verkoop van die credits is een handige hulp om het Climate Smart Agroforestry-systeem uit te bouwen en de natuurlijke cyclus te herstellen, zodat er op termijn geen compensatie meer nodig is.

Be Bio Base vzw is geen voorstander van een verplichte CO2-taks op brandstoffen of kerosine. We moeten af van het schuldgevoel en het "belerende vingertje", maar meer inzetten op verantwoord gedrag. Vrijwillige CO2-compensatie is de hefboom op korte termijn om het mogelijk te maken (risicovolle) duurzame lange termijnprojecten te financieren.

Het is dan ook beter om op vrijwillige basis een dergelijk compensatie aan te moedigen, dan een extra taks te heffen op kerosine. Het compensatiegeld gaat echt naar reële projecten, de taksen verdwijnen vaak in een bodemloze put van staatschuld.