Op bezoek bij de stergoeroe Sadghuru: ‘Ik was een volslagen idioot. Maar wel een prachtige idioot’

De Indiase goeroe zit op zijn gemak in een rieten stoel. Een feloranje kasjmieren sjaal hangt losjes over zijn schouder. Onder zijn harembroek steken donkerbruine Crocs-sandalen uit. Aandachtig bestudeert hij het blik met stroopwafels dat ik hem zojuist heb gegeven. De tuin van de villa in Virginia Waters, net buiten Londen, lijkt zich te vullen met een oneindige stilte.

Dan kijkt Sadhguru enthousiast op.

“Appel, hè?”

“Nee, nee. Ze zijn gevuld met een stroop van karamel, geloof ik.”

“Stroop”, zegt de goeroe instemmend.

“Ik ben Casper, trouwens.”

“Aha...”, knikt de goeroe bedachtzaam. “Dus je bent een spookje.”

Sadhguru is een van de grootsten in de wereld van hedendaagse goeroes. Hij is verreweg de populairste mysticus op YouTube. Wie ook maar enigszins geïnteresseerd is in yoga of spiritualiteit, komt al snel uit bij een van zijn filmpjes. Die bestaan veelal uit opnamen van zijn gesprekken met journalisten, wetenschappers of beroemdheden. Alles wordt nauwkeurig door zijn pr-team geregistreerd en online gezet. Vaak zijn de filmpjes goed voor miljoenen kliks.

Met populariteit komt invloed. Sadhguru’s organisatie, de Isha Foundation, is in de afgelopen jaren uitgegroeid tot een machtig imperium met naar eigen zeggen miljoenen vrijwilligers. Velen van hen wonen in India. Gezaghebbende instituten als de Verenigde Naties, de Wereldbank en het World Economic Forum nodigen hem uit om te spreken over uiteenlopende kwesties zoals schoon drinkwater, armoede en yoga. Sadhguru praat overal alwetend over mee – dat is de signatuur van de goeroe.

‘Goed, wijs en erg knap’

Hoe ver zijn invloed reikt, werd me maar al te duidelijk toen mijn moeder een aantal maanden geleden over hem begon. “Ik heb een nieuwe goeroe ontdekt”, zei ze. “Hij is zo goed. Hij zegt heel wijze dingen.” Wat hij dan precies zei dat zo’n indruk maakte, dat was eigenlijk maar moeilijk samen te vatten. Het was het totaalbeeld. De vloeiende Engelse volzinnen van die charismatische Indiër, zijn mooie gewaden en tulbanden. En ja, gaf ze toe, hij was ook gewoon heel erg knap.

Nu moet ik zeggen dat ik op spiritueel vlak wel wat gewend ben. Ik ben opgegroeid in een ouderlijk huis dat een tijdlang dienstdeed als boeddhistisch centrum. Geregeld kwamen Tibetaanse lama’s langs om de leer van Boeddha uiteen te zetten, en stroomde het huis vol met nieuwsgierige westerlingen die op zoek waren naar nieuwe vormen van zingeving. Toen ik drie jaar was, namen mijn ouders me mee op een boeddhistische pelgrimstocht door India en Nepal.

Door die achtergrond heb ik altijd een haat-liefdeverhouding met oosterse spiritualiteit gehad. Enerzijds voel ik me ertoe aangetrokken als door een magneet, anderzijds zet ik me ertegen af. Ik sta uiterst sceptisch tegenover wijsgeren die voorschrijven hoe we moeten leven. Heel eerlijk: het liefst ontmasker ik ze allemaal als charlatans. En ja, dat zal ongetwijfeld een freudiaanse verklaring hebben.

Onvermoeibaar

Een tijdje geleden kreeg ik een mailtje van een volgelinge van Sadhguru. Het was haar opgevallen dat ik een stuk had geschreven over de Nepalese ‘Buddha Boy’, een meditatiegod die een duivel op aarde bleek te zijn (hij verkrachtte zijn volgelingen en bond ze vast aan bomen). Wilde ik niet eens een échte goeroe ontmoeten? Sadhguru kwam naar Londen voor een tweedaags introductieprogramma dat ik kon bijwonen. Een dag later mocht ik hem ook interviewen.

Ik hoefde niet lang na te denken. Dit was de perfecte manier om voor eens en altijd uit te zoeken: wát is nu precies het geheim van de goeroe?

En zo zit ik op een vroege zaterdagochtend op een yogamatje in een volle beurshal in Londen. Zo’n 2.500 mensen zitten om me heen. Veel westerlingen, maar ook veel Indiërs die in het Westen zijn opgegroeid. Uit heel Europa zijn ze gekomen om de woorden van Sadhguru op te vangen. Aantekeningen maken mag niet: de verbinding van de goeroe met zijn leerlingen moet rechtstreeks zijn.

De zaal is doodstil wanneer Sadhguru het podium betreedt. Hij gaat zitten, schenkt wat water in uit een koperen karaf. “Zo,” zegt hij, “ik ga jullie een manier leren om van het leven een geweldige ervaring te maken. Dat willen jullie, toch?”

Sadhguru staat op uit zijn zetel. Hij komt net uit India, legt hij uit. Twee dagen geleden was hij nog in de Verenigde Staten. Maar of hij moe is vanwege een jetlag? Dat nooit. Rustig loopt hij over een langwerpig podium dat door het midden van de zaal naar achteren loopt. “Jij daar, doe alsjeblief je ogen open”, zegt hij tegen iemand bij wie de moeheid lijkt te hebben toegeslagen. “Ik weet dat je probeert te mediteren, maar toch.” Het publiek lacht uitbundig.

Osho

In de pauze draait de 38-jarige aannemer Philip Yolland voor de deuren van het evenementencomplex een sigaret. Hij kon zijn tranen niet bedwingen toen hij Sadhguru voor het eerst zag. Alsof alles op zijn plek viel. Geroutineerd steekt hij zijn sigaret op. Een wolk met een zoete geur van appel trekt langs mijn neus. Fruittabak, zegt Yolland, dat is lekker.

De Brit is de rust zelve. Hij werpt een blik op het water dat langs de Royal Docks van Londen stroomt. Yolland heeft al veel gezien. Yoga, meditatie, hij woonde zelfs een tijdlang in Nepal, waar de woeste bergen van de Himalaya op hun mooist zijn. Maar wat Sadhguru met hem doet, overstijgt alles. “Door hem denk ik: ja, we kunnen het doen met z’n allen. We kunnen gelukkig en vrij zijn in dit leven.”

De vergelijking met een andere charismatische Indiër dringt zich al snel op: Bhagwan Sri Rajneesh, ook wel bekend als Osho. Ook hij wist hele hordes westerlingen te enthousiasmeren.

De hedonistische Bhagwanbeweging – waarin zorgeloos vrijen, dansen en zingen centraal stonden – werkte in de jaren 70 en 80 als een magneet op spirituele zoekers. Osho was grappig, provocerend en op het gebied van goeroes onvergelijkbaar met zijn voorgangers. Hij pleitte voor een ‘vrij’ leven, losgebroken uit de muren van religie en maatschappelijke conventies.

Dat Osho’s eigen muren zo ook hun donkere kanten hadden, bleek vorig jaar uit de indrukwekkende Netflix-serie Wild Wild Country. In de Amerikaanse staat Oregon, waar Osho in de jaren 80 een commune leidde, ging het er heftig aan toe. Osho corrumpeerde door zijn macht en roem. Zijn volgelingen vergiftigden honderden mensen met salmonella. Er werd zelfs een moord beraamd om de leider tevreden te stellen. Osho was een inspirerende goeroe, maar hij was ook een manipulatieve sekteleider.

De commune van Bhagwan? Sadhguru kijkt niet-begrijpend voor zich uit. Een zonnestraal breekt lichtjes door het grijze wolkendek, waardoor zijn witte tulband oplicht. De vermoedelijk onbetaalbare villa in Virginia Waters is van een van zijn volgelingen, het huis is vandaag beschikbaar gesteld aan Sadhguru voor de interviews. Een grote camera staat op ons gericht. Zijn assistenten stonden erop. Er mag niets van de woorden van de leider verloren gaan. Hij kan elk moment iets belangrijks zeggen.

Oh, Bhagwan Rajneesh! Sadhguru lacht. Ja, nu weet hij wie ik bedoel. Ach, die Rajneesh.

Sadhguru kijkt even opzij en denkt na. “Weet je,” zegt hij dan, “het hele gedoe rond Osho ging erom een nieuwe mens te creëren. Het was gedoemd te mislukken. Wij hebben geen commune nodig. Ik ben er, dat is genoeg.”

Extase en machtsmisbruik

Sadhguru’s pad richt zich niet op het ‘spirituele hedonisme’ van Osho, maar op yoga. Deelnemers van zijn introductieweekend leren een specifieke reeks van yogaoefeningen, die exact 21 minuten duurt. Dit is de zogenoemde kriya-yoga. Die moet iedereen na het weekend twee keer per dag blijven doen. De veranderingen worden vanzelf merkbaar, aldus de goeroe.

Die yogaoefeningen zijn eigenlijk de enige duidelijke rode draad door het programma van Sadhguru. Zijn leer laat zich verder niet makkelijk samenvatten. Goeroes bepleiten doorgaans geen vastomlijnd systeem of wereldbeeld. Het gaat om de relatie die ontstaat tussen goeroe en leerling. Niet voor niets mogen in het weekend geen aantekeningen worden gemaakt: die doen er in feite niet toe.

In het boek The Guru Papers (1993) gaan de Amerikaanse auteurs Joel Kramer en Diana Alstad uitgebreid in op de dynamiek tussen goeroe en leerling. De goeroe is niet zomaar een leraar; hij beweert de ‘toegangspoort’ te zijn tot de verlichting. Alleen hij is in staat zijn leerlingen te laten toetreden tot nieuwe spirituele dimensies. Ook Sadhguru speelt tijdens het weekend met dit idee. “Jullie zouden eens moeten weten wat ik met jullie kan doen.”

De voorwaarde voor dat spirituele proces is dat de leerling zich volledig ‘overgeeft’. Alleen wie bereid is zich helemaal in de handen van de goeroe te leggen, maakt kans op verlichting. Er is dus sprake van een sterke afhankelijkheidsrelatie, die volgens Kramer en Alstad gedoemd is tot machtsmisbruik. Tegelijkertijd brengt de overgave aan de leraar een enorme extase teweeg.

Plotseling krijgt het leven een duidelijk en helder doel.

Filmpjes kijken op YouTube is leuk, maar werkelijke overgave aan een goeroe is dus geen vrijblijvende bezigheid. Het gaat om toewijding. Al voor de aanvang van het introductieweekend heeft Sadhguru de bereidheid van de aspirant-leerlingen daartoe op de proef gesteld. Vooraf moest ik een onlinecursus volgen, bestaande uit zeven uiteenzettingen van anderhalf uur. Ze waren niet door te spoelen. Na afloop van elke les moest ik aan de organisatie via een webformulier doorgeven hoe het geleerde betrekking had op mijn leven. Deed ik dat niet, dan kon ik niet door naar de volgende les. Zonder voltooiing van de cursus kon ik niet meedoen met het programma.

Warm bad

Of we klaar zijn voor wat muziek, vraagt een vrouw van de organisatie door de microfoon. Een ondeugend glimlachje verschijnt op haar gezicht. Ze weet het antwoord al. Het is de tweede dag van het programma. Stipt om 7 uur (“als je te laat bent, kom je er niet meer in”) zaten de deelnemers in het beursgebouw klaar. Ontbijt was er niet bij. Achter me knort een maag. De deelnemers zijn na een yogasessie van twee uur overal voor in.

Vrolijke sitarklanken zetten in. Op grote schermen zijn beelden te zien van liefdadigheidsprojecten die Sadhguru heeft opgezet. Fragmenten van hoe hij volgelingen begeleidt en zegent tijdens een pelgrimstocht door de Himalaya. Dan stromen plotseling honderden vrijwilligers de zaal in. Ze lachen, dansen en springen.

Na een eerste moment van vertwijfeling volgt de ontlading. De groepsextase spoelt als een golf de zaal binnen. Bij een gezette man met zulke lange benen dat hij elke yogaoefening die ochtend bij voorbaat al afzwoer, stroomt een traan langs zijn wang naar beneden. Dat raakt me. Het heeft allemaal iets kinderlijks en onschuldigs. Op dat moment komt Sadhguru het podium op, waar ook hij zich overgeeft aan de dans. Het publiek wordt uitzinnig.

“Voelde dat moment voor u ook als een warm bad?”, vraag ik de volgende dag, nieuwsgierig naar hoe de goeroe het zelf ervoer. “Een warm bad?” Sadhguru lacht. Nee. Hij voelde er eigenlijk helemaal niets bij. Niets. “Het is moeilijk om dit zo te zeggen, want misschien klinkt het een beetje arrogant... maar ik heb mezelf zo getransformeerd dat ik niets meer hoef te doen voor wat voor ervaring dan ook.”

Voor de gewone stervelingen is dat anders. “Die krijg je normaal gesproken niet aan het dansen zonder drank of drugs”, zegt Sadhguru. Daarom laat hij ze eerst yogaoefeningen doen. Dan komen de mensen een beetje los. “Yoga is een vorm van loslaten”, zegt hij cryptisch. “Vergelijk het met fietsbanden die je steeds moet oppompen. In feite ben ik zo’n fietspomp. Ik blaas wat lucht in de mensen.”

Prachtige idioot

Sadhguru was niet altijd een spiritueel leider. Hij werd geboren als Jaggi Vasudev, een naam waarmee hij zich nu niet meer laat aanspreken. Hij groeide op in de stad Mysore, in het zuiden van India. Zijn vader was oogheelkundige, zijn moeder overleed tijdens zijn jeugd aan tuberculose. Naar eigen zeggen bezocht hij als kind nooit een tempel. Hij had andere interesses: reizen, cobra’s en motoren. Het avontuur lonkte, de drang naar vrijheid en verre oorden.

Het staat allemaal mooi beschreven in Sadhguru’s biografie, More Than a Life. Het boek is misschien niet helemaal objectief, geeft auteur en dichter Arundhathi Subramaniam zelf toe. Na een tweedaags introductieprogramma is ze namelijk zelf ook in de ban geraakt van Sadhguru. Iets wat ze van tevoren nooit had verwacht. ‘Ik dacht dat goeroes voor anderen waren. Niet voor een moderne stedelijke vrouw als ik’, schrijft ze in het boek.

Hoe dan ook, dit is het opgetekende levensverhaal waarmee we het moeten doen. De jonge Vasudev studeerde literatuur. Vooral het werk van de Europese existentialisten sprak hem aan, zoals dat van Albert Camus. Even buiten zijn geboorteplaats begon hij een kippenboerderij, daar viel toen veel geld mee te verdienen. Geld dat hij nodig had om zijn reizen te bekostigen. In de vroege uren produceerde hij bakstenen. Hij begon ook nog een bouwbedrijf. Hij was niet te stoppen. Al snel kocht hij zijn eerste motor.

Alles veranderde na een motorrit door de Chamundi-heuvels, vlak bij zijn boerderij. De twintiger stapte af om uit te rusten en ging op een rots zitten. Toen gebeurde het. Pats, boem, als een bliksem sloeg het bij hem in: zijn eerste spirituele ervaring.

Wat hij precies meemaakte, daarboven op die rots? Sadhguru pakt zijn blik met stroopwafels weer op. Stroopwafels. Nooit gegeten. Natuurlijk, ik kan hem nogmaals vertellen wat er precies in zit. Maar kan ik ook de exacte smaaksensatie in woorden reproduceren? Ik knik van nee, want dat wil hij horen, geloof ik. Nee. Sadhguru kijkt blij, klaar om zijn punt te maken: “Als dat al niet eens kan, hoe valt zoiets onbeschrijflijks als de verlichting dan onder woorden te brengen?”

Op zijn motor scheurde de jonge Sadhguru naar zijn vrienden en familie. Euforisch maar onbegrepen. Iedereen dacht dat hij gek was geworden of dat er drugs in het spel waren. “Ik was een volslagen idioot.” Achter de grijze baard van de goeroe verschijnt een grijns. “Maar wel een prachtige idioot.”

Sadhguru gaf zijn bedrijven op, vastbesloten om een yogabeweging te beginnen. Hij begon met zeven leerlingen. Langzaam groeide de gemeenschap, gevestigd ten westen van de Zuid-Indiase stad Coimbatore. Jaggi Vasudev werd Sadhguru, (‘de ware leraar’ in het Sanskriet).

Dode echtgenote

Nu pronkt ’s werelds grootste borstbeeld op het terrein van de leider. Een kolossale, 35 meter hoge Shiva, de hindoeïstische god van de vernietiging en de dood. Sadhguru liet het beeld in 2017 inaugureren door niemand minder dan de Indiase premier Narendra Modi, die hij tot zijn vriendenkring rekent. De goeroe en de premier delen dezelfde hindoe-nationalistische opvattingen.

Maar volgens Sadhguru is Shiva geen god, zoals de algemene gedachte is in het hindoeïsme. Volgens de goeroe heeft Shiva echt bestaan, zo’n 15.000 jaar geleden. Hij was de historische grondlegger van yoga. Ook Shiva begon aanvankelijk met een gevolg van zeven leerlingen. In de ambigue wereld van Sadhguru is het aan de volgelingen om daar eens goed over na te denken: is Sadhguru de reïncarnatie van Shiva?

In 1997 beleefde de gemeenschap van Sadhguru de zwartste bladzijde uit haar geschiedenis. Ook die wordt uitgebreid beschreven in zijn biografie. Sadhguru’s vrouw werd dood aangetroffen in de badkamer. Volgens de goeroe had ze mahasamadhi uitgevoerd, een ritueel waarbij yogi’s vrijwillig hun laatste levensadem uitblazen, omdat alle spirituele realisaties in het leven zijn bereikt.

Het overlijden van Sadhguru’s echtgenote bracht een schok teweeg in zijn gemeenschap, maar ook daarbuiten. Er ontstonden twijfels over wat er was voorgevallen. Sadhguru’s vrouw stond niet bekend als een vergevorderde yogi. Haar vader deed zelfs aangifte van moord bij de politie omdat hij de zaak niet vertrouwde. Binnen een dag was zijn dochter al gecremeerd, zonder dat de vader eer had kunnen bewijzen aan het lichaam.

Het was een periode van beschuldigingen. Sadhguru zou een sekte leiden. Volgelingen zouden zijn gedrogeerd. ‘We waren anderhalf jaar lang elke dag bezig met crisismanagement’, zegt Sadhguru erover in de biografie. Maar de storm ging liggen. De politie vond geen bewijs voor de aanklacht van de schoonvader.

Ultieme oplossing

“Ik weet dat mahasamadhi in Europa iets vreemds lijkt”, zegt Sadhguru in de tuin van Virginia Waters. “Maar in India komt het veel voor. Het is een proces. De intensiteit van het leven gaat dan voorbij een bepaald punt. De energie wordt zo hoog dat die je geheugen verbreekt, en dan sterf je.”

“Is mahasamadhi het ultieme doel?”

“Het is de ultieme oplossing.”

“Gaat u dit ook doen?”

“Wil je soms dat ik nu ter plekke sterf?”

Een korte stilte.

“Je merkt vanzelf wel wanneer ik sterf. Ik zeg hier nu dat mijn beweging in ieder geval nog zeven eeuwen voortduurt. Dan staat er weer een nieuwe Sadhguru op.”

“Zeven eeuwen?”

“Ongeveer zeven eeuwen.”

Dierlijk huilen

“Het is tijd voor de initiatie”, zegt Sadhguru als de rust na de euforie in het evenementencomplex weer is teruggekeerd. Wat de deelnemers ook gaan voelen, ze moeten het gewoon laten gebeuren zonder zich druk te maken om wat de anderen doen. Ik werp nog een laatste blik op de jongen die voor me zit. ‘Uw vakspecialist voor dakrenovaties’, staat groot op de rug van zijn polo. Dan sluit ik mijn ogen.

Sadhguru vraagt of we het in ons hebben om onvoorwaardelijk van een kind te houden. Écht onvoorwaardelijk. Naar dat gevoel moeten we toe. En zodra we bij dat gevoel zijn, hebben we het dan ook in ons om van tien kinderen te houden? Van honderd, duizend, of misschien zelfs tienduizend? Ergens tussen die getallen staat iemand op in de zaal. “Zitten”, zegt Sadhguru op de toon van een schoolmeester. Als de persoon in kwestie niet gehoorzaamt, wordt hij fermer.

“Nu zitten en ogen dicht.”

We doorlopen de geleerde reeks van yogaoefeningen. Daarna volgt een ademhalingstechniek. Iedereen moet zo snel mogelijk ademhalen door de neus. Minutenlang. Opzwepende Indiase trommelmuziek klinkt. De goeroe prevelt door de microfoon op fluistertoon: “Shiva, Shiva, Shiva.”

Hij slaat zijn handen op elkaar, keer op keer. De klappen weerklinken als schoten door de zaal en worden opgevolgd door schreeuwen van deelnemers. Een vrouw links voor me begint vol overgave, bijna dierlijk, te huilen.

Onpeilbare intenties

Niet veel later loopt Sadhguru langzaam over het podium de zaal in, tussen de duizenden mensen door. Zijn handen heeft hij eerbiedig op elkaar gedrukt. Voorzichtig komt iemand uit het publiek naar hem toe, raakt zijn voet aan. Een tweede persoon volgt. Honderden begeven zich naar de goeroe. Een deel van de zaal blijft op een afstand toekijken: niet iedereen geeft zich over.

Sadhguru laat zich aanraken. Bewonderen. Hij plaatst handen op hoofden. Daar is de muziek weer. Vrolijke gitaarmuziek, dit keer. Alsof de overwinning is bereikt. De goeroe kijkt de zaal nog eens goed rond. Hij observeert de deelnemers wier blikken hij gevangen heeft. Zijn eigen gelaat oogt onverschillig. Zijn intenties zijn na twee dagen nog altijd onpeilbaar.

Na afloop stroomt iedereen in stilte de zaal uit. Het vreemde is dat er geen juichende stemming meer hangt buiten de deuren. Alsof het allemaal niet heeft plaatsgevonden lopen de mensen zwijgend naar buiten, naar huis.

“Waarom bent u zo populair?”, vraag ik Sadhguru de volgende dag.

“Omdat ik ervoor zorg dat ik populair ben”, zegt hij.

Hij lacht. Zijn schouders gaan speels op en neer.

“Mensen hebben oplossingen nodig”, zegt hij.

Ja, misschien is het wel allemaal zo simpel, denk ik.

“Ik heb een manier om hen in een oplossing te veranderen”, voegt hij er dan mysterieus aan toe.

De tijd zit erop. Sadhguru grijpt naar het blik met stroopwafels dat naast hem staat.

Opgewekt kijkt hij zijn pr-team aan.

“Zo, wil iemand nu zo’n stroopwafel, of niet?”